آنژیوگرافی چیست؟ آنژیوگرافی قلب (رگ‌نگاری) روندی است که در آن از پرتو ایکس برای تصویربرداری و معاینه‌ی رگ‌های خونی قلب استفاده می‌شود. به کمک آنژیوگرافی پزشک می‌تواند بفهمد که آیا چیزی جریان خون به قلب را مسدود کرده است یا خیر. آنژیوگرافی بخشی از اقداماتی است که با عنوان کاتترازیسیون قلب شناخته می‌شوند و خطر بروز بیماری های قلبی-عروقی را نشان می‌دهند. در این مقاله شما را با علت و مراحل انجام آنژیوگرافی قلب، آمادگی برای انجام آنژیوگرافی، نتایج و عوارض آنژیوگرافی آشنا خواهیم کرد.
در طول آنژیوگرافی قلب از یک ماده‌ی حاجب پرتونگاری استفاده می‌شود. این ماده چیزی شبیه به رنگ است که با پرتو ایکس آشکار می‌شود. ماده‌ی حاجب به رگ‌های خونی قلب تزریق می‌شوند. سپس با دستگاه پرتو ایکس به‌سرعت یک سری تصاویر (آنژیوگرام) از قلب گرفته می‌شود. به‌کمک این عکس‌ها می‌توان وضعیت رگ‌های خونی را بررسی کرد. سپس درصورت لزوم، پزشک می‌تواند با اقداماتی مانند آنژیوپلاستی، گرفتگی رگ‌ها را درمان بکند.
چرا آنژیوگرافی انجام می‌شود؟
ممکن است پزشک به دلایل زیر برای شما آنژیوگرافی انجام بدهد:
- داشتن علائم بیماری سرخرگ کرونری مانند درد قفسه سینه (آنژین صدری)؛
- درد در قفسه‌ی سینه، فک، گردن و بازو که علت آن با سایر آزمایشات مشخص نشده باشد؛
- درد تازه یا درحال پیشرفت در قفسه‌ی سینه (آنژین صدری ناپایدار)؛
- نقص یا اختلال قلبی مادرزادی؛
- نتایج غیرطبیعی در آزمایشات غیرتهاجمی استرس قلب؛
- سایر مشکلات رگ‌های خونی یا آسیب‌دیدگی قفسه‌ی سینه؛
- مشکلات دریچه‌های قلب که به عمل جراحی نیاز داشته باشند.
آنژیوگرافی معمولا علائم شدیدی در پی ندارد، اما عوارض و خطرات آن بیشتر از روش‌های غیرتهاجمی معاینه‌ی قلب است. به‌همین دلیل معمولا این روش پس از سایر روش‌های غیرتهاجمی مانند الکتروکاردیوگرام، اکوکاردیوگرام و تست استرس انجام می‌شود.
عوارض آنژیوگرافی چیست؟
آنژیوگرافی نیز مانند بیشتر روش‌های تهاجمی بررسی قلب و رگ‌ها خطراتی به همراه دارد. از جمله‌‌ی آنها می‌توان به عوارض قرارگرفتن در معرض تابش‌های پرتو ایکس اشاره کرد. این روش معمولا عوارض و خطرات جدی به‌همراه ندارد. با این‌حال عوارض بالقوه‌ی آنژیوگرافی عبارت‌اند از:
- حمله قلبی؛
- سکته مغزی؛
- آسیب به سرخرگی که کاتتر (یک لوله‌ی باریک انعطاف‌پذیر) را به آن فرو می‌برند؛
- آریتمی قلب (غیرطبیعی‌بودن ریتم قلب)؛
- واکنش‌های آلرژیک به ماده‌ی حاجب یا داروهایی که در طول فرایند استفاده می‌شوند؛
- آسیب به کلیه؛
- خونریزی بیش‌ازحد؛
- عفونت.
چگونه باید خود را برای آنژیوگرافی آماده کرد؟
در برخی موارد آنژیوگرافی به‌طور اورژانسی انجام می‌شود. اما معمولا آن را با برنامه‌ریزی قبلی انجام می‌دهند و شما فرصت دارید تا خودتان را برای آن آماده بکنید. تیم پزشکی به شما دستورالعمل‌هایی می‌دهند و درباره‌ی داروهایی که باید مصرف کنید، با شما صحبت می‌کنند.
راهنمایی‌های عمومی آنژیوگرافی عبارت‌اند از:
- از ساعت ۱۲ شب قبل از آنژیوگرافی چیزی نخورید یا ننوشید؛
- تمام داروهایتان را همراه با بسته‌ی اصلی‌شان در بیمارستان همراه خود داشته باشید. از پزشک بپرسید که آیا باید داروهای صبح‌تان را مصرف بکنید یا خیر.
- اگر به دیابت مبتلا هستید، از پزشک‌تان بپرسید که باید قبل از آنژیوگرافی، انسولین یا سایر داروهای خوراکی‌تان را مصرف بکنید یا خیر.
مراحل انجام آنژیوگرافی قلب
قبل از شروع آنژیوگرافی
پیش از شروع آنژیوگرافی تیم پزشکی سابقه‌ی پزشکی بیمار از جمله آلرژی‌ها و داروهای مصرفی‌اش را بررسی می‌کنند. ممکن است بر روی فرد، معاینه‌ی فیزیکی انجام گرفته و علائم حیاتی مانند فشار خون و ضربان قلب اندازه‌گیری بشوند.
در طول آنژیوگرافی
برای انجام آنژیوگرافی باید به پشت بر روی میز پرتو ایکس بخوابید. ازآنجایی‌که امکان کج‌شدن میز در طول فرایند وجود دارد، ممکن است دور سینه و پاهایتان را با چیزی به تخت ببندند. سپس دوربین‌های پرتو ایکس در اطراف سر و سینه‌تان می‌چرخند تا از زوایای مختلف از شما عکس بگیرند.
یک تزریق وریدی به بازوی فرد انجام شده و داروی آرام‌بخش، مایعات و برخی دیگر از داروها به فرد تزریق می‌شود. فرد دچار احساس خواب‌آلودگی شدید می‌شود و ممکن است حتی به خواب فرو برود. اما همچنان می‌تواند به‌راحتی برای اجرای دستورالعمل‌ها از خواب بیدار بشود.
الکترودهایی که بر روی سینه‌ی فرد قرار دارند، وضعیت قلب را در طول آنژیوگرافی کنترل می‌کنند. همچنین به‌وسیله‌ی فشارسنجی که دور دست فرد قرار دارد، فشار خون و به‌وسیله‌ی پالس‌اُکسی‌متر (اکسیژن‌سنج خون) میزان اکسیژن خون بررسی می‌شود.
ممکن است مقداری از موی بدن را در قسمت بازو یا کشاله‌ی ران که قرار است کاتتر واردش بشود، بتراشند. سپس محل موردنظر شسته و ضدعفونی می‌شود. سپس آن نقطه با تزریق داروی بی‌حسی موضعی بی‌حس می‌شود.
سپس یک برش نازک ایجاد شده و یک لوله پلاستیکی کوتاه (غلاف) به داخل سرخرگ برده می‌شود. کاتتر که درون غلاف قرار دارد، به داخل رگ خونی برده شده و به سمت قلب یا عروق کرونری فرستاده می‌شود. بردن کاتتر به داخل بدن نباید موجب درد یا ناراحتی بشود و فرد نباید حرکت کاتتر را در داخل بدنش احساس بکند. در صورت احساس ناراحتی به پزشک اطلاع بدهید. پس از آن ماده‌ی حاجب به‌کمک کاتتر به‌داخل سرخرگ تزریق می‌شود. با این کار ممکن است کمی احساس گرما یا سوزش بکنید. اما اگر کمی بعد دوباره احساس درد یا ناراحتی کردید، به پزشک اطلاع بدهید.
ماده‌ی حاجب به‌راحتی توسط تصاویر پرتوی ایکس دیده می‌شود. با حرکت ماده‌ی حاجب در رگ‌های خونی پزشک می‌تواند جریان آن و مناطق مسدود را از طریق تصاویر مشاهده بکند. بسته به اینکه پزشک باید چه چیزی را با آنژیوگرافی قلب بفهمد، ممکن است مراحلی به آنژیوگرافی اضافه بشود. از جمله ممکن است برای بازکردن رگ‌های بسته‌شده، آنژیوپلاستی (رگ‌بازسازی) یا اِستَنت‌گذاری (نوعی لوله‌ی توری مصنوعی از جنس فلز که در رگ قرار داده می‌شود) انجام بشود.
آنژیوگرافی تقریبا یک ساعت طول می‌کشد. اما ممکن است این زمان افزایش پیدا بکند. مخصوصا اگر پزشک بخواهد فرایندهای دیگری نیز انجام شود. مراحل آماده‌سازی و مراقبت‌های پس از آنژیوگرافی می‌توانند این زمان را افزایش بدهند.
پس از آنژیوگرافی
با پایان آنژیوگرافی، کاتتر را از بازو یا کشاله‌ی ران فرد بیرون می‌آورند و محل برش را با فشار دست و وسایل دیگر می‌بندند. سپس فرد را به بخش ریکاوری می‌فرستند تا بررسی‌های لازم بر روی فرد انجام بگیرد. زمانی که وضعیت فرد ثابت شد، او را به اتاق خودش می‌فرستند و وضعیتش را به‌طور منظم کنترل می‌کنند.
اگر کاتتر را از طریق کشاله‌ی ران وارد بدن‌تان کرده‌اند، باید چند ساعتی صاف دراز بکشید تا از بروز خونریزی جلوگیری کنید. در این زمان ممکن است به محل شکاف فشار بیاورند تا از خونریزی جلوگیری کنند و روند بهبود را سرعت ببخشند.
شاید همان روز مرخص شوید و به منزل برگردید یا ممکن است مجبور باشید که شب را هم در بیمارستان بمانید. باید برای کمک به دفع ماده‌ی حاجب از بدن‌تان مقدار زیادی مایعات بنوشید. اگر تمایل و توان خوردن چیزی را دارید، می‌توانید غذا هم بخورید.
از پزشک درباره‌ی ادامه‌ی مصرف داروها، استحمام، کارکردن و انجام فعالیت‌های روزمره نیز بپرسید. تا چند روز از انجام فعالیت‌های سخت و بلندکردن چیزهای سنگین خودداری کنید.
ممکن است محل برش تا مدتی دچار حساسیت شود. همچنین شاید در این محل، کوفتگی یا کمی برآمدگی به‌وجود بیاید.
در چه مواردی باید با پزشک تماس بگیرید؟
در صورت بروز موارد زیر با پزشک تماس بگیرید:
- خونریزی، کوفتگی یا برآمدگی تازه در محل برش؛
- افزایش درد و ناراحتی در محل برش؛
- بروز علائم عفونت مانند قرمزی، تخلیه‌ی ترشحات و تب؛
- تغییر دما یا رنگ بازو یا پایی که برای عمل استفاده شده است؛
- ضعف یا بی‌حسی در پا یا بازویی که برش داده شده است؛
- افزایش درد در قفسه‌ی سینه و تنگی نفس.
اگر محل واردکردن کاتتر همچنان خونریزی کرده و با فشارتان خونریزی‌اش بند نمی‌آید، به پزشک مراجعه بکنید. اگر محل واردکردن کاتتر کم‌کم شروع به ورم کرد، به پزشک مراجعه بکنید.
نتایج آنژیوگرافی
آنژیوگرام می‌تواند به پزشکان نشان بدهد که فرد چه مشکلی دارد و شدت آن در چه حدی است. آنژیوگرام موارد زیر را مشخص می‌کند:
- چه تعداد از سرخرگ‌های قلبی توسط پلاک‌های چربی مسدود شده یا تنگ شده است (تصلب شرایین)؛
- چه چیزهایی در محل انسداد رگ‌های خونی وجود دارد؛
- چه مقدار جریان خون در رگ‌های خونی مسدود شده است؛
- نتایج جراحی کنارگذر سرخرگ تاجی؛
- جریان خون به قلب و رگ‌های خونی.
دانستن این اطلاعات می‌تواند به پزشک کمک کند تا بهترین درمان را برای‌تان تعیین کند. همچنین نتایج حاصل از آنژیوگرافی اطلاعات مفیدی درباره‌ی شدت بیماری به پزشک می‌دهد. براساس نتایج حاصل ممکن است پزشک تصمیم بگیرد که مثلا آنژیوپلاستی یا استنت‌گذاری را برای ازبین‌بردن انسداد رگ انجام بدهد. همچنین ممکن است آنژیوپلاستی یا استنت‌گذاری در طول آنژیوگرافی انجام بگیرد تا از انجام مراحل تکراری در آینده جلوگیری بشود.
