بر طبق پژوهش‌ها، والدین دلیل اصلی عدم گرایش فرزندان به مصرف الکل، تنباکو یا مواد مخدر هستند، به این دلیل که پدر و مادرها تأثیر خوبی روی فرزندان‌شان گذاشته‌اند و فرزندان دوست ندارند که آنها را ناامید و شرمنده کنند. به همین خاطر بسیار مهم است که پدر و مادرها رابطه‌ای مستحکم با فرزندان‌شان ایجاد و درباره‌ی سوءمصرف و اعتیاد به مواد با آنها صحبت کنند. هرچه زودتر بهتر!
بسیاری از نوجوانان در مقابل فشار هم‌سالان‌شان تسلیم می‌شوند، چون می‌خواهند از طرف آنها احساس پذیرفته شدن و دوست داشته شدن کنند. در عین حال که این گرایش در میان بسیاری از نوجوانان و جوانان طبیعی است، اقدامات پیشگیرانه‌ای نیز وجود دارد که والدین می‌توانند برای محافظت از فرزندان‌شان در برابر اعتیاد به مواد انجام دهند. در ادامه راه‌هایی را برای ایجاد یک رابطه‌ی مثبت با فرزندان و نحوه شروع صحبت درباره‌ی مواد مخدر با آنها می‌خوانید.
والدین چطور می‌توانند از اعتیاد فرزندان‌شان جلوگیری کنند؟
نکته: «مواد» به طور کل به الکل، تنباکو و داروهای غیرقانونی اشاره دارد.
۱. با فرزندان‌تان ارتباط خوبی برقرار کنید و در حفظ این رابطه بکوشید
هر چه فرزندان‌تان را بهتر بشناسید، راهنمایی آنها به سمت فعالیت‌ها و دوستی‌های مثبت راحت‌تر خواهد بود.
- هر روز با فرزندان‌تان حرف بزنید. درباره‌ی اتفاق‌های روزتان با آنها صحبت کنید و از آنها بپرسید که روزشان را چطور گذرانده‌اند.
- پرسش‌هایی مطرح کنید که پاسخ آنها «بله» و «خیر» نباشد. مثلا «بخش خوب روزت کِی بود؟» نظر فرزندان‌تان را بپرسید و آنها را در تصمیم‌گیری‌ها شرکت دهید. به آنها نشان دهید که برای افکار و نظرات‌شان ارزش قائلید.
- به محض اینکه وارد کلاس چهارم شدند، با آنها درباره‌ی اعتیاد و سوءمصرف مواد صحبت کنید. زیرا در این سن ممکن است تحت تأثیر دوستان و هم‌سالان‌شان به تجربه کردن الکل، مواد مخدر یا سیگار تمایل پیدا کنند.
- به نگرانی‌های کودک یا نوجوان‌تان بدون پیش‌داوری گوش دهید. حرف‌های آنها را تکرار کنید تا متوجه شوند که درک‌شان می‌کنید. اما نصیحت نکنید.
۲. در زندگی فرزندان‌تان درگیر شوید
نوجوانان و جوانانی که بزرگترهایشان بخشی از زندگی آنان هستند و به آنها اهمیت می‌دهند، با احتمال کمتری درگیر مواد مخدر می‌شوند.
- برای کارهایی که فرزندان‌تان دوست دارند هر روز انجام دهند، وقت بگذارید.
- فعالیت‌های فرزندان‌تان را با شرکت در رویدادهای ویژه‌ی زندگی آنها، مانند اجراها یا مسابقه‌ها پشتیبانی کرده و به خاطر تلاش‌های‌شان آنها را تشویق کنید.
- زمان‌هایی که فرزندان‌تان به نظر ناراحت می‌رسند، با سؤال کردن درباره‌ی اینکه مشکل چیست، به فرزندان‌تان برای حل مسائل‌شان کمک کنید و بگذارید بدانند که برای کمک به آنها همیشه حاضرید.
۳. برای پیشگیری از اعتیاد فرزندان‌تان، قوانین روشنی وضع کنید و همواره آنها را اجرا کنید
پژوهش‌ها نشان می‌دهند هنگامی که والدین قوانین خشن و سخت‌گیرانه وضع می‌کنند یا هنگامی که رویه‌ی بی‌قانونی در پیش می‌گیرند، فرزندان‌شان با احتمال بیشتری به سراغ مواد مخدر می‌روند.
بیان کردن انتظارات، یک عامل اساسی برای پیشگیری از اعتیاد است. به عنوان یک والد، صحبت کردن با فرزندان‌تان به طور منظم و آگاه کردن آنها از اینکه چه رفتارهایی قابل تحمل هستند و چه رفتارهایی نه، بسیار اهمیت دارد. اگر فرزندان‌تان بدانند که در صورت مصرف مواد شما را بسیار ناامید خواهند کرد، در به‌کارگیری توانایی‌های‌شان برای خودداری از مصرف مواد در برابر فشار هم‌سالان قدرتمندتر خواهند بود.
صحبت کردن درباره‌ی انواع مواد مخدر و خطرات مرتبط با آنها نیز رمز و راز مصرف مواد را کنار می‌زند و می‌تواند به نوجوانان در خودداری از مصرف موادی که چیزی درباره‌اش نمی‌دانند، کمک کند.
- از پیش درباره‌ی قوانین، انتظارات و پیامدهای زیر پا گذاشتن آنها صحبت کنید.
- اگر قانونی شکسته شد، حتما پیامدهای ناشی از آن را عملی کنید. این کار به بچه‌ها یاد می‌دهد که مسئولیت کارهای‌شان را بر عهده بگیرند.
۴. الگوی مناسب و مثبتی برای فرزندان‌تان باشید
بچه‌ها از بزرگترهایشان تقلید و پیروی می‌کنند. برای پیشگیری از اعتیاد آنها، سعی کنید الگوی مناسبی باشید.
- روش‌هایی برای حل مسئله، تفریح و خوش‌گذرانی و مدیریت استرس بدون استفاده از الکل و مواد مخدر در زندگی خودتان به آنها نشان دهید.
- به نمونه‌هایی از رفتار غیرمسئولانه مانند مواردی که در فیلم‌ها می‌بینید یا در موسیقی‌ها می‌شنوید، اشاره کنید.
- به یاد داشته باشید که شما الگوی فرزندان‌تان هستید. پس باید از تناقض بین حرف و عمل‌تان خودداری کنید. در مصرف الکل زیاده‌روی نکنید، سیگار نکشید و هرگز مواد مخدر مصرف نکنید.
۵. به فرزندان برای دوست پیدا کردن عاقلانه و منطقی کمک کنید
وقتی بچه‌ها دوستانی داشته باشند که رفتارهای پرخطر ندارند، آنها هم به احتمال زیاد در برابر این‌گونه رفتارها مقاومت می‌کنند؛ پس برای پیشگیری از اعتیاد آنها، به پیدا کردن دوستانی شایسته کمک کنید.
- به فرزندان‌تان کمک کنید که در موقعیت‌های اجتماعی احساس راحتی کنند.
- دوستان فرزندان‌تان و خانواده‌های آنها را بشناسید.
- فرزندان‌تان را در فعالیت‌های گروهی مثبت مانند تیم‌های ورزشی، گروه سرود یا نمایش و برنامه‌های بعد از مدرسه شرکت دهید.
۶. درباره‌ی مواد مخدر با فرزندان‌تان صحبت کنید
اعتماد و ارتباط برای پیشگیری از اعتیاد اساسی است.
هنگامی که والدین خیلی زود، درباره‌ی اعتیاد به مواد با فرزندان‌شان صحبت می‌کنند، کمتر احتمال دارد که بچه‌ها مواد مخدر را امتحان کنند. صحبت کردن درباره‌ی مصرف مواد با نوجوانان‌تان با گشاده‌رویی و صادقانه بسیار اهمیت دارد. آنها باید بتوانند با شما درباره‌ی فشارهایی که تجربه می‌کنند و اینکه در صورتی که کسی به آنها مواد پیشنهاد داد، چطور باید واکنش نشان دهند، صحبت کنند. نوجوانان شما از اینکه بدانند در صورت صادق بودن با شما دچار دردسر نمی‌شوند، خوشحال خواهند شد. اعتماد و ارتباط در پیشگیری از اعتیاد به مواد ضروری است.
- صحبت‌های کوتاه تأثیر زیادی دارد. فرزندان‌تان را در گفت‌وگو شرکت دهید. از آنها بپرسید که درباره‌ی این مسئله چه می‌دانند، چه احساسی دارند و چه فکر می‌کنند.
- با فرزندان‌تان هم تک‌به‌تک و هم دسته‌جمعی حرف بزنید.
- پیش از صحبت با فرزندان‌تان، درباره‌ی مصرف الکل، تنباکو و مواد مخدر اطلاعات کافی کسب کنید. اگر داده‌ها و اطلاعات درستی در این‌باره نداشته باشید، اعتبارتان را نزد آنها از دست خواهید داد.
- نقش بازی کردن راهی عالی برای ارتباط برقرار کردن با نوجوانان است و ابزاری را که آنها نیاز دارند تا بتوانند در برابر فشار هم‌سالان و مصرف مواد مقاومت کنند، در اختیار آنها قرار می‌دهد. زمانی را به این اختصاص دهید که موقعیت‌هایی را با فرزندان‌تان تمرین کنید. مثلا یکی از شما دیگری را به سمت نوشیدن الکل، سیگار کشیدن یا مصرف مواد مخدر سوق دهد. دو سه راه مختلف برای اداره کردن هر موقعیت پیدا کنید و درباره‌ی اینکه کدام روش بهتر جواب می‌دهد، با آنها صحبت کنید.
- آگاه کردن فرزندان‌تان از تجربیات شخصی خودتان از مصرف مواد نیز ممکن است، به درک عوارض بلند مدتی که مواد می‌تواند روی زندگی آنها داشته باشد، کمک کند.
چه زمانی با فرزندانم صحبت کنم؟
- هر زمانی که با فرزندان‌تان می‌گذرانید، زمانی فوق‌العاده برای گفت‌وگو کردن است.
- به جای یک سخنرانی یک‌باره، یک مکالمه‌ی مستمر و ادامه‌دار با فرزندان‌تان داشته باشید.
چه باید بگویم؟
- اثرات مواد مخدر را روی بدن و همچنین پیامدهای قانونی مصرف مواد را توضیح دهید.
- به وضوح بیان کنید که دوست ندارید فرزندان‌تان مواد مصرف کنند و اگر این کار را انجام دهند، شما ناامید خواهید شد.
- درباره‌ی اینکه چرا مصرف مواد خوب نیست، صحبت کنید. توضیح دهید که بنا به دلایل قانع‌کننده‌ای، سیگار کشیدن کودکان و نوجوانان خلاف قانون است و همین‌طور مصرف الکل و مواد مخدر همیشه و برای همه غیرقانونی است.
- توضیح دهید که مصرف مواد چگونه می‌تواند موجب آسیب افراد شود؛ برای نمونه، انتقال بیماری ایدز در صورت استفاده از سرنگ مشترک، کُند شدن روند رشد، ایجاد اختلال در هماهنگی اعضای بدن و بروز تصادفات.
- درباره‌ی جنبه‌های قانونی آن نیز صحبت کنید. مصرف مواد جرمی است که در صورت اثبات، می‌تواند منجر به زندانی شدن شود یا به قیمت از دست دادن شغل، گواهی‌نامه‌ی رانندگی یا وام دانشجویی تمام شود.
- در صورتی که یکی از فرزندان‌تان مصرف مواد را امتحان کرد، صادقانه به او بگویید که باعث ناامیدی‌تان شده است، اما حتما تأکید کنید که هنوز هم او را دوست دارید.
۷. برای پیشگیری از اعتیاد نوجوانان، آنها را نظارت کنید
برخی آمار گزارش شده توسط «مؤسسه‌ی ملی اعتیاد آمریکا (NIDA/NIH)» پیرامون نگرش‌ها و تجربیات نوجوانان از مواد مخدر بیان می‌کنند که:
- ۲۹ درصد نوجوانان دسترسی به مواد را در محیط مدرسه بین سنین ۹ تا ۱۲ سال گزارش کرده‌اند.
- ۵۶ درصد نوجوانان دسترسی به داروهای با نسخه را از داروهای غیرقانونی راحت‌تر می‌دانند.
- ۴۰ درصد نوجوانان فکر می‌کنند که داروهای با نسخه بی‌خطرتر از داروهای غیرقانونی هستند.
حتی خوش‌نیت‌ترین نوجوانان نیز ممکن است طمعه‌ی فشار هم‌سالان‌شان قرار بگیرند که می‌تواند باعث شود احساس دست‌پاچگی و درهم‌شکستگی کنند. برای نظارت بر نوجوانان‌تان، باید بدانید که کجا هستند، با چه کسانی هستند و چه می‌کنند.
حتی هنگامی که حضور فیزیکی ندارید، باز هم می‌توانید رفتارهای آنها را دنبال کنید. می‌توانید از طریق موارد زیر نوجوانان‌تان را نظارت کنید:
- تماس تلفنی.
- گاهی اوقات به طور تصادفی پیش از زمان همیشگی به خانه برسید.
- هنگامی که خانه نیستید، از همسایه‌ها بخواهید مراقب رفت‌وآمدها به منزل‌تان باشند.
- اگر در خانه داروی با نسخه دارید، مقدار آن را کنترل کنید.
- مراقب تغییرات عادت‌ها و یا گروه‌های دوستی فرزندان‌تان باشید.
۸. پیامدهای مصرف مواد را روشن کنید
اینکه نوجوانان‌تان بدانند که پیامدهای کارهای‌شان چیست، بسیار مهم است. اگر نوجوانان‌تان قوانین را زیر پا بگذارند، باید راهکارهایی را که وضع کرده‌اید، عملی کنید.
همچنین انواع پیامدهای متداول مصرف مواد و اعتیاد را برای‌شان روشن کنید، که شامل موارد زیر می‌شود:
- جریمه‌های قانونی سنگین برای همراه داشتن و مصرف مواد
- مشکلات فیزیکی که برای سلامتی پیش می‌آیند و ممکن است طولانی مدت باشند
- مسائل سلامت روانی و حتی آسیب مغزی بسته به نوع مواد و مقدار مصرف
- روابط تیره و نامناسب
- افزایش خطر بیماری‌های منتقل شونده از راه خون مانند HIV و هپاتیت
- ناپایداری مالی
- مشکلات تحصیلی
هر چه فرزندان‌تان بیشتر درباره‌ی خطرات مرتبط با مصرف مواد بدانند، احتمال درگیر شدن در آن کمتر خواهد شد.
به جای اینکه فقط در ازای رفتارهای نامطلوب تنبیه اعمال کنید، نوجوانان‌تان را برای اشتیاق‌شان به شرکت در رویدادهای مناسب و مطلوب اجتماعی، مانند عملکرد خوب در مدرسه، حفظ روابط خوب و رعایت قوانین خانه تشویق کنید. پیشگیری از اعتیاد به مواد مخدر راحت‌تر از ترک اعتیاد است.
آیا فرزندان من در خطر اعتیاد به مواد هستند؟
همه‌ی افراد در خطر اعتیاد به مواد هستند. توانایی تشخیص این حقیقت به شما این امکان را می‌دهد که بتوانید بهتر درک کنید و خطرات را کاهش دهید.
نوجوانان بیشتر به دلایل زیر مواد مصرف می‌کنند:
- در موقعیت‌های اجتماعی احساس راحتی بیشتری کنند.
- احساسات استرس‌زا را کاهش دهند.
- از واقعیت فرار کنند.
- با موقعیت‌ها و فشارهای اجتماعی سازگاری پیدا کنند.
آمار زیر را که توسط «مؤسسه‌ی ملی سوءمصرف مواد آمریکا» در سال ۲۰۱۴ منتشر کرده است، در نظر بگیرید:
- ۶۶ درصد دانش‌آموزان سال آخر دبیرستان الکل مصرف می‌کنند.
- ۴۹ درصد دانش‌آموزان سال آخر دبیرستان یک بار در زندگی‌شان مواد قاچاق مصرف کرده‌اند.
- بیش از ۴۴ درصد دانش‌آموزان سال آخر دبیرستان در زندگی‌شان «ماری‌جوانا» مصرف کرده‌اند.
- حدود ۲۰ درصد دانش‌آموزان سال آخر دبیرستان در برخی موارد یک داروی با نسخه مصرف کرده‌اند.
وب‌سایت «مؤسسه‌ی ملی سوءمصرف مواد» ۵ سؤال را که توسط «مرکز فرزند و خانواده» در دانشگاه اُرِگان، مطرح شده است، منتشر کرده است که همه‌ی خانواده‌ها با توجه به نقش والدی مثبت و پیشگیری از اعتیاد به مواد، باید از خودشان بپرسند.
۵ سؤالی که باید از خودتان بپرسید
- آیا توانایی برقراری ارتباطی سالم درباره‌ی مشکلات رابطه را با فرزندانم دارم؟
- آیا رفتار مثبت را تقویت می‌کنم؟
- آیا توانایی حل تضادها را با نوجوانانم به شکلی سازنده دارم؟
- آیا می‌توانم به شکلی آرام محدودیت‌هایی برای نوجوانانم مشخص کنم و در صورت وقوع مشکلات رفتاری، آنها را مدیریت کنم؟
- آیا دائما رفتار نوجوانانم را نظارت می‌کنم؟
مهارت نداشتن در یک یا چند مورد از این حوزه‌ها حاکی از مسائل خانوادگی بنیادی است و ممکن است پتانسیل بزرگی برای مشکلات اعتیاد کودکان و نوجوانان روشن کند.
اصول پیشگیری اجتماعی
اقدامات پیشگیرانه برای توقف تهدید اعتیاد به مواد، نباید تماما توسط والدین تحمیل شود. در کنار تلاش‌های والدین، معلمان، مربیان و شخصیت‌های اجتماعی نیز نقش بزرگی در امن‌تر کردن سراسر جامعه برای نسل جوان و نوجوان دارند.
«مؤسسه‌ی ملی سوءمصرف مواد» یک روند ۱۶ مرحله‌ای را برای بهبود اثر برنامه‌های پیشگیرانه در جامعه ارائه می‌دهد. بعضی از توصیه‌های آن در ادامه آمده است:
- برنامه‌های پیشگیرانه باید شامل همه‌ی انواع اعتیاد به مواد از جمله داروها، الکل و تنباکوی قاچاق و غیرقانونی شود.
- از آنجا که ممکن است انواع مختلفی از اعتیاد به مواد مختص هر مکان خاص وجود داشته باشد، برنامه‌های پیشگیرانه باید مسائل و نگرانی‌های خاص هر ناحیه را هدف قرار دهند.
- برنامه‌های پیشگیرانه که مختص مسائل بالقوه‌ی سال‌های ابتدایی کودکی هستند، می‌توانند عوامل خطر مانند خشونت، روابط اجتماعی و عملکرد در مدرسه را شناسایی و درمان کنند.
- بهترین روش‌های درمان و پیشگیری، بلند مدت و همیشگی هستند. این روش‌ها، به جای چند روز، طی چند ماه یا حتی چند سال به نتیجه خواهند رسید.
