قرار نیست کودکان با تمام مهارت‌های دنیا آشنا باشند، اما کشف استعداد و پرورش زودهنگام آن تأثیر بسزایی بر آینده آن‌ها دارد. آموزش نجوم به کودکان می‌تواند راهی برای پیداکردن علاقه آن‌ها و هدایتشان به آن مسیر باشد.
این مقاله برای والدینی نوشته شده است که احساس می‌کنند فرزندشان به ستاره‌ها و اجرام آسمانی توجه نشان می‌دهد و دوست دارد بیشتر درباره آن‌ها بداند. ما ۱۰ پیشنهاد برای تشخیص بهترین مسیر آموزش نجوم به کودکان ارائه کرده‌ایم.
نجوم یکی از شاخه‌های بسیار قدیمی فیزیک است که در آن اجرام آسمانی و فضا بررسی می‌شوند و هدف از آن کشف حقایق جهان هستی است. شروع آموزش تخصصی و کاملا نظری از دوران کودکی، بچه‌ها را دل‌زده می‌کند. البته با روش‌های جذاب و سرگرم‌کننده می‌توان توجه کودکان را به نجوم جلب کرد. بسیاری از کودکان بعد از یادگیری مباحث ابتدایی نجوم با روش‌های صحیح به این حوزه علاقه‌مند می‌شوند و در بزرگ‌سالی این رشته را جدی دنبال می‌کنند. این شما و این ۱۰ توصیه کاربردی برای آموزش نجوم به فرزندتان.
۱. ابتدا باید خودتان به نجوم علاقه‌مند باشید
بهتر است پیش از اینکه آموزش فرزندتان را شروع کنید، خودتان اطلاعاتی کلی درباره سیارات، ستاره‌های مشهور و قمرها داشته باشید. بیشتر در این زمینه مطالعه کنید و بیشتر از قبل به آسمان نگاه کنید. با افزایش اطلاعات نجومی خود و شناختی که از فرزندتان دارید، می‌توانید بهترین مسیر برای جلب توجه او به ستاره‌ها را پیدا کنید. اگر آموزش نجوم به کودکان سرگرم‌کننده باشد، شما را هم به این حوزه علاقه‌مند می‌کند.
۲. اجازه دهید فرزندتان خودش تجربه کند
هیچ کودکی با پیروی از تمام اوامر بزرگ‌سالان و همیشه گوش‌به‌فرمان بودن خلاق نمی‌شود! همه شاخه‌های علم به تجربه وابسته‌اند؛ ما در علم همه‌چیز را آزمایش می‌کنیم که متوجه بشویم نظریه‌هایمان درست هستند یا نه. پس به فرزندتان اجازه بدهید تا حدی که به خودش یا دیگران آسیب نمی‌رساند، آزاد باشد و تجربه کسب کند. به او اجازه بدهید با چیزهای جدید بازی کند. بهتر است هنگام تجربیات جدید شما هم کنار فرزندتان باشید، اما به او اجازه کشف بدهید. حتی اگر کاری را اشتباه انجام می‌دهد، بگذارید خودش شیوه درست انجامش را تشخیص بدهد.
بسیاری از والدین تصمیم می‌گیرند برای شروع آموزش نجوم به کودکان یک تلسکوپ بخرند که راهکاری عالی برای جلب توجه کودک به آسمان است. البته می‌توانید کار را با ابزارهای ساده‌تری مثل دوربین‌های دید در شب هم شروع کنید.
۳. کتاب آموزش نجوم به کودکان بخرید
کتابی برای آموزش نجوم به کودکان مناسب است که هم مفاهیم را به زبان ساده و فهمیدنی برای بچه‌ها توضیح داده باشد و هم تعداد زیادی تصویر باکیفیت و رنگی داشته باشد. قطعا کتابی که فقط پر از تصاویر تلسکوپ‌های ناسا باشد توجه کودکان را جلب نمی‌کند. در کتاب آموزش نجوم به کودکان باید ترکیبی از نقاشی، کاریکاتور و تصاویر نجومی وجود داشته باشد که برای آن‌ها سرگرم‌کننده و دوست‌داشتنی به نظر برسد.
۴. از برنامههای نرم‌افزاری مناسب استفاده کنید
بسیاری از شرکت به صورت رایگان یا با دریافت حق اشتراک، نرم‌افزارهایی برای آموزش نجوم به زبان ساده ارائه می‌دهند. این نرم‌افزارها اگر برای آموزش به کودکان طراحی شده باشند، مناسب روحیه آن‌ها هستند. بنابراین توضیحات آن‌ها به زبان ساده ارائه می‌شود و مصور هستند. فضای مجازی برای بچه‌ها بسیار جذاب است و آموزش نجوم به کودکان در این فضا با استفاده از نرم‌افزارهایی که کیفیت گرافیکی بالا و رابط کاربری جذابی دارند، آن‌ها را برای یادگیری مشتاق‌تر می‌کند.
این برنامه‌ها کاربردهای مختلفی دارند از جمله:
- نمایش آسمان شب در تاریخ‌های مختلف و از عرض‌های جغرافیایی گوناگون؛
- نمایش جایگاه سیاره‌ها در منظومه شمسی؛
- تعیین زمان طلوع و غروب ماه و سیاره‌هایی که در بعضی روزها از زمین دیده می‌شوند؛
- نمایش تصاویر و واقعیت مجازی کهکشان‌ها.
سه نمونه از برنامههای مشهور که برای آموزش نجوم به کودکان کاربرد دارند:
- Celestia: با این برنامه می‌توانید در منظومه شمسی سفر کنید و به گردشی مجازی بروید.
- Star maps: این برنامه‌ها مانند گوگل مپ عمل می‌کنند، اما در آسمان! می‌توانید به‌کمک این برنامه‌ها نقشه آسمان را در شب ببینید و همراه کودک خود شبی را در طبیعت سپری کنید.
- Google Sky: این برنامه برای سیستم عامل اندروید و IOS در دسترس است و با ماهواره‌های موقعیت‌یاب کار می‌کند. با استفاده از این برنامه می‌توانید موقعیتی مکانی را در آسمان مشخص کنید و صور فلکی موجود در آن نقطه را ببینید.
۵. از سایت‌هایی استفاده کنید که برنامه آموزش نجوم به کودکان ارائه می‌دهند
سایت‌های بسیاری در زمینه نجوم فعالیت می‌کنند. بعضی از آن‌ها راهکارهایی را آموزش می‌دهند که می‌توانید به‌عنوان معلم خصوصی یا والد برای آموزش نجوم به کودکان در خانه استفاده‌شان کنید و بعضی دیگر به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که برای آموزش مستقیم به کودکان کاربرد دارند.
ناسا سایتی برای آموزش مفاهیم نجوم و علم و سایت دیگری هم برای ارائه تصاویر نجومی روزانه راه‌اندازی کرده است. سایت‌های دیگری چون online star register و جئولوژی هم در این زمینه کاربرد دارند. البته برای استفاده از این سایت‌ها باید به زبان انگلیسی مسلط باشید.
۶. پیگیر برنامههای نجومی باشید و در آن‌ها شرکت کنید
انجمن‌های نجوم در بسیاری از شهرهای ایران فعالیت می‌کنند و تورهای عمومی برای آشنایی مردم با علم نجوم برگزار می‌کنند. شرکت در این تورها ممکن است پای کودکان را به دنیای نجوم باز کند، زیرا اگر در این زمینه مستعد شناخته شوند و علاقه‌مند باشند، می‌توانند عضو انجمن نجوم شوند و در این زمینه آموزش‌های حرفه‌ای ببینند.
بعضی از برنامههای تورهای نجومی:
- تورهای خارج شهر برای رصد آسمان؛
- بازدید از سیاره‌نماها و آسمان‌نما‌ها؛
- بازدید از مدل‌سازی‌های فضایی و تجهیزات نجومی.
برخی از انجمن‌ها برای آموزش نجوم به کودکان برنامههای اختصاصی هم برگزار می‌کنند.
۷. اتاق کودک را با وسایل نجومی تزئین کنید
اتاق کودک مکانی مناسب برای آموزش نجوم است. برای فضاسازی بهتر می‌توانید سقف و دیوارهای اتاق کودک را رنگ‌آمیزی کنید و سیاره‌های منظومه شمسی و ستاره‌ها را بکشید. به یاد داشته باشید قرار نیست همه جزئیات دقیق و علمی باشند. فقط لازم است اتاق کودکتان را به‌سبک فضایی و نجومی تزئین کنید.
می‌توانید وسایل اتاق‌خواب کودک را هم به نجوم مرتبط کنید. مثلا برایش تختی شبیه سفینه فضایی بسازید. با این کار کودک می‌تواند فضانوردشدن و کشف دنیای ناشناخته را جزو بازی‌های تخیلی‌اش کند.
۸. مباحث آموزش نجوم به کودکان را با استعداد و علاقه فرزند خود ترکیب کنید
بچه‌ها به حوزه‌های متنوعی علاقه دارند و احتمال اینکه فرزند شما در کنار نجوم به حوزه دیگری هم علاقه داشته باشد، بسیار زیاد است. در این صورت، برای تشویق به یادگیری نجوم باید این علم را با حوزه‌های محبوبش ادغام کنید. مثلا اگر فرزند شما به موسیقی علاقه دارد، آهنگ‌هایی را به او آموزش دهید که شعرهایشان درباره نجوم باشند یا اگر به تئاتر و بازیگری علاقه‌مند است، از او بخواهید نقش یک فضانورد را بازی کند.
۹. با هم به آسمان شب نگاه کنید
شب‌هایی که همراه فرزندتان بیرون از خانه هستید یا امکان تماشای آسمان را دارید، حتما این کار را انجام بدهید؛ حتی اگر ابزار رصد آسمان مانند تلسکوپ یا دوربین ندارید.
مکان‌هایی که در آن‌ها نور کمتر است برای تماشای آسمان جذاب‌ترند، زیرا ستاره‌ها و سیارات در فضاهای خیلی تاریک بهتر دیده می‌شوند. بسیاری از والدین برای آموزش نجوم به کودکان، آخر هفته‌ها به روستاها و طبیعت اطراف شهر می‌روند تا بتوانند شب‌ها آسمان را تماشا کنند. هنگام نگاه‌کردن به آسمان با فرزندتان درباره آنچه قبلا یاد گرفته است و آنچه اکنون می‌بیند، صحبت کنید.
۱۰. هر روز با نجوم سر و کار داشته باشید
یکی از راه‌های آموزش نجوم به کودکان و جلب‌توجه آن‌ها صحبت‌کردن مداوم درباره آن است. کودکان ناخودآگاه به‌سمت جو حاکم در خانواده کشیده می‌شوند، بنابراین اگر در خانه شما اخبار نجوم دنبال شود، فیلم‌های نجومی دیده شود یا در اوقات فراغت یکی از موضوعات بحث خانواده نجوم باشد، کودکان به این حوزه علاقه‌مند می‌شوند.
می‌توانید در کنار کارهای روزمره، برنامههای نجومی خانوادگی منحصربه‌فرد هم داشته باشید. یکی از این برنامه‌ها تورهای خارج از شهر و رصد آسمان شب است. برنامه دیگر می‌تواند جشن تولد عطاردی کودک باشد! چون زمان چرخش عطارد به دور خورشید (سال عطاردی) ۸۸ روز طول می‌کشد و یک‌چهارم زمان چرخش زمین به دور خورشید (سال زمینی) یعنی ۳۶۵ روز است، می‌توان سالانه چهار بار برای کودکان جشن تولد عطاردی با تم فضایی گرفت.
ترفندهای دیگر برای آموزش نجوم به کودکان
راه‌های بی‌شماری برای آموزش نجوم برای کودکان وجود دارد. شما باید با توجه به شناختی که از فرزندتان و علایق او دارید، بهترین راه برای آموزش نجوم به او را پیدا کنید.
چند ایده دیگر که شاید در آموزش نجوم به زبان ساده کاربردی باشند:
- نمایش اجرا کنید. مثلا یک توپ را به‌عنوان خورشید در دست بگیرید و حرکات سیارات در اطراف آن را با توپ‌های دیگر شبیه‌سازی کنید. آموزش نجوم به کودکان با شیوه‌های اجرایی بیشتر در ذهن آن‌ها می‌مانند.
- تقویم نجومی را دنبال کنید و هربار اتفاقی چون شهاب‌باران یا دیده‌شدن سیارات با چشم غیرمسلح رخ می‌دهد، به پشت‌بام بروید!
- از فرزندتان بخواهید نقاشی ایده‌ها و افکارش درباره نجوم و آنچه را یاد گرفته است بکشد.
- روند کامل‌شدن ماه را دنبال کنید و از فرزندتان بخواهید آن را بکشد. از او بخواهید الگوی کامل‌شدن ماه را کشف کند.
- کهکشان راه شیری و کهکشان‌های همسایه را به بچه‌ها نشان بدهید و با هم خیال‌پردازی و داستا‌ن‌سرایی کنید!
کلام آخر
فواید آموزش نجوم به کودکان بسیار است، مثلا:
- افزایش خلاقیت؛
- درک بزرگی جهان؛
- به‌دست‌آوردن دیدگاه گسترده‌تر؛
- افزایش قدرت تحلیل؛
- ایجاد پیش‌زمینه برای یادگیری سایر علوم.
البته نباید فراموش کنید که همه کودکان برای منجم‌شدن متولد نشده‌اند و بسیاری از آن‌ها اصلا علاقه‌ای به این حوزه ندارند. پس نباید آن‌ها را وادار به انجام کاری کرد که دوست ندارند، چون نتیجه عکس خواهد داشت.
