گلدوزی یکی از هنرهای زیبایی است که توجه افراد بسیاری را به خود جلب کرده است. یادگیری گلدوزی در خانه کار سختی نیست و مجبور نیستید برای آن وقت و هزینهٔ زیادی صرف کنید. این کار آن‌قدر ساده است که با اندکی تلاش و علاقه می‌توانید آن را بیاموزید. در این مقاله، دربارۀ گلدوزی در خانه و البته ابزارهای موردنیاز و همچنین دوخت‌های متنوع این هنر توضیح داده شده است. قبل از هر چیز با انواع گلدوزی آشنا می‌شوید و بعد لوازم موردنیاز و مراحل لازم برای شروع گلدوزی در خانه را به شما توضیح خواهیم داد.
انواع گلدوزی
هنر گلدوزی انواع متفاوتی دارد که در فرهنگ‌ها و کشورهای مختلف از آنها استقبال می‌شود. از این گلدوزی‌ها می‌توان به نمونه‌های زیر اشاره کرد:
۱. شماره‌دوزی (دوخت ضربدری)
این نوع دوخت که از انواع گلدوزی‌ها به حساب می‌آید، به دوخت ضربدری هم معروف است. در این نوع گلدوزی، می‌توانید از طرح‌های مختلف و زیبایی که در بازار ارائه شده است، بخرید و با استفاده از نخ‌های رنگی و دوخت ضربدری، کل طرحتان را پر و شماره‌دوزی‌تان را تکمیل کنید. این نوع گلدوزی بسیار ساده و بی‌دردسر است.
۲. گلدوزی ردورک (Redwork)
در این نوع گلدوزی که در آمریکا رواج دارد، بیشتر از نخ قرمز استفاده می‌شود و طرح‌ها معمولا روی پارچه‌های سفید کار می‌شوند.
۳. گلدوزی شمعدانی
در این نوع گلدوزی، از پارچه و نخ‌های سفید استفاده می‌شود. تمام طرح با استفاده از تعداد زیادی از دوخت‌های گره‌ای تکمیل می‌شود.
۴. گلدوزی با استفاده از نخ پشمی تابیده
این نوع گلدوزی می‌تواند طرح‌ها را بسیار برجسته و زنده نشان دهد. درواقع، در این نوع گلدوزی فقط از نخ‌های پشمی و بیشتر از دوخت زنجیره‌ای استفاده می‌شود.
۵. گلدوزی طرح‌های مشکی
در این نوع گلدوزی که ریشهٔ اسپانیایی دارد، از پارچۀ سفید و نخ‌های سیاه استفاده می‌شود.
۶. گلدوزی ساشیکو (Sashiko)
این نوع گلدوزی، بومی کشور ژاپن است. طرح‌های آن بسیار ساده هستند و با استفاده از دوخت شلال گلدوزی می‌شوند. در این نوع گلدوزی، می‌توان طرح‌های بسیار زیبایی خلق کرد.
۷. گلدوزی آراسن (Arrasene)
در این نوع گلدوزی، طرح‌ها روی پارچه‌های ابریشمی و پشمی کار می‌شوند. رنگ‌های زیبا در این گلدوزی چشم‌نوازند.
شروع گلدوزی در خانه
لوازم موردنیاز برای گلدوزی در خانه
برای شروع گلدوزی در خانه به لوازم زیر نیاز دارید:
کارگاه گلدوزی
این وسیله حلقه‌ای دوقسمتی است. پارچه‌ای را که می‌خواهید گلدوزی کنید، بین دو حلقهٔ این کارگاه قرار می‌دهید و محکم می‌کنید. بدین وسیله، پارچه صاف و محکم سر جای خود می‌ماند و کار گلدوزی راحت‌تر انجام می‌شود. کارگاه‌های گلدوزی در دو جنس پلاستیکی و چوبی ساخته می‌شود. کارگاه‌های پلاستیکی و چوبی فرقی با یکدیگر ندارند و با هرکدام از آنها می‌توانید کارهای گلدوزی‌تان را انجام دهید. اما اگر می‌خواهید کارهای گلدوزی‌شده‌تان را به نمایش بگذارید یا روی دیوار آویزان کنید، استفاده از کارگاه‌های چوبی، به طرح گلدوزی جلوۀ بیشتری می‌دهد.
قیچی
هنگام گلدوزی بارها مجبور می‌شوید از نخ جدیدی استفاده کنید و باید نخ قبلی را قیچی کنید. بنابراین، به یک قیچی کوچک و تیز نیاز دارید.
پارچه
پارچه‌های نخی، کتان یا کرباس از نوع ضخیم برای کارهای گلدوزی بسیار خوب هستند؛ به‌ویژه پارچه‌های کرباس استحکام مناسبی برای کارهای گلدوزی دارند.
نخ گلدوزی
نخ‌های گلدوزی ارزان هستند و در رنگ‌های بسیار متنوعی تولید می‌شوند. البته رایج‌ترین نخ گلدوزی، نخ دمسه (DMC) است که کیفیت خوبی دارد.
سوزن گلدوزی
برای گلدوزی باید از سوزن‌های مخصوص استفاده کنید. این سوزن‌ها در مقایسه با سوزن‌های دیگر، چشم بزرگ‌تری دارند و می‌توانید انواع نخ‌ها را از درون آن عبور دهید.
مداد طراحی
با استفاده از مدادهای طراحی یا ابزارهای طراحی قابل‌حل در آب می‌توانید طرح‌های مدنظرتان را روی پارچه‌ای که می‌خواهید، گلدوزی و ترسیم کنید. از مدادهایی استفاده کنید که وقتی پس از پایان کار گلدوزی، پارچه را با آب سرد شستید، طرح ترسیم‌شده‌تان کاملا پاک شود.
روش استفاده از کارگاه گلدوزی
کارگاه‌های گلدوزی در طرح‌های مختلف تولید می‌شوند؛ اما نوع گرد آن رایج‌تر است. این وسیله را از خرازی‌ها می‌توانید تهیه کنید.
پارچۀ گلدوزی‌تان را بزرگ‌تر از قطر کارگاهتان برش بزنید. سپس پیچ کارگاه را باز کنید و دو قسمت کارگاه را از هم جدا کنید. پارچه را روی حلقۀ کوچک‌تر بگذارید. سپس با کمک حلقۀ بزرگ‌تر، پارچه را در جای خود محکم و ثابت نگه دارید. اکنون پیچ کارگاه را محکم ببندید. بدین ترتیب، پارچه کاملا محکم و صاف روی کارگاه قرار می‌گیرد.
همه‌چیز دربارۀ نخ و سوزن
باتوجه‌به طرح و ضخامت نختان، سایز سوزن را انتخاب کنید. هرگز نخ گلدوزی را دولا استفاده نکنید. وقتی نخ را از سوزن رد کردید، انتهای نخ را گره بزنید تا موقع کار، نخ روی پارچه محکم بماند. هروقت طرحی را با نخ مدنظرتان تکمیل کردید، پس از محکم‌کردن انتهای نخ، اضافی آن را قیچی کنید تا کارتان تمیز بماند. هرگز بیش از یک سانتی‌متر از انتهای نختان را باقی نگذارید. نخ‌های گلدوزی معمولا چندرشته‌ای و بیشتر شش‌رشته‌ای هستند. اگر می‌خواهید قسمتی از گلدوزی‌تان ظریف‌تر انجام شود، باید رشته‌های نخ را از هم جدا کنید.
انواع دوخت و کوک‌های گلدوزی
در این بخش، انواع دوخت‌هایی که برای گلدوزی لازم دارید، آموزش داده شده است:
۱. دوخت شلال ساده
این نوع کوک مانند کوک‌های سادهٔ دوخت معمولی است. می‌توانید بسته به طرح گلدوزی‌تان، کوک‌ها را بلند یا کوتاه بزنید. برای زدن این نوع کوک، فقط سوزن را از زیر پارچه بیرون بیاورید و حدود نیم سانتی‌متر (یا هر اندازه‌ای که لازم دارید) جلوتر، سوزن را به درون پارچه فروکنید.
۲. دوخت چپ و راست
در این دوخت، ابتدا سر نخ را از زیر پارچه بیرون بیاورید. یادتان باشد که انتهای دیگر نخ را گره زده باشید. اکنون حدود نیم سانتی‌متر (یا بیشتر، به‌دلخواه) به‌سمت راست، نخ را وارد پارچه کنید. سپس به همان اندازه از زیر پارچه، سوزن را جلوتر ببرید و از پارچه بیرون آورید. این بار به‌جای اینکه از سمت راست، سوزن را داخل پارچه فروببرید، به چپ برگردید و سوزن را از مقابل کوک قبلی (حفرۀ مقابل آن) به زیر پارچه رد کنید. این روش دوخت را ادامه دهید تا ردیفی از دوختتان آماده شود. پس از پایان دوخت، وقتی به زیر پارچه نگاه کنید، می‌بینید که کار، بسیار تمیز و عالی است.
۳. دوخت زنجیره‌ای
دوخت زنجیره‌ای دوختی بسیار زیبا و یکی از دوخت‌های پرکاربرد در طراحی‌های گلدوزی است. معمولا از این نوع دوخت زمانی استفاده می‌شود که طرح گلدوزی کمی پیچیده‌تر شده است؛ مانند شبنم روی برگ درخت، نوک درخت‌ها، گل‌ها و ازاین‌دست موارد. دوخت زنجیره‌ای را می‌توانید بزرگ بزنید؛ اما کوچک آن بسیار زیباتر و جذاب‌تر است. برای انجام‌دادن این دوخت، ابتدا سوزن را از زیر پارچه بیرون بیاورید و نخ را به‌صورت یک حلقه درآورید. این حلقه را با نوک انگشت نگه دارید و سوزن را از میان آن دوباره وارد پارچه کنید. بدین ترتیب یک دانه زنجیره بافته می‌شود. این کار را تکرار کنید تا زنجیره‌تان کامل شود.
۴. دوخت گره فرانسوی
گره فرانسوی دوخت تزئینی جالبی است که برای پرکردن درون طرح‌ها، مانند گل‌ها، استفاده می‌شود. اندازۀ این گره‌ها را بنا به دلخواه می‌توانید کوچک یا بزرگ به کار برید. برای برخی از گره‌ها می‌توانید از نخ‌های شش‌رشته‌ای و برای برخی دیگر از نخ‌هایی که رشته‌های کمتری دارند، استفاده کنید.
برای انجام‌دادن این دوخت، سر سوزن را از زیر پارچه بیرون آورید و به دور آن، چند بار نخ بپیچید. سپس نوک انگشتتان را روی نخ‌های پیچیده‌شده قرار دهید و سوزن را کاملا بیرون آورید و آن را در جایی نزدیک به نقطهٔ شروع، به‌طرف دیگر پارچه فروکنید. هرقدر نخ ضخیم‌تر و تعداد دورهای پیچیده‌شدۀ آن بیشتر باشد، گره فرانسوی‌تان هم بزرگ‌تر می‌شود.
۵. دوخت ساقه‌دوزی
این نوع دوخت برای پرکردن طرح شاخه‌های درختان، ساقهٔ گل‌ها و هر طرح مانند آن عالی است. دوخت ساقه‌دوزی تقریبا شبیه دوخت چپ و راست است، با این تفاوت که به‌جای فروکردن سوزن در حفرهٔ زیر کوک قبلی، آن را باید سمت راست یا چپ کوک فروکنید. اگر نخ را در سمت راست کوک فروکردید، تا انتها در همان طرف این کار را انجام دهید. برای تمرین این نوع دوخت باید ابتدا روی یک خط صاف آن را انجام دهید. وقتی در آن کاملا مهارت پیدا کردید، می‌توانید این دوخت را روی خطوط منحنی هم به‌خوبی پیاده کنید.
۶. دوخت ساتن‌دوزی
ساتن‌دوزی یا همان توپردوزی بهترین دوخت برای پرکردن بخش‌های خالی طرح‌های گلدوزی است. از این نوع دوخت می‌توانید برای پرکردن برگ‌ها و گلبرگ‌ها استفاده کنید. این نوع دوخت شبیه دوخت شلال است و البته تمام خطوط دوخت کنار هم قرار می‌گیرند. برای این دوخت، ابتدا از یک طرفِ طرح مدنظرتان، سوزن را بیرون بیاورید و در طرف دیگر طرح و درست مقابل نقطه‌ای که سوزن را درآورده‌اید، سوزن را وارد پارچه کنید. این‌قدر این کار را تکرار کنید تا درون طرح کاملا پر شود.
۷. دوخت تک‌زنجیره‌ای
این نوع دوخت مانند دوخت زنجیره‌ای است؛ اما فقط یک حلقهٔ زنجیر دارد و به زنجیره‌های دیگر متصل نیست. این نوع دوخت برای دوخت گل یا چند گلبرگ مناسب است. روش دوخت زنجیره‌ای را برای این نوع دوخت به کار ببرید؛ اما فقط یک زنجیره بدوزید. سپس برای پیشگیری از بازشدن آن، سوزن را از وسط حلقه به دیوارۀ حلقه فرو و کار را محکم کنید.
۸. دوخت تک‌دانه
این نوع دوخت دقیقا شبیه دوخت شلال است؛ اما به‌جای اینکه به‌دنبال هم و ردیفی باشند، به‌شکل‌های دیگر، مانند برگ‌های گل یا پراکنده، دوخته می‌شوند.
۹. دوخت دندان‌موشی
این نوع دوخت مناسب پارچه‌های ضخیم، به‌ویژه نمددوزی، است. در این دوخت، ابتدا سوزن را از سمت چپ و زیر پارچه بیرون بیاورید و نخ را کمی حلقه کنید و با دست نگه دارید. سپس سوزن را از بالا و داخل حلقه وارد پارچه کنید و هم‌ردیف با نقطۀ شروع، دوخت را انجام دهید. این کار را چند بار تکرار کنید تا دوختتان تکمیل شود. از این نوع دوخت می‌توانید برای لبه‌های پارچه‌ها استفاده کنید تا کارتان تمیز بماند و نخ‌های لبۀ پارچه ریش‌ریش نشود. در گلدوزی هم از این نوع دوخت می‌توانید برای پرکردن داخل طرح‌ها، مانند گلبرگ‌ها، استفاده کنید.
پایان گلدوزی
بعد از اینکه کار گلدوزی‌تان تمام شد، ممکن است لازم باشد پارچه‌تان را بشویید تا علائمی که روی آن با مداد کشیده‌اید، پاک و پارچه به‌طور کل تمیز و چروک‌هایش هم برطرف شود. پارچۀ گلدوزی‌شده را با ملایمت بشویید و آن را با احتیاط اتو کنید. موقع اتوکردن، روی طرح گلدوزی‌شده، پارچه‌ای مناسب اتو قرار دهید.
کلام آخر
هنر گلدوزی بسیار سرگرم‌کننده است و در این روزها که مجبور به قرنطینه هستید، می‌توانید نه‌تنها خودتان را سرگرم کنید؛ بلکه در پایان قرنطینه، کاری زیبا و جذاب به‌شکل پارچه‌های گلدوزی‌شده یا تابلویی از طرح‌های زیبای گلدوزی‌شده داشته باشید.
