آموختنی از سریال همسایه روانپزشک درباره رابطه بیمار و درمانگر

رابطه دکتر آیک با مارتی با عبوری جزئی از مرزها شروع می‌شود، اما رفتار او به‌سرعت به نقض کامل محدودیت‌ها و مرزها می‌انجامد و در نهایت موجب استثمار و آسیب‌دیدن مارتی می‌شود.

عبور از حدومرزهای رابطه درمانگر و بیمار به ۳ دسته تقسیم می‌شود:

• جنسی؛
• عاطفی؛
• مالی.

عملکرد دکتر آیک شامل دو مورد آخر قرار می‌شود. مثلا بلافاصله پس از اولین ملاقات، دکتر آیک به مارتی پیشنهاد می‌کند که یک بار دیگر در مراسم بر میتصوا (جشن تکلیف پسران یهودی) شرکت کند تا بتواند اشتباهی را جبران کند که در کودکی مرتکب شده است. مارتی فقط مراسم بر میتصوا برگزار نمی‌کند، بلکه هزینه مهمانی را هم می‌پردازد، مهمانی‌ای که بیشتر شرکت‌کنندگانش دوستان دکتر آیک هستند.

اخلاقی نیست که درمانگران بیماران را تشویق کنند برای چیزی خرج کنند که ممکن است از نظر درمانی مؤثر نباشد. تجارب نامطلوب دوران کودکی هم معمولا باید در طول جلسات درمانی بررسی شوند.

وقتی خواهر مارتی به توصیه‌های دکتر آیک شک می‌کند، دکتر آیک به مارتی می‌گوید رابطه‌اش با خواهرش مخرب است و به مارتی پیشنهاد می‌کند فیلیس و خانواده‌اش را از زندگی‌اش کنار بگذارد. درمانگری حرفه‌ای و اخلاق‌مدار چنین کاری نمی‌کند، بلکه به مراجعه‌کننده آموزش‌ می‌دهند رابطه سالم چطور است و سپس به آنها کمک می‌کنند که بررسی کنند روابطشان سالم هستند یا مخرب.

اگر مراجعه‌کننده تشخیص دهد که در یک رابطه سمی قرار دارد، ممکن است مشاور به او کمک کند که بهترین راه برای اصلاح این رابطه را پیدا کند.

وقتی سوء‌استفاده دکتر آیک از مارتی آشکارتر می‌شود، بسیاری از مخاطبان تعجب می‌کنند که چرا مارتی رفتار دکتر آیک را تحمل می‌کند، اما دکتر آیک وابستگی مارتی به خودش را با ایجاد احساس خاص‌بودن در مارتی، جداکردن او از عزیزانش و جلوگیری از ایجاد هرگونه رابطه جدید تقویت می‌کند.

نشانه‌های عبور درمانگر از مرزها

درمان‌های روانی انواع مختلفی دارند، از رویکردهای روان‌پویشی گرفته تا رفتاردرمانی شناختی‌. در هرکدام از این شیوه‌های درمانی، عبور از مرزها تعریف متفاوتی دارد. با این حال، نشانه‌هایی هستند که با توجه به آنها تشخیص بدهیم متخصص سلامت روان در حال شکستن حریم‌هایی است که منجر به استثمار یا آسیب به بیمار می‌شود.

۱. جدی‌نگرفتن رضایت آگاهانه مراجعه‌کننده

توجه کنید که درمانگر در جلسه اول چقدر رضایت آگاهانه را جدی می‌گیرد. اگر این مسئله را نادیده بگیرد یا از آن غفلت کند که هشداردهنده است. درمانگری که این مرحله را جدی نمی‌گیرد، ممکن است در شبکه‌های اجتماعی با بیمار ارتباط برقرار کند، شماره تلفن شخصی خود را به بیمار بدهد یا از او سؤالاتی کند که مربوط به موضوع مشاوره نیستند.

۲. ایجاد حس ناراحتی در بیمار

لمس‌کردن بدن بدون اجازه، دادن پیشنهادهایی که بیمار حس کند ربطی به موضوع بحث ندارند و اعمال قدرت بر بیمار از علائم هشداردهنده هستند.

دکتر آیک در جلسه اول خود با مارتی برخی از این کارها را انجام می‌دهد، مثلا بدون اجازه او را در آغوش می‌گیرد و درباره یکی از مسائل خصوصی زندگی مارتی نظر می‌دهد. درمانگران بااخلاق سعی می‌کنند تأثیر قدرتشان در رابطه درمانگربیمار را به حداقل برسانند و در عوض به مراجعه‌کننده قدرت بدهند تا خودش درباره زندگی‌‌اش تصمیم بگیرد.

۳. هدایت بیش‌ از‌ حد بیمار

محدودکردن تصمیم‌گیری بیمار یکی دیگر از علائم هشداردهنده است.

دکتر آیک در سراسر سریال بارها و بارها این کار را با مارتی می‌کند و به‌جای اینکه به مارتی اجازه بدهد رابطه درمانی آنها را هدایت کند، اصرار دارد که مارتی پیشنهادهای او را بپذیرد، حتی اگر از انجامشان اکراه داشته باشد.

۴. برقراری ارتباط خارج از مطب

بیشتر مواقع، درمانگر اخلاق‌مدار هرگز رابطه‌ای به‌جز رابطه‌ بیماردرمانگر با بیمارش برقرار نمی‌کند. البته ممکن است در موقعیت‌های خاصی مرزهای رابطه بیمار و درمانگر تغییر کنند، اما این مسئله بسیار نادر است. مثلا برخی از مناطق روستایی دسترسی محدودی به خدمات بهداشت روان دارند، بنابراین تنها مشاور شهر ممکن است در جایی خارج از مطب خود با یکی از مراجعه‌کننده‌ها دیدار و در طول جلسات با او دوستانه ارتباط برقرار کند.

در این مثال، درمانگر ممکن است تشخیص دهد که رابطه صمیمی‌تر با بیمار به نفع اوست. با این‌ حال، وقتی دکتر آیک به مارتی پیشنهاد می‌کند که با هم مؤسسه‌ای خیریه راه‌ بیندازند یا مارتی را متقاعد می‌کند که اجازه بدهد مهمانی‌هایی را در خانه‌اش میزبانی کند، نیازهای خود را به نیازهای مارتی ترجیح می‌دهد و این مسئله در روابط بین درمانگر و بیمار نپذیرفتنی است.

۵. نپذیرفتن اشتباه و پایان‌ندادن به رابطه نامناسب درمانگر و بیمار

عبور از حدومرزها گاهی در مسیر درمان اتفاق می‌افتد و اگر این اتفاق بیفتد، ادامه کار با بیمار برای درمانگر درست نیست. در این شرایط درمانگر باید با اعتراف به خطای خود و عذرخواهی، به وظیفه خود برای ارجاع بیمار به سایر متخصصان سلامت روان عمل کند و الگوی رفتاری مناسبی باشد.

این کاری است که دکتر آیک هرگز انجام نمی‌دهد. حتی در قسمت پایانی سریال و پس از اینکه مارتی در نهایت رابطه خود را با او قطع می‌کند، دکتر آیک حالت تدافعی به خود می‌گیرد و تمایلی به اعتراف به هیچ اشتباهی ندارد.

متأسفانه مارتی پی نبرد که دکتر آیک در طول رابطه طولانی آنها او را به بازی گرفته است. توصیه می‌شود که همیشه پاسخ‌های درمانگر خود را بررسی کنید. اگر درمانگر شما در برابر مخالفت با برخی دستورالعمل‌هایش حالت تدافعی گرفت یا ناامید یا عصبانی شد، یعنی این درمانگر مناسب نیست.

سخن پایانی

سریال «همسایه روان‌پزشک» داستانی هشداردهنده درباره نمونه‌ای از رفتار نادرست و غیراخلاقی درمانگران و عبور از حدومرزهای رابطه بیمار و درمانگر است. البته فراموش نکنید که مراجعه به متخصص سلامت روان می‌تواند فوق‌العاده مفید باشد و موقعیت‌هایی مانند آنچه در سریال می‌بینید نادر است. اکثر درمانگران به اخلاق پایبند هستند و قصد بهره‌کشی یا آسیب‌رساندن به بیمار را ندارند.

برای اینکه از جلسات روان‌درمانی خود بیشترین بهره را ببرید، در انتخاب درمانگر دقت کنید، از توصیه‌های افراد معتمد بهره بگیرید و مجوزهای درمانگر را بررسی کنید.