آخر هفته چه فیلمی ببینیم: از Pom Poko تا The Secret of NIMH

Pom Poko (1994)

استودیو جیبلی همواره توانایی به‌خصوصی در شیرجه زدن به اعماق اسطوره‌ها، افسانه‌ها و داستان‌های محلی ژاپن داشته است. ایسائو تاکاهاتا مرحوم در انیمه Pom Poko از موجودات جادویی تغییر شکل‌دهنده‌ای می‌گوید که در بسیاری از قصه‌های قدیمی به‌عنوان نماد خوش‌بختی از آن‌ها یاد شده است. ولی در Pom Poko آن‌ها فرصتی برای خوش‌بخت کردن دیگران ندارند. بلکه باید بر توانایی‌های خود مسلط شوند و برای حفظ خانه تلاش کنند. زیرا اولین جلوه‌های زندگی مدرن به‌زودی جنگل محل زندگی آن‌ها را به‌نوعی تخریب خواهد کرد.

به سان برخی از آثار دیگر تاکاهاتا، انیمه Pom Poko در عین داشتن مفاهیم عمیق و نمادسازی‌هایی که از موشکافی آن‌ها لذت می‌بریم، برای مخاطب عام می‌تواند بسیار سرگرم‌کننده باشد. زیرا قصه‌گویی درست را در اولویت قرار می‌دهد و تصاویری چشم‌نواز را ارائه می‌کند. در نتیجه وقتی انیمه Pom Poko را به تماشا می‌نشینیم، قدم به یک زمان‌ومکان خیالی و همزمان واقعی می‌گذاریم و شریک دغدغه‌هایی می‌شویم که می‌توانیم آن‌ها را در زندگی واقعی نیز لمس کنیم.

در معجزه‌ی انیمه‌سازی جیبلی همین بس که در داستانی متمرکز روی سگ‌راکون‌ها، به معناسرایی‌های انسانی مختلف می‌رسد و ماجرایی را به تصویر می‌کشد که تقریبا اکثر انسان‌های قرارگرفته در اکثر نقاط کره‌ی زمین، توانایی هم‌ذات‌پنداری با آن را دارند. تاکاهاتا همیشه به اشکال مختلف احترام به طبیعت وحشی را به مخاطب خود آموخت و با در نظر داشتن بلاهایی که انسان در سال‌های اخیر بر سر زمین آورد، شاید امروز باید این درس را مرور کرد.

The Work (2017)

در محافظت‌شده‌ترین بخش زندانی معروف که در آن خطرناک‌ترین خلافکارها نگه‌داری می‌شوند، مستند The Work یک جلسه‌ی درمانی ذهنی گروهی را ضبط کرده است؛ پروسه‌ای چندروزه که تماشای آن آسان نیست و این زندانی‌ها باید به‌عنوان قسمتی از برنامه‌ی توان‌بخشی خود پشت سر بگذارند. تکان‌دهنده‌ترین و سنگین‌ترین لحظات حضور این افراد داخل زندان دقیقا داخل همین جلسه رقم می‌خورند.

فیلم The Work به صادقانه‌ترین و بعضا آزاردهنده‌ترین شکل ممکن به نمایش آدم‌هایی می‌پردازد که در ذهن خود گذشته را جست‌وجو می‌کنند تا از تروماهای خود بگویند؛ متهم‌شدگانی که از دیدن ظاهر بعضی از آن‌ها هم می‌ترسیم و در عین حال داخل مستند آن‌ها را در آسیب‌پذیرترین و احساسی‌ترنی حالت خود می‌بینیم. چه شد که انقدر خشن شدند؟ در گذشته‌ی آن‌ها چه اتفاقاتی رخ داده است؟ کدام زخم روی بدن آن‌ها انقدر عمیق شد که از جایی به بعد فقط به نمک پاشیدن روی زخم خود یا ایجاد زخم‌های جدید برای انسان‌های دیگر عادت کردند؟ گاهی ترسناک است و گاهی دردناک. ولی اگر این توانایی را در خود می‌بینید، با فیلم The Work می‌توانید برای حدودا ۹۰ دقیقه قدم به زندان Folsom بگذارید و ثانیه‌هایی را دنبال کنید که شاید به سختی بتوانید بعضی از آن‌ها را از یاد ببرید.

Of Stars and Men (1962)

همچون بسیاری از آثار هنری دیگر نمی‌توان تمام موفقیت‌ها و دستاوردهای انیمیشن Of Stars and Men را صرفا به پای علاقه و توانایی هنری سازندگان آن نوشت. البته که جان هابلی و فیت هابلی هر دو در نگاه خیلی‌ها انیمیشن‌ساز‌هایی فوق‌العاده و به‌خصوص بودند.

اما اگر کتاب Of Stars and Men به قلم هارلو شپلی، اخترشناس آمریکایی وجود نداشت و دوران جنگ سرد تمایل ۱۰۰ها هزار انسان به شناختن بیشتر منظومه‌ها و کهکشان‌ها را افزایش نمی‌داد، ممکن نبود که در اوایل دهه‌ی ۶۰ میلادی اثری همچون انیمیشن Of Stars and Men ساخته شود.

ساخته‌ی هابلی از مردی می‌گوید که ستاره‌ای دنباله‌دار را در آسمان دید، کنجکاو شد، می‌خواست طبیعت را از جنبه‌های مختلف بفهمد و با شناخت کل جهان متوجه شود که انسان تنها بخش بسیار بسیار کوچکی از زمان و مکان هستی است.

این وسط در عین آن که فیلم Of Stars and Men در نگاه تعداد قابل توجهی از بینندگان امروز صرفا می‌تواند به درد پخش شدن در کلاس درس دانش‌آموزهای جدید بخورد، این انیمیشن به زیبایی جایگاه ما را به تصویر می‌کشد؛ تا همچون بسیاری از انیمیشن‌های داستانی محبوب، درنهایت خود وجود داشتن و زندگی کردن داخل مکانی به‌خصوص و متعلق به جهانی عظیم را در ذهن پررنگ کند.

The Secret of NIMH (1982)

دان بلوث، کارگردان فیلم The Land Before Time و فیلم An American Tail نقش انکارناپذیری در تاریخ انیمیشن‌سازی سینمایی داشته است و فیلم The Secret of Nimh، محصول سال ۱۹۸۲ میلادی را می‌توان یکی از مهم‌ترین و برترین آثار او به حساب آورد؛ یک فانتزی تاریک و ماجراجویانه که در آن مثل انیمه Pom Poko، گروهی از حیوانات به فکر نجات خود هستند. زیرا می‌دانند که اگر خانه‌ای جدید و مناسب را نیابند، قطعا همراه‌با محل زندگی خود نابود می‌شوند.

همچنین همان‌گونه که انیمه Pom Poko با استفاده از قابلیت‌های تصویری جهان انیمه‌های ژاپنی موفق به خلق تصاویری بکر و خیره‌کننده شد، انیمیشن The Secret of NIMH هم در کارگردانی کم‌نظیر است و از تمامی امکانات موجود برای آفرینش قاب‌هایی منحصر‌به‌فرد و فراموش‌ناشدنی بهره می‌برد. پس اگر به داستان‌های پریانی پیچیده و معنی‌دار علاقه دارید، انیمیشن The Secret of NIMH را از دست ندهید؛ عامه‌پسندترین فیلم قرارگرفته در این فهرست که البته جذابیت و سرگرم‌کنندگی آن هرگز باعث نشد که پراهمیت، هنری و حساب‌شده به نظر نرسد.

داستان‌گویی انیمیشن The Secret of NIMH یکی از مثال‌های بارز استفاده‌ی درخشان از الگوی سنتی و اثبات‌شده‌ی فیلم‌نامه‌نویسی در هالیوود است و قدم به قدم بیننده و پروتاگونیست را با چالش‌های بیشتر روبه‌رو می‌کند. به‌گونه‌ای که هرچه به رسیدن کاراکتر به هدف ارزشمند خود به شکل جدی‌تر اهمیت می‌دهیم، بیشتر متوجه سختی و پیچیدگی مسیر قرارگرفته در مقابل او می‌شویم.