در برخی موارد، حساسیت بیش‌ازحد به اندازه‌ای می‌رسد که به‌عنوان اختلال رفتاری شناخته می‌شود. منتها اگر خود فرد و اطرافیان او درباره حساسیت بیش‌ازحد و تأثیرهای آن اطلاعات کافی داشته باشند، می‌توانند به‌راحتی شرایط را کنترل کنند. در این مقاله، هرآنچه را لازم است درباره اختلال HSP و افراد فوق حساس بدانید بررسی کرده‌ایم.
اختلال HSP چیست؟
افراد فوق حساس (HSP) کسانی‌اند که سیستم عصبی‌شان واکنش شدیدتری به‌نسبت دیگران در برابر محرک‌های جسمی، احساسی و اجتماعی نشان می‌دهد. این مفهوم را اولین بار در سال ۱۹۹۰ روان‌شناسان مشهور، الین آرون و آرتور آرون مطرح کردند. بعد از آن، روان‌شناسان بسیاری در این زمینه تحقیق کردند و ویژگی‌های مختلف افراد HSP را تشخیص دادند.
حساسیت زیاد همیشه هم اختلال نیست. بسیاری از روان‌شناسان بر این باورند که چیزی تحت عنوان اختلال HSP وجود ندارد و این افراد فقط نوعی ویژگی شخصیتی منحصر‌به‌فرد دارند. مثل اینکه فرد درون‌گرا یا برون‌گرا باشد. افراد فوق حساس نیز مانند هر فرد دیگری، هم نقاط ضعف و هم نقاط قوت مختلفی دارند.
آیا من فردی فوق حساس هستم؟
آیا تاکنون این جملات را از کسی شنیده‌اید:
- تو خیلی حساس هستی!
- نباید خیلی به این موضوع فکر کنی!
- بی‌خیال! چقدر همه‌چیز را جدی می‌گیری!
احتمالا افرادی که حساسیت شما را تحریک می‌کنند یا از نظر شما بی‌فکرند بیشتر این جملات را به شما می‌گویند. افراد فوق حساس معمولا در طول روز از افراد مختلف این جملات را می‌شنوند. فراموش نکنید که فوق‌حساس‌بودن به این معنی نیست که شما به بیماری خاصی مبتلا هستید. این ویژگی شخصیتی منحصربه‌فردی است که باعث می‌شود نسبت به اتفاقات مثبت یا منفی واکنش شدیدتری نشان دهید.
مهم‌ترین ویژگی‌های افراد فوق حساس
تحقیقات روان‌شناسان نشان می‌دهد افراد فوق حساس ویژگی‌های مشترکی دارند. به کمک این ویژگی‌ها، می‌توانید تشخیص دهید میزان حساسیت شما طبیعی است یا خیر. در ادامه، به مهم‌ترین ویژگی‌های HSP اشاره کرده‌ایم.
- افراد فوق حساس معمولا باطنی پیچیده دارند، افکارشان بسیار قدرتمند است و احساسات عمیقی را تجربه می‌کنند.
- هر ویژگی جذابی که در طبیعت، هنر، افراد دیگر یا حتی یک تبلیغ تجاری منحصر‌به‌فرد وجود داشته باشد، آنها را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد؛
- این افراد نمایش‌های تلویزیونی و فیلم تماشا نمی‌کنند، زیرا بیش‌ازحد درگیر فیلم یا سریال می‌شوند و ممکن است تا چند هفته به آنچه در برنامه اتفاق افتاده فکر کنند؛
- زمانی که امور روزمره آنها چالش‌برانگیز می‌شود و سطح استرس روزانه‌شان افزایش پیدا می‌کند، دوست دارند همه‌چیز را رها کنند و برای آرام‌شدن به اتاقی خلوت و تاریک بروند؛
- آنها توان تحمل شرایط نامطلوب مانند ازدحام، سروصدای زیاد، نور شدید یا حتی لباس‌های ناراحت را ندارند و با قرارگرفتن در چنین شرایطی، واکنش‌های شدیدی نشان می‌دهند.
روان‌شناسان برای کمک به تشخیص اختلال HSP از تست‌های روانشناسی نیز استفاده می‌کنند.
آیا اختلال HSP در بین مردم جهان متداول است؟
با توجه به تحقیقات انجام‌شده، حدود ۲۰ درصد از جمعیت جهان را افراد فوق حساس تشکیل می‌دهند؛ پس این ویژگی شخصیتی نادر نیست. جالب است بدانید حساسیت بیش از اندازه و درون‌گرایی ویژگی‌های مشترکی دارند. البته فرد فوق حساس لزوما درون‌گرا نیست و فرد درون‌گرا ممکن است فوق حساس نباشد. منتها بین این دو ویژگی شخصیتی چندین وجه مشترک وجود دارد. برخی از افراد اختلال HSP را با اختلال پردازش حسی (SPD) اشتباه می‌گیرند. این دو مفهوم در روانشناسی کاملا متفاوت‌اند.
فرد فوق حساس باید به کمک اطرافیان خود راه‌هایی برای مقابله با دغدغه‌های خود پیدا کند. چنین راهکارهایی کمکشان می‌کند در برابر آنچه رخ می‌دهد واکنش شدیدی نشان ندهند. کنترل واکنش‌ها تأثیر حساسیت بیش‌ازحد آنها را کاهش می‌دهد.
HSP چه تأثیری در زندگی افراد فوق حساس دارد؟
حساسیت بیش‌ازحد نقاط مثبت و منفی بسیاری دارد؛ برای مثال، ممکن است فرد فوق حساس از کسی که هیچ منظوری ندارد و هدفش مهربانی است ناراحت شود. این افراد واکنش‌های شدیدی نسبت به دغدغه‌های روزمره نشان می‌دهند. حتی کوچک‌ترین مشکل در روابط آنها را آزار می‌دهد. این مشکل زمانی که طرف مقابلشان فردی پرخاشگر باشد تشدید می‌شود.
فوق‌حساس‌بودن به این معنی نیست که فرد حتی وقتی هیچ نقطه تاریکی وجود ندارد بازهم واکنش شدید نشان می‌دهد. آنها هر اتفاقی را کامل درک می‌کنند و تحت‌تأثیر تجربیات منفی و مثبت آنها قرار می‌گیرند. به همین دلیل، نمی‌توان گفت این موضوع مطلقا ضعف است و به درمان نیاز دارد.
مثال‌هایی درباره تأثیر حساسیت بیش‌ازحد
- دوری از موقعیت‌های تنش‌زا: این افراد معمولا از خشونت، درگیری و هرآنچه باعث ناراحتی می‌شود دوری می‌کنند؛
- قدردان‌بودن: آنها می‌دانند زندگی کوتاه و زودگذر است و به همین دلیل، ارزش ارتباطات و داشته‌هایشان را خیلی خوب درک می‌کنند؛
- توجه به کوچک‌ترین جزئیات: فرد فوق حساس با خوردن خوراکی موردعلاقه‌اش از صمیم قلب احساس شادمانی و قدردانی می‌کند و برایش اهمیتی ندارد این موضوع کوچکی است؛
- روابط عمیق: آدم فوق حساس به دوستی و دوستانش اهمیت بسیاری می‌دهد. چنین فردی تمایل دارد به‌جای اینکه تعداد زیادی دوست داشته باشد، چند دوست انتخاب کند و با همان تعداد محدود روابط عمیقی بسازد؛
- احساسات شدید: نقاط مثبت هم به‌اندازه نقاط منفی، افراد حساس را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. آنها ممکن است برای زیباترین صحنه‌های فیلم‌ها گریه کنند. هم‌چنین، می‌توانند از صمیم قلب با دیگران هم‌دردی کنند و در درک احساسات دیگران قوی هستند.
حساسیت یا قدرت؟
افراد فوق حساس می‌توانند با کنترل ویژگی‌های شخصیتی خود، از آنها به‌عنوان نقطه قوت استفاده کنند. مدیریت این ویژگی‌ها کمکشان می‌کند چالشی با این ویژگی شخصیتی خود نداشته باشند و بتوانند مانند افراد دیگر زندگی کنند. برای فرد فوق حساس، کم پایین‌تر از سطحی است که دیگران تصور می‌کنند و زیاد هم بیشتر از حدی است که دیگران می‌بینند!
