اختلال استرس پس از حادثه (PTSD) اختلالی است که در برخی از افراد که یک رویداد تکان‌دهنده، ترسناک یا خطرناک را تجربه کرده‌اند، ایجاد می‌شود.
احساس ترس در حین و پس از یک موقعیت آسیب‌زا طبیعی است. ترس، تغییرات زیادی را در عرض چند ثانیه در بدن ایجاد می‌کند تا به دفاع در برابر خطر یا اجتناب از آن کمک کند. این پاسخِ «جنگ یا گریز» یک واکنش معمولی است که به منظور محافظت از شخص در برابر آسیب عمل خواهد کرد. تقریبا همه‌ی افراد طیف وسیعی از واکنش‌ها را پس از تروما تجربه می‌کنند، با این حال بیشتر افراد به طور طبیعی از علایم اولیه بهبود می‌یابند. افراد مبتلا به PTSD ممکن است حتی اگر در موقعیت خطر واقعی هم نباشند، بازهم احساس استرس یا ترس را تجربه کنند.
علایم و نشانه‌ها اختلال استرس پس از حادثه چیست؟
درحالی‌که اکثر ما و نه همه‌ی افراد آسیب‌دیده، علایم کوتاه‌مدت را تجربه می‌کنند، اکثریت آن‌ها به PTSD مداوم (مزمن) مبتلا نمی‌شوند. همه‌ی افراد مبتلا به اختلال استرس پس از حادثه، یک رویداد خطرناک را تجربه نکرده‌اند. برخی از تجربیات، مانند مرگ ناگهانی و غیرمنتظره یکی از عزیزان نیز می‌تواند باعث PTSD شود. علایم معمولا در اوایل، در عرض ۳ ماه پس از حادثه‌ی آسیب‌زا شروع می‌شوند، اما گاهی اوقات سال‌ها بعد نیز ممکن است، افراد با آن روبه‌رو شوند. نشانه‌ها باید بیش از یک ماه طول بکشد و آنقدر شدید باشد که در روابط یا کار اشخاص تداخل ایجاد کند تا به عنوان PTSD در نظر گرفته شود. دوره‌ی بیماری نیز برای همه یکسان نیست. برخی از افراد در عرض ۶ ماه بهبود می‌یابند، درحالی‌که برخی دیگر علایمی دارند که بسیار بیشتر طول می‌کشد و به شکل مزمن ادامه پیدا می‌کند.
پزشکی که تجربه‌ی کمک به افراد مبتلا به بیماری‌های روانی را دارد، مانند روان‌پزشک یا روان‌شناس، می‌تواند PTSD را تشخیص دهد.
برای تشخیص اختلال استرس پس از حادثه، یک بزرگسال باید حداقل به مدت یک ماه تمام موارد زیر را داشته باشد:
- حداقل تجربه‌ی یکی از علایم
- حداقل یک علامت اجتنابی
- حداقل دو علامت برانگیختگی و واکنش‌پذیری
- حداقل دو علامت شناختی و خلقی
علایم تجربه‌ی مجدد عبارتند از:
- مرور خاطرات گذشته (فلاش بک)؛ تکرار تروما، از جمله علایم فیزیکی مانند ضربان قلب یا تعریق
- خواب‌های بد
- افکار ترسناک
تجربه‌ی مجدد علایم ممکن است باعث ایجاد مشکلاتی در روال روزمره‌ی افراد شود. کلمات، اشیا یا موقعیت‌هایی که یادآور رویداد هستند نیز می‌توانند باعث تجربه‌ی مجدد علایم شوند.
علایم اجتنابی عبارتند از:
- دورماندن از مکان‌ها، رویدادها یا اشیای مرتبط با تجربه‌ی آسیب‌زا
- اجتناب از افکار یا احساسات مرتبط با رویداد آسیب‌زا
چیزهایی که فرد را به یاد رویداد آسیب‌زا میندازند، می‌توانند علایم اجتناب را تحریک کنند. این نشانه‌ها باعث می‌شود، فرد روال شخصی خود را تغییر دهد. به عنوان مثال، پس از یک تصادف بد رانندگی، شخصی که معمولا رانندگی می‌کند، ممکن است از رانندگی یا سوارشدن در ماشین اجتناب کند.
علایم برانگیختگی و واکنش‌پذیری عبارتند از:
- به راحتی مبهوت شدن
- احساس تنش
- داشتن مشکل در خواب
- طغیان عصبانیت
علایم برانگیختگی معمولا ثابت هستند، به‌جای اینکه با چیزهایی تحریک شوند که فرد را به یاد رویدادهای آسیب‌زا بیندازد. این علایم باعث می‌شود، فرد احساس استرس و عصبانیت کند. آن‌ها ممکن است انجام کارهای روزانه مانند خوابیدن، غذا خوردن یا تمرکز را سخت کنند.
علایم شناختی و خلقی عبارتند از:
- مشکل در به‌خاطرسپردن ویژگی‌های کلیدی رویداد آسیب‌زا
- افکار منفی در مورد خود یا جهان
- احساسات تحریف شده مانند گناه یا سرزنش
- از دست‌دادن علاقه به فعالیت‌های لذت‌بخش
علایم شناختی و خلقی می‌تواند پس از رویداد آسیب‌زا شروع یا بدتر شود. داشتن برخی از این نشانه‌ها تا چند هفته پس از یک رویداد خطرناک طبیعی است. هنگامی که علایم بیش از یک ماه طول بکشد، به طور جدی بر توانایی فرد تأثیر می‌گذارد. برخی از افراد مبتلا به PTSD برای هفته‌ها یا ماه‌ها هیچ علامتی از خود نشان نمی‌دهند. PTSD اغلب با افسردگی، سوء مصرف مواد و یک یا چند مورد از اختلالات اضطرابی دیگر همراه است.
آیا واکنش کودکان متفاوت از بزرگسالان است؟
کودکان و نوجوانان نیز واکنش‌های شدیدی به تروما خواهند داشت، اما برخی از علایم آن‌ها ممکن است مانند بزرگسالان نباشد. علایمی که گاهی در کودکان بسیار کوچک (کمتر از ۶ سال) دیده می‌شود، می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- خیس‌کردن تخت بعد از یادگیری استفاده از توالت
- فراموش‌کردن نحوه‌ی صحبت‌کردن یا ناتوانی در حرف‌زدن
- اجرای این رویداد ترسناک در طول زمان بازی
- دلبستگی غیرمعمول با والدین یا بزرگسالان دیگر
کودکان بزرگ‌تر و نوجوانان بیشتر احتمال دارد علایمی مشابه علایم مشاهده‌شده در بزرگسالان نشان دهند. آن‌ها همچنین ممکن است رفتارهای مخرب از خود بروز دهند و افکار انتقام‌جویانه نیز داشته باشند.
کدام عوامل خطر در ابتلا به اختلال استرس پس از حادثه اثرگذارند؟
هرکسی در هر سنی ممکن است به اختلال استرس پس از حادثه مبتلا شود و شامل همه‌ی افراد از جمله کهنه‌سربازان جنگ، کودکان و افرادی که تجاوز فیزیکی یا جنسی، سوء استفاده، تصادف، فاجعه یا سایر رویدادهای جدی را تجربه کرده‌اند، می‌شود. براساس گزارش مرکز ملی PTSD، از هر ۱۰۰ نفر حدود ۷ یا ۸ نفر در مقطعی از زندگی خود دچار این اختلال می شوند. زنان بیشتر از مردان در معرض ابتلا به آن هستند و به‌خاطر موضوعات ژنتیکی ممکن است برخی افراد بیشتر از سایرین در معرض ابتلا به PTSD قرار گیرند.
همه‌ی افراد مبتلا به اختلال استرس پس از حادثه، با یک رویداد خطرناک روبه‌رو نبودند. برخی از افراد پس از تجربه‌ی خطر یا آسیب یکی از دوستان یا اعضای خانواده دچار PTSD می‌شوند. مرگ ناگهانی و غیرمنتظره یکی از عزیزان نیز می‌تواند منجر به این اختلال شود.
چرا برخی افراد دچار PTSD می‌شوند و برخی دیگر نه؟
مهم است که به یاد داشته باشید که همه‌ی کسانی که در یک رویداد خطرناک زندگی می‌کنند به PTSD مبتلا نمی‌شوند. در واقع، بیشتر افراد به این اختلال مبتلا نمی‌شوند.
عوامل زیادی در ابتلای فرد به اختلال استرس پس از حادثه نقش دارند. عوامل خطر احتمال ابتلای فرد به PTSD را افزایش می‌دهد. عوامل دیگری به نام تاب‌آوری نیز می‌توانند به کاهش خطر این اختلال کمک کنند.
برخی از عواملی که خطر PTSD را افزایش می‌دهند عبارتند از:
- زندگی در میان حوادث و آسیب‌های خطرناک
- صدمه‌دیدن
- دیدن زخمی‌شدن شخص دیگری یا دیدن جسد
- ترومای دوران کودکی
- احساس وحشت، درماندگی یا ترس شدید
- داشتن حمایت اجتماعی اندک یا بدون حمایت اجتماعی پس از رویداد
- مقابله با استرس اضافی بعد از رویداد، مانند از دست دادن یکی از عزیزان، درد و آسیب، یا از دست دادن شغل یا خانه
- داشتن سابقه‌ی بیماری روانی یا سوء مصرف مواد
برخی از عواملی که ممکن است باعث بهبودی پس از تروما شود عبارتند از:
- حمایت افراد دیگر، مانند دوستان و خانواده
- پیدا کردن یک گروه پشتیبانی پس از یک رویداد آسیب‌زا
- یاد گرفتن داشتن احساس خوب نسبت به اعمال خود در مواجهه با خطر
- داشتن یک استراتژی مقابله‌ای مثبت، یا راهی برای عبور از رویداد بد و درس‌گرفتن از آن
- توانایی عمل و پاسخگویی موثر علی‌رغم احساس ترس
محققان در حال بررسی اهمیت این عوامل و سایر عوامل خطر و انعطاف‌پذیری، از جمله ژنتیک و نوروبیولوژی هستند. با تحقیقات بیشتر، ممکن است روزی بتوان پیش‌بینی کرد که چه کسی احتمال ابتلا به PTSD را دارد و از آن پیشگیری کرد.
درمان‌ها و روش‌های درمانی برای اختلال استرس پس از حادثه کدامند؟
درمان‌های اصلی برای افراد مبتلا به PTSD داروها، روان‌درمانی (گفت‌وگو درمانی) یا هر دو است. بنابراین درمانی که برای یک فرد موثر است ممکن است برای دیگری موثر نباشد. همچنین برخی از افراد مبتلا به PTSD ممکن است نیاز داشته باشند درمان‌های مختلفی را امتحان کنند تا بفهمند چه چیزی برای علایم آن‌ها موثر است.
اگر فردی مبتلا به PTSD در حال گذر از یک ترومای مزمن باشد، مانند قرارگرفتن در یک رابطه‌ی بد، هردوی این مشکلات باید برطرف شود. سایر مشکلات مزمن می‌تواند شامل اختلال هراس، افسردگی، سوء مصرف مواد و احساس خودکشی باشد.
داروها
رایج‌ترین نوع دارو برای درمان اختلال پس از حادثه داروهای ضدافسردگی هستند که ممکن است به کنترل علایم PTSD مانند غم و اندوه، نگرانی، عصبانیت و احساس بی‌حسی در درون کمک کند. سایر داروها ممکن است برای درمان علایم خاص PTSD مانند مشکلات خواب و کابوس‌ها نیز مفید باشند
روان‌درمانی
روان‌درمانی (که گاهی اوقات «گفتاردرمانی» نامیده می‌شود) شامل صحبت با یک متخصص سلامت روان برای درمان یک بیماری روانی است. روان‌درمانی می‌تواند یک‌به‌یک یا به صورت گروهی انجام شود. گفتاردرمانی برای افراد دارای این اختلال ممکن است ۶ تا ۱۲ هفته یا بیشتر نیز طول بکشد. تحقیقات نشان می‌دهد که حمایت خانواده و دوستان می‌تواند بخش مهمی از بهبودی باشد.
روان‌درمانی‌های موثر بر چند مولفه‌ی کلیدی تاکید دارند، از جمله آموزش در مورد علایم، آموزش مهارت‌ها برای کمک به شناسایی محرک‌های شروع علایم و مهارت‌هایی برای مدیریت آن. یکی از شکل‌های مفید درمان، رفتاردرمانی شناختی یا CBT نام دارد. CBT می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
درمان از طریق مواجهه
این به افراد کمک می‌کند تا با ترس خود روبه‌رو شوند و آن را کنترل کنند. به‌تدریج آن‌ها را در معرض آسیبی که به روشی ایمن تجربه کرده‌اند قرار می‌دهد. از تخیل، نوشتن یا بازدید از مکانی که رویداد رخ داده است استفاده می‌کند. درمان‌گر از این ابزارها برای کمک به افراد مبتلا به PTSD برای مقابله با احساسات خود استفاده می‌کند.
بازسازی شناختی
این روش به افراد کمک می‌کند تا خاطرات بد را درک کنند. گاهی اوقات مردم این رویداد را متفاوت از نحوه‌ی وقوع آن به یاد می‌آورند. آن‌ها ممکن است در مورد چیزی که تقصیر آن‌ها نیست احساس گناه یا شرم کنند. درمان‌گر به افراد مبتلا به PTSD کمک می‌کند تا به شیوه‌ای واقع‌بینانه به آنچه روی داده است، نگاه کنند.
انواع دیگری از درمان نیز وجود دارد که می‌تواند کمک کند. افراد مبتلا به PTSD باید در مورد همه‌ی گزینه‌های درمانی با یک درمان‌گر صحبت کنند. درمان باید افراد را به مهارت‌هایی مجهز کند تا علایم خود را مدیریت کنند و به آن‌ها کمک کند در فعالیت‌هایی شرکت کنند که قبل از ابتلا به PTSD از آن‌ها لذت می‌بردند.
چگونه گفتاردرمانی به افراد کمک می‌کند بر PTSD غلبه کنند؟
گفتاردرمانی به افراد راه‌های مفیدی را برای واکنش به رویدادهای ترسناکی که علایم PTSD آن‌ها را تحریک می‌کند، آموزش می‌دهد. براساس این هدف کلی، انواع مختلف درمان شامل موارد زیر است:
- در مورد تروما و اثرات آن آموزش دهید.
- از مهارت‌های آرام‌سازی و کنترل خشم استفاده کنید.
- نکاتی را برای عادات خواب، رژیم غذایی و ورزش بهتر ارایه دهید.
- به افراد کمک کنید تا احساس گناه، شرم و سایر احساسات مربوط به رویداد را شناسایی کرده و با آن‌ها مقابله کنند.
- روی تغییر نحوه‌ی واکنش افراد به علایم PTSD تمرکز کنید. برای مثال، درمان به افراد کمک می‌کند تا با یادآوری تروما مواجه شوند.
چگونه می‌توانم به خودم کمک کنم؟
شاید برداشتن اولین قدم برای کمک به خود بسیار سخت باشد. درک این نکته مهم است که اگرچه ممکن است مدتی طول بکشد، اما با درمان، می‌توانید بهتر شوید. گاهی یک پزشک اورژانس نیز می‌تواند به شما کمک موقت ارایه دهد. اما روان‌شناس یا مشاورها بهترین گزینه‌اند.
برای کمک به خود در حین درمان:
- با پزشک خود در مورد گزینه‌های درمانی صحبت کنید.
- برای کمک به کاهش استرس، فعالیت بدنی ملایم یا ورزش کنید.
- اهداف واقع‌بینانه برای خود تعیین کنید.
- کارهای بزرگ را به کارهای کوچک تقسیم کنید، اولویت‌ها را تعیین کنید و هرچه می‌توانید انجام دهید.
- سعی کنید وقت خود را با افراد دیگر بگذرانید و به یک دوست یا خویشاوند قابل اعتماد، اعتماد کنید. در مورد چیزهایی که ممکن است علایم را تحریک کنند به دیگران بگویید..
- انتظار داشته باشید که علایم شما به تدریج بهبود یابد، نه بلافاصله.
- موقعیت‌ها، مکان‌ها و افراد آرامش‌بخش را شناسایی و جست‌وجو کنید.
مراقبت از خود و دیگران به ویژه زمانی مهم است که تعداد زیادی از مردم در معرض حوادث آسیب‌زا (مانند بلایای طبیعی، تصادفات و اعمال خشونت‌آمیز) قرار می‌گیرند.
چه تحقیقاتی برای اختلال استرس پس از حادثه در حال انجام است؟
در دهه‌ی گذشته، پیشرفت در تحقیقات بر روی مبانی ذهنی و بیولوژیکی PTSD، دانشمندان را بر آن داشته است تا بر روی درک بهتر علل زمینه‌ای که چرا افراد طیف وسیعی از واکنش‌ها را در تروما تجربه می‌کنند، تمرکز کنند.
تحقیقات دیگر به این موضوع می‌پردازد که چگونه خاطرات ترس تحت تأثیر یادگیری، تغییرات بدن یا حتی خواب قرار می‌گیرند. تحقیقاتی نیز در مورد جلوگیری از ایجاد اختلال استرس پس از حادثه بلافاصله پس از قرار گرفتن در معرض تروما نیز در حال انجام است.
در نهایت تحقیقاتی که با استفاده از فناوری‌های تصویربرداری مغز همچنان در حال انجام است، به احتمال زیاد به دانشمندان کمک می‌کند تا منطقه‌ی تحریک شده در زمان تجربه PTSD در مغز را مشخص کنند. این درک می‌تواند به درمان‌های هدفمند بهتری منجر شود که با نیازهای هر فرد مطابقت داشته باشد یا حتی قبل از ایجاد آسیب از اختلال جلوگیری کند.
نکته‌ی پایانی
اختلال استرس پس از حادثه، یکی از شایع‌ترین حالت‌های روانی است که ممکن است برای خیلی از افراد اتفاق بیفتد. همچنین همانطور که در بالا به آن اشاره شد، حتی، گاهی افراد نیز، بدون اینکه یک واقعه‌ی دردناک را تجربه کرده باشند و صرفا مشاهده‌گر بودن آن‌ها، باعث می‌شود تا برای مدتی به این اختلال مبتلا شوند.
ترس و اضطراب در قالب تنگی نفس، تعریق، کابوس‌های شبانه و افکاری تکراری درباره‌ی رویداد رخ می‌دهد و در این مواقع افراد دچار خشک‌شدگی خواهند شد. در موقعیت‌های این چنینی با کشیدن نفس‌های عمیق، می‌توان فشار روانی واردشده را برای مدت کمی تسکین داد.
بسیاری از مواقع PTSD موقت و زودگذر است. اما در صورتی که علایم بیش‌از یک ماه ادامه‌دار شود، حتما برای دریافت کمک به روان‌شناس مراجعه کنید.
منبع: nimh
