آموزش مسواک زدن به کودک مثل آموزش ردشدن از خیابان یا بستن بند کفش ضروری است. بر اساس آمار، ۴۰درصد از بچه‌ها قبل از شروع مدرسه پوسیدگی دندان دارند و پوسیدگی دندان ۵ برابر رایج‌تر از آسم و ۷ برابر رایج‌تر از آلرژی معمولی است. کودکان از همان زمانی که دندان شیری دارند باید مسواک‌زدن را یاد بگیرند. در این مقاله توضیح می‌دهیم که چطور می‌توانید مسواک‌زدن را به فرزندتان آموزش دهید و از پوسیدگی دندانهای شیری آنها پیشگیری کنید.
آیا مسواک‌زدن دندانهای شیری ضروری است؟
دندانهای شیری بعد از ۷سالگی می‌افتند. به همین دلیل بعضی از پدرها و مادرها به‌اشتباه تصور می‌کنند مسواک‌زدن و سالم نگه‌داشتن این دندانها اهمیتی ندارد. دندانهای شیری به فک و دهان کودک فرم می‌دهند. اگر این دندانها به‌خاطر پوسیدگی، زودتر از زمان طبیعی از دهان خارج شوند، این احتمال وجود دارد که فک کودک رشد نکند و در آینده فضای کافی برای دندانهای دائمی نداشته باشد.
پوسیدگی دندان شیری مشکلات دیگری هم برای کودک ایجاد می‌کند:
- مشکل خوردن؛
- مشکل صحبت‌کردن و ادای حروف؛
- درد و ناراحتی؛
- عفونت؛
- ازبین‌رفتن زیبایی لبخند و تأثیرش بر عزت نفس کودک.
آموزش مسواک‌زدن را از چه زمانی شروع کنیم؟
۲۰ دندان شیری کودک تا ۳سالگی درمی‌آیند و تا ۱۳سالگی با دندانهای دائمی جایگزین می‌شوند. آموزش تمیزکردن دندانها باید خیلی زود شروع شود تا هم دندانها سالم بمانند و هم عادت مسواک‌زدن در کودک نهادینه شود. بعضی از متخصصان توصیه می‌کنند پیش از رشد اولین دندانها هم به تمیزی لثه نوزاد توجه داشته باشید و بعد از هر بار شیرخوردن، لثه‌های نوزاد را به‌آرامی با یک پارچه نرم و مرطوب تمیز کنید. برای آشنایی نوزاد با مسواک می‌توانید پارچه را سر مسواکی قرار بدهید که به‌اندازه فک اوست و سپس لثه‌هایش را تمیز کنید.
الگوی مناسبی باشید
کودک برای مسواک‌زدن از شما تقلید می‌کند، پس اول لازم است که خودتان روش صحیح مسواک زدن را بدانید و سپس این کار را به کودک آموزش دهید. در ادامه، مراحل صحیح مسواک‌زدن را خلاصه توضیح می‌دهیم. (این توضیحات بر اساس راهنمای انجمن دندان‌پزشکان آمریکا هستند.)
- مسواک را در زاویه ۴۵ درجه نسبت به لثه بگیرید. انتهای دندان و نواحی نزدیک به لثه محل تجمع پلاک‌ها هستند، پس این نواحی را تمیز کنید.
- مسواک را روی عرض دندانها و از جلو به عقب بکشید.
- سطوح داخلی، خارجی و روی دندانها را از عقب به جلو مسواک کنید.
- بهتر است برای تمیزکردن سطوح داخلی دندانها مسواک را عمودی بگیرید تا قسمت‌های پشتی دندانها به‌خوبی تمیز شوند.
- سطح زبان را هم مسواک بزنید تا بقایای غذا و باکتر‌ی‌ها پاک شود.
- حداقل ۲ دقیقه به مسواک‌زدن ادامه بدهید.
چطور برای کودکان مسواک بزنیم؟
قبل از اینکه آموزش مسواک زدن به کودک را شروع کنید، خودتان باید هر شب دندان‌هایش را بشویید. روش تمیزکردن دندانها با توجه به سن کودک، متفاوت است. در ادامه، روش صحیح مسواک‌زدن برای نوزادان، کودکان نوپا و کودکان بالای ۳ سال را بررسی می‌کنیم.
۱. مسواک‌زدن دندانهای نوزاد
لثه‌های نوزاد باید بعد از هر بار غذاخوردن تمیز شوند تا بقایای غذا، مواد قندی یا شیر روی لثه‌ها باقی نماند و محیط برای رشد باکتری مساعد نشود. تا زمانی که دندانهای نوزاد درنیامده‌اند، از دستمال مرطوب حاوی زایلیتول برای تمیزکردن لثه‌هایش استفاده کنید. بعد از رشد اولین دندانها، مسواکی بخرید که برس نرم دارد و مخصوص نوزاد است و آن را به‌آرامی روی دندانهای کودک بکشید.
۲. تمیزکردن دندان کودکان نوپا
دندانهای شیری کودکان نوپا هنوز کامل نشده است. در این سن باید به‌اندازه یک نخود خمیردندان حاوی فلوراید روی مسواک کودک بزنید. کودکان زیر ۲ سال نمی‌توانند آب دهانشان را بیرون بریزند، به همین دلیل بهتر است به‌اندازه یک دانه برنج روی مسواک خمیردندان بزنید تا بلعیدن آن برای کودک مشکلی ایجاد نکند. از خمیردندان‌های میوه‌ای مخصوص کودکان استفاده کنید تا طعم آن برای فرزندتان خوشایند باشد. سپس این مراحل را انجام بدهید:
- کشف کنید کودک در چه موقعیتی راحت‌تر است؛ بعضی از کودکان دوست دارند روی یک سکو بنشینند، بعضی دیگر می‌خواهند روی پای پدر یا مادر دراز بکشند و بعضی هم ترجیح می‌دهند بایستند.
- مسواک را با زاویه ۴۵ درجه نگه دارید و روی دندانهای کودک بکشید.
- ابتدا سطوح داخل دندانها را مسواک بزنید و سپس سطوح خارجی و روی دندان را تمیز کنید.
۳. آموزش مسواک‌زدن به کودکان بالای ۳ سال
بچه‌ها با رسیدن به ۳سالگی ۲۰ دندان شیری دارند و آن‌قدر بزرگ شده‌اند که خودشان بتوانند دندان‌هایشان را تمیز کنند. پس باید آموزش مسواک زدن به کودک را شروع کنید و این کار را به خودش بسپارید. البته انتظار نداشته باشید که فرزندتان بتواند یک‌شبه کامل مسواک بزند، او هنوز بعضی از مهارت‌های حرکتی را یاد نگرفته و به زمان نیاز دارد. مسواک را به دست کودک بدهید و همراه او مراحل زیر را طی کنید:
- مسواک را با زاویه درست (۴۵ درجه) بگیرید.
- آن را روی قسمت‌های داخلی و خارجی دندانها بکشید.
- برای تمیزکردن نواحی پشتی دندانها، مسواک را عمودی بگیرید.
- روی زبان مسواک بکشید.
روش آموزش مسواک‌زدن به کودکان
با آموزش درست می‌توانید کاری کنید که کودک از مسواک‌زدن لذت ببرد و به‌جای اینکه هرروز و هرشب در برابر این کار مقاومت کند، با میل خودش این کار را کند. در ادامه، روش درست آموزش مسواک‌زدن به کودکان را توضیح می‌دهیم.
۱. مسواک و خمیردندان مناسب بخرید
مسواک کودک باید نرم و به‌اندازه فک او باشد. استفاده از مسواک‌های زبر کودک را آزار می‌دهد و به لثه‌هایش آسیب می‌رساند. مسواک و خمیردندان عروسکی فرزندتان را به مسواک‌زدن علاقه‌مند می‌کند، به‌خصوص اگر عروسک روی آنها شخصیت کارتونی محبوبش باشد. هر ۳ تا ۴ ماه یک بار هم یک مسواک جدید برای کودک بخرید. بعد از هربار سرماخوردگی یا آنفولانزا هم مسواک کودک را عوض کنید.
۲. به روتین متعهد باشید
زمان مشخصی را برای مسواک‌زدن تعیین کنید و هیچ‌وقت آن را تغییر ندهید، حتی اگر در تعطیلات هستید یا روزی خسته‌کننده را پشت‌سر گذاشته‌اید. حذف یا کوتاه‌کردن وعده‌های مسواک، به کودک نشان می‌دهد تمیزکردن دندان‌هایش ضروری نیست. هیچ‌وقت به کودک نگویید: «فقط همین یک شب اشکال ندارد مسواک نزنی».
۳. خانوادگی مسواک بزنید
برای آموزش مسواک زدن به کودک باید جذابیت ایجاد کنید. یکی از روش‌های سرگرمی حین مسواک‌زدن این است که پدر، مادر، خواهرها و برادرها هم همراه باشند. هرشب یا هرروز صبح یک زمان مشخص را برای مسواک‌زدن تعیین کنید، در آن زمان همه اعضای خانواده به یک اتاق بروید و دندان‌هایتان را بشویید. حتی می‌توانید حین مسواک‌زدن موسیقی پخش کنید.
۴. آموزش مسواک زدن به کودک را به کاری سرگرم‌کننده تبدیل کنید
مسواک‌زدن کاری خسته‌کننده نیست، به‌خصوص اگر هنگام شستن دندانها آهنگ محبوب کودک پخش شود و او بتواند همراه والدینش برقصد یا با ریتم آهنگ مسواک بزند. حتی می‌توانید حین مسواک‌زدن یک انیمیشن یا ویدئوی سرگرم‌کننده کوتاه برای کودک پخش کنید. روش‌های بسیاری برای سرگرمی حین شستن دندانها وجود دارد.
۵. اجازه بدهید کودک مسواک‌زدن شما را ببیند
اجازه بدهید کودک ببیند شستن دندانها کار ساده‌ای است که شما هم انجامش می‌دهید. هر مرحله از مسواک‌زدن را به او آموزش بدهید، به او بگویید علت انجام این کار چیست و در آینده چه نتیجه‌ای خواهد داشت. این‌طوری کودک درک می‌کند مسواک‌زدن یک کار عادی روزمره است که اصلا سختی ندارد.
۶. به کودک جایزه بدهید
بعضی از پدر و مادرها برای ایجاد اشتیاق در فرزندشان خلاقیت به خرج می‌دهند و به او جایزه می‌دهند. مثلا برای کودک برچسب می‌خرند و اجازه می‌دهند هر شبی که مسواک می‌زند، یک برچسب در دفترش بچسباند. در ازای هر ۳۰ برچسب هم یک هدیه بزرگ‌تر به او می‌دهند، مثلا او را به شهربازی می‌برند. برای بچه‌های کوچک‌تر، خواندن لالایی یا داستان محبوبش قبل از خواب هم نوعی جایزه است. بعضی از بچه‌ها هم از تشویق‌شدن لذت می‌برند و همین که بگویید به آنها افتخار می‌کنید، برایشان کافی است و آنها را به روتین مسواک متعهد می‌کند.
با کودکانی که همکاری نمی‌کنند چطور رفتار کنیم؟
آموزش مسواک‌زدن به کودکانی که این کار را دوست ندارند سخت‌تر از بچه‌های دیگر است. جلسات مسواک‌زدن این کودکان معمولا با جیغ‌وداد و گریه کودک، کلافگی والدین و خمیردندانی‌شدن همه سطوح به پایان می‌رسد. در ادامه، نکاتی را می‌گوییم که به‌کمک آنها می‌توانید برای کودکی لجباز مسواک بزنید یا این کار را به او آموزش دهید.
- کودک را با خراب‌شدن دندانها و رفتن به دندان‌پزشکی تهدید نکنید. او نباید فوبیای دندان‌پزشکی داشته باشد و بهداشت دهان و دندان را به چشم کاری اعصاب‌خردکن و نفرت‌انگیز ببیند.
- اجازه بدهید کودک مسواک‌زدن شما را ببیند. وانمود کنید از شستن دندان‌هایتان لذت می‌برید؛ بالا و پایین بپرید، آواز بخوانید و شکلک‌های بامزه درآورید.
- بگذارید کودک برای شما مسواک بزند. اگر هنگام این کار به دندان یا لثه‌هایتان فشار وارد کرد، واکنشی نشان ندهید.
- مسواک‌زدن را در نقاط مختلف خانه امتحان کنید و فقط به سرویس بهداشتی محدود نشوید. می‌توانید حین شستن دندانها در خانه رژه بروید.
- اگر کودک طعم هیچ خمیردندانی را دوست ندارد، بدون خمیردندان مسواک بزنید و مسواکش را فقط با آب خیس کنید.
- مسواک برقی را با برس‌های دستی جایگزین کنید؛ مسواک‌های برقی برای بچه‌ها جذاب‌اند.
- اجازه بدهید کودک روبه‌روی آینه مسواک بزند و به کاری که انجام می‌دهد، دقت کند. با این کار حواسش پرت می‌شود و فراموش می‌کند مسواک را دوست ندارد.
- یک ساعت شنی مقابل کودک قرار دهید و از او بخواهید تا زمان تمام‌شدن شن‌ها به شستن دندان‌هایش ادامه بدهد.
- یک داستان خیالی برای کودک بسازید و حواسش را از کاری که انجام می‌دهد پرت کنید.
- اگر کودک راضی نمی‌شود روزی ۲ بار دندان‌هایش را تمیز کند، فقط شب‌ها قبل از خواب دندان‌هایش را بشویید.
- از یک دندان‌پزشک کودک بخواهید مسواک‌زدن را به فرزند شما آموزش بدهد.
آموزش مسواک زدن به کودک نیازمند صبر و حوصله شماست
آموزش مسواک زدن به کودک کار ساده‌ای نیست. بسیاری از بچه‌ها در برابر این کار مقاومت می‌کنند و دوست ندارند دندان‌هایشان را مسواک بزنند. با استفاده از ترفندها و نکاتی که در این مقاله گفتیم، می‌توانید فرزندتان را متقاعد کنید تا مقاومت کمتری در برابر مسواک‌زدن نشان بدهد. به‌مرور زمان، شستن دندانها به عادت تبدیل می‌شود و بدون اینکه از او بخواهید یا نظارتی بر کارش داشته باشید، ۲ یا ۳ بار در روز مسواک می‌زند. فقط کافی است سخت نگیرید و مسواک‌زدن را به کاری سرگرم‌کننده و روتین تبدیل کنید.
