خس‌خس سینه، سرفه و تنگیِ نفس، علائمی هستند که بیماران مبتلا به آسم با آنها آشنایی دارند و بارها آنها را تجربه کرده‌اند. دارو و درمان‌های پزشکی به این افراد کمک می‌کند تا این علائم را کنترل کنند و با بیماری خود کنار بیایند. ولی آیا می‌توان با شیوه‌ای ساده‌تر، یعنی مصرف ویتامین‌ها و مکمل‌های غذایی، به کنترل علائم و بهبود آسم کمک کرد و حتی از داروهای کمتری استفاده کرد؟ این سوالی است که در این مقاله به پاسخ آن می‌پردازیم.
۱. آیا ویتامین‌ها می‌توانند آسم شما را بهتر کنند؟
آیا رژیم غذایی و آسم مرتبط هستند؟ «شما همان چیزی هستید که می‌خورید.» من این جمله را بارها را شنیده‌ام. بسیاری از افراد مبتلا به آسم دوست دارند در مورد رژیم غذایی خاصی بشنوند که کنترل آسم را برای آنها ساده‌تر می‌کند یا میزان دارویی که نیاز دارند را کاهش می‌دهد. رژیم غذایی، رابطه‌ی مستقیمی با بعضی از شرایط سلامتی مانند بیماری‌های قلبی و کلسترول بالا دارد و داشتن رژیم غذایی سالم، موجبِ کاهش خطر می‌شود. ولی اینکه آیا مکمل‌های ویتامینی خاص، می‌توانند بیماری آسم را بهبود دهند، مسئله‌ی بسیار پیچیده‌تری است.
فرضیه‌ی موجود، چیزی شبیه به موارد زیر است:
- آسم و سایر شرایط آتوپیک، عمدتا در کشورهای غربی و صنعتی افزایش یافته‌اند.
- تغییر رژیم غذایی، یکی از تفاوت‌های مهمِ میان کشورهای غربی و صنعتی با کشورهایی است که در آنها بیماری‌های آتوپیک افزایش نیافته است.
- به طور کلی، موارد زیر از ویژگی‌های شیوه‌ی زندگی غربی به شمار می‌آید:
۱. کاهش مصرف میوه‌ها و سبزیجات (که سرشار از ویتامین‌های آنتی‌اکسیدانی و کاروتنوئیدها هستند) که منجر به کاهش ویتامین‌های E و A شده است.
۲. کاهش قرار گرفتن در معرض نور خورشید (به دلیل گذراندنِ زمانِ بیشتر در داخل خانه و افزایش استفاده از کرم‌های ضدآفتاب) که منجر به کاهش ویتامین D شده است.
- این تغییرات در رژیم غذایی، موجب افزایش بروز آسم و سایر بیماری‌های آتوپیک شده است.
در تحقیق در مورد جوامعی با این ویژگی‌ها، خطراتی ذاتی وجود دارد که باید از آنها آگاه باشید. فقط به دلیل کمبود ویتامین در جوامعی که آسم در آنها به خوبی کنترل نشده، نمی‌توان گفت که مکمل‌های غذایی می‌توانند آسم را بهبود دهند یا کمبود ویتامین موجب کنترل ضعیف آسم شده است.
به طور کلی کمبود ویتامین، می‌تواند بیشتر نشانگر رژیم غذایی یا شیوه‌ی زندگیِ ناسالم باشد. ممکن است که شیوه‌ی زندگی به همراه چند عامل دیگر، موجب افزایش ریسک یا افزایش کنترل بر این بیماری شوند. در طب تغذیه (nutritional medicine) همچنان بر سرِ این مسئله بحث وجود دارد که آیا مکمل‌های غذایی می‌توانند همان مزایای رژیم غذاییِ کامل و غنی از مواد مغذی خاص را داشته باشند یا خیر.
۲. ویتامین‌های محلول در آب و ویتامین‌های محلول در چربی
اگر قصد دارید رژیم غذایی خود را با ویتامین‌ها کامل کنید، دانستن تفاوت میان ویتامین‌های محلول در آب و محلول در چربی مهم است. ویتامین‌های محلول در چربی (A ،E ،D و K)، همانطور که از نام‌شان پیداست، به صورت محلول در چربی در بدن حرکت می‌کنند. وقتی این ویتامین‌ها ذخیره می‌شوند، در بافت‌ها باقی می‌مانند. یعنی اگر ویتامینی را بیش از اندازه‌ی مورد نیاز مصرف کنید، می‌تواند منجر به عارضه‌ی مصرف زیاد ویتامین (hypervitaminosis) در بدن شود.
در صورت مصرف ویتامین‌های محلول در آب، احتمال بسیار کمتری وجود دارد که مبتلا به عارضه‌ی مصرف زیاد ویتامین شوید، زیرا این ویتامین‌ها در بافت‌ها ذخیره نمی‌شوند و ویتامین اضافه از طریق ادرار دفع می‌شود. ولی تمام ویتامین‌ها می‌توانند عوارض جانبی داشته باشند، بنابراین پیش از شروع استفاده از مکمل‌های غذایی، با پزشک‌تان مشورت کنید.
۳. ویتامین D
ویتامین D، ویتامینی محلول در چربی است که معمولا در محصولات لبنی یافت می‌شود و برای سلامتی استخوان‌ها ضروری است. بیشتر مردم، ویتامین D را از طریق مواد غذایی غنی‌شده و مکمل‌های غذایی دریافت می‌کنند، زیرا رژیم‌های غذاییِ معمول، به اندازه‌ی کافی از مواد غذایی حاوی ویتامین D تشکیل نشده‌اند و مردم به ندرت این ویتامین را از غذای مصرفیِ خود دریافت می‌کنند.
ویتامین D چه کاری انجام می‌دهد
گفته می‌شود که ویتامین D، بر میزان سلول‌های ایمنیِ خاصی در پاتوفیزیولوژی آسم اثر می‌گذارد و واکنش التهابی ناشی از عفونت تنفسیِ ویروسی را کاهش می‌دهد. مطالعات فراوانی، وجود رابطه میان ویتامین D و آسم را نشان داده‌اند. مشخص شده است که سطوح بالاتر ویتامین D در کودکی از فرد، در برابر ایجادِ آسم و خس‌خس مکرر سینه محافظت می‌کند. به همین ترتیب، وجود میزان کافی از این ویتامین در اوایل دوران کودکی، با محافظت از فرد در برابر آسم در دوره‌های بعدی زندگی، مرتبط است.
در تحقیق‌های فراوانی مشخص شده است که در افراد مبتلا به آسم، کمبود ویتامین D وجود دارد و کمبود این ویتامین با افزایش علائم آسم، افزایش واکنش بیش از حد مجرای هوایی (airway hyperreactivity) و کنترل کمتر بر آسم ارتباط دارد. ولی استفاده از مکمل‌های ویتامین D، نتایج متفاوتی داشته است. برخی مطالعات کاهش تشدید علائم آسم را نشان داده‌اند در حالی که در مطالعات دیگر، چنین نتایجی به دست نیامده است. در برخی مطالعات، در گروه‌های خاصی از افراد مبتلا به آسم، مانند افراد دارای سطوح بالای ائوزینوفیل (eososinophils) و IgE یا افراد مبتلا به آسمِ مقاوم به استروئید، استفاده از مکمل‌های ویتامین D مفید بوده است. مطالعاتی که در آنها از معیارهای عینی مانند تست اسپیرومتری (spirometry) استفاده شده نیز، نتایج مختلفی داشته‌اند.
مواد غذاییِ دارای مقادیر فراوانی از ویتامین D
می‌توانید با مصرف مواد غذایی زیر، مقدار ویتامین D وارد شده به بدن خود را افزایش دهید:
- ماهی سالمون
- ماهی خال مخالی
- قارچ
- شیر
- ماست
- پنیر
سپری کردنِ زمان بیشتری در خارج از خانه و زیر نور آفتاب نیز، میزان ویتامین D در بدن را افزایش می‌دهد.
آیا مصرف بیش از حد ویتامین D مضر است؟
معمولا اگر مصرف ویتامین D در حد توصیه شده باشد، بی‌خطر است ولی مصرف این ویتامین در دوزهای بالا می‌تواند منجر به بالا رفتن میزان کلسیم در خون و در نتیجه سنگ کلیه، سرگیجه، یبوست، حالت تهوع و استفراغ شود.
نتیجه‌گیری نهایی در مورد تاثیر این ویتامین بر روی آسم
با وجود اینکه به نظر می‌رسد ویتامین D در نقاط مختلفی از پاتوفیزیولوژی آسم، بر عملکرد سیستم ایمنی بدن تاثیر می‌گذارد، داده‌های موجود بسیار متناقض‌اند و نمی‌توان مصرف ویتامین D را به عنوان درمانی کمکی برای آسم توصیه کرد. ولی اگر حس می‌کنید که دچار کمبود ویتامین D هستید، بهتر است برای تعیین میزان این ویتامین در بدن خود آزمایش بدهید و مطمئن شوید که میزان این ویتامین در بدن شما طبیعی است.
۴. ویتامین C
ویتامین C یک آنتی‌اکسیدان محلول در آب است که در میوه‌ها و سبزیجات یافت می‌شود. گفته می‌شود که این ویتامین، از ابتلا به سرماخوردگی جلوگیری کرده و سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کند. بیشتر افرادی که رژیم غذایی سالمی دارند، مقدار کافی از ویتامین C را دریافت می‌کنند و نیازی به مکمل‌های ویتامین C ندارند.
ویتامین C چه کاری انجام می‌دهد
ویتامین C دارای خواص ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی است که موجب می‌شود تا از ویتامین‌های مورد علاقه در بیماری آسم باشد. رژیم‌های غذایی غربی، دارای مقدار کمی از ویتامین C هستند؛ بنابراین این فرضیه مطرح شده است که کمبود ویتامین C بر آسم تاثیر می‌گذارد.
معمولا آنتی‌اکسیدان‌ها از تاثیرات مخرب استرس اکسیداتیو و گونه‌های اکسیژن فعالِ تولید شده توسط سلول‌های التهابی در ریه‌ها جلوگیری می‌کنند. تصور می‌شود که مصرف کم آنتی‌اکسیدان‌هایی مانند ویتامین C، موجبِ عدم تعادل می‌شود و این عدم تعادل، به التهاب‌های مزمن و آسیب به ریه‌ها کمک می‌کند.
مطالعات تحقیقاتی نشان داده‌اند که علائم آسم، در برخی بیمارانِ دارایِ سطوح پایینی از ویتامین C، بیشتر است که نشان می‌دهد استفاده از مکمل‌های غذایی می‌تواند به بهبود آسم کمک کند. سطوح پایین این ویتامین، توسط بیماران گزارش شده و در خون و ریه‌های آنها تایید شده است. با این حال، مطالعات انجام شده در مورد مکمل‌های غذایی، بسیار کم است و در مطالعات انجام شده با استفاده از معیارهای عینی کنترل آسم، مانند FEV1، نتایج مختلفی به دست آمده است.
مواد غذاییِ دارای مقادیر فراوانی از ویتامین C
می‌توانید با مصرف مواد غذایی زیر، مقدار ویتامین C وارد شده به بدن خود را افزایش دهید:
- فلفل دلمه‌ای
- کلم بروکلی
- سبزیجات برگ سبز
- لیمو
- پرتقال
- توت فرنگی
آیا مصرف بیش از حد ویتامین C مضر است؟
معمولا مصرف ویتامین C، بی‌خطر است ولی مصرف دوزهای بالای آن می‌تواند منجر به حالت تهوع، اسهال و سنگ کلیه شود.
نتیجه‌گیری نهایی در مورد تاثیر این ویتامین بر روی آسم
با وجود شواهد گوناگونی که بعضی از آنها مصرف مکمل‌های ویتامین C را برای کنترل آسم مفید می‌دانند و برخی مفید نمی‌دانند، شواهد کافی وجود ندارد که بتوان به تمام افراد مبتلا به آسم یا بعضی از آنها توصیه کرد که مکمل‌های ویتامین C را در برنامه‌ی درمانی خود بگنجانند.
در بررسی‌ای در مورد تاثیر ویتامین C بر روی آسم که در پایگاه اطلاعاتی برای مطالعات مروری کاکرین (Cochrane) انجام گرفته، مشخص شد که به دلیل نبود بررسی‌های کافی، نتیجه‌گیریِ قطعی امکان‌پذیر نیست و توصیه شد که برای روشن شدن این موضوع، تحقیق‌های بیشتری انجام شود.
۵. ویتامین E
ویتامین E یک ویتامین محلول در چربی است که در مغزها، دانه‌ها، بعضی روغن‌ها و سبزیجات برگ سبز یافت می‌شود. بسیاری از بیماران، از مکمل‌های ویتامین E برای پیشگیری و کاهش خطر طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها، مانند بیماری‌های قلبی، سرطان و پارکینسون استفاده می‌کنند. با داشتن رژیم غذایی سالم، احتمالا دچار کمبود ویتامین E نخواهید بود و نیازی به مصرف مکمل‌های ویتامین E نیز نخواهید داشت.
ویتامین E چه کاری انجام می‌دهد
ویتامین E تاثیراتی ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی بر روی ریه‌ها دارد و موجب کاهش شاخص‌های التهابی خاصی، مانند نوتروفیل‌ها می‌شود. همانند ویتامین C، سطوح پایین ویتامین E نیز در رژیم غذایی، خون و ریه‌ها نشان داده شده است. مشخص شده است که مقدار کمِ ویتامین E، موجب عملکرد ضعیف ریه‌ها شده و سطوح بالاتر این ویتامین، موجب کاهش شدت آسم و بهبود عملکرد ریه‌ها می‌شود.
در مطالعات انجام شده بر روی اثر ویتامین E در دوران بارداری، از نظر اینکه آیا این ویتامین بر ایجاد آسم در دوران کودکی تاثیر می‌گذارد یا خیر، نتایج متناقضی به دست آمد، حتی با وجود اینکه سطوح بالاتر ویتامین E، نشاندهنده‌ی IgE پایین‌تر بود.
مواد غذاییِ دارای مقادیر فراوانی از ویتامین E
می‌توانید با مصرف مواد غذایی زیر، مقدار ویتامین E وارد شده به بدن خود را افزایش دهید:
- آووکادو
- مغز بادام و مغزهای دیگر
- کلم بروکلی
- ماهی
- روغن زیتون
- سخت‌پوستان مانند میگو
- اسفناج
- کدو
- دانه‌های آفتابگردان
- توفو
آیا مصرف بیش از حد ویتامین E مضر است؟
بله. افرادی که مقادیر روزانه‌ی توصیه شده را مصرف می‌کنند، به احتمال زیاد دچار عوارض جانبی نمی‌شوند و ویتامین E به طور کلی، بی‌خطر در نظر گرفته می‌شود. اما مصرف بیش از حد ویتامین E موجب افزایش خطر خونریزی و سکته‌ی هموراژیک (hemorrhagic stroke) (سکته به دلیل خونریزی) و نارسایی احتقانی قلب می‌شود. مصرف بیش از اندازه‌ی ویتامین E می‌تواند موجب جوش، حالت تهوع، اسهال، گرفتگی عضلات معده، ضعف، سردرد و تغییرات وضعیت بینایی شود.
نتیجه‌گیری نهایی در مورد تاثیر این ویتامین بر روی آسم
وجود شواهد متناقضی که استفاده از مکمل‌های ویتامین E را برای کنترلِ بیماری آسم، مفید یا بی‌فایده می‌دانند، موجب شده است که پایگاه اطلاعاتی کاکرین، نتیجه بگیرد که بدون انجام تحقیق‌های بیشتر، ارائه‌ی توصیه‌ای قطعی امکان‌پذیر نیست. در حال حاضر، شواهد کافی وجود ندارد که بتوان به تمام افراد مبتلا به آسم یا گروه خاصی از آنها توصیه کرد که استفاده از مکمل‌های ویتامین E را در برنامه‌ی درمانی خود بگنجانند.
