اسماعیل داودی در یادداشتی در خبرگزاری خبرآنلاین نوشت: حضور رهبر چین در شورای همکاری‌های خلیج فارس و امضای بیانه‌های ضد ایرانی، رویدادی تلخ در سیاست خارجه ماست؛ اینکه بزرگترین رفیق سیاسی و اصلی‌ترین شریک اقتصادی ما، مسافر ریاض شده و بیانیه‌ای را امضا کرده که حتی تمامیت ارضی ما را هدف قرار گرفته است.
درست است که رفتارهای یک هفته‌ی اخیرِ مسافر ریاض، به رگ غیرت ما برخورده و حتی دوستانی که راهبرد «نگاه به شرق» داشتند هم این روزها با نگاهی منفی به چشم‌بادامی‌ها نگاه می‌کنند، اما بهتر است قبل از گلایه کردن از رفتار چینی‌ها، نگاهی به رفتارهای نادرست خودمان بیاندازیم؛ به قول معروف: « یک سوزن به خودت بزن یک جوالدوز به مردم».
روابط تجاری ایران و چین
تجارت ایران و چین در سالهای ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۹ در محدوده ۱۸ تا ۲۲ میلیارد دلار بود و در سال ۱۴۰۰ به ۲۶.۷ میلیارد دلار رسید.
این ارقام اگرچه ثبات در مبادلات تجاری دو کشور را نشان می‌دهد، اما با نگاهی به شرکای تجاری چین، و به ویژه ارتباط تجاری چین با کشوری همچون عربستان، مشاهده می‌شود که در فاصله سالهای ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۰، رتبه ایران در بین شرکای چین از پله‌ی ۳۸ به ۴۳ تنزل پیدا کرده در حالی که رتبه عربستان از ۲۵ به ۲۴ ارتقا پیدا کرده است.
کم‌کاری در موازنه نگاه به شرق
«نگاه به شرق» به عنوان یک رویکرد، که از آغاز دولت محمود احمدی‌نژاد در سیاست خارجی ایران مورد توجه قرار گرفت، به معنای پرهیز از یک جانبه گرایی در مورد غرب در سیاست خارجی به شمار می‌رود.
این نگاه تا پایان دولت دهم ادامه پیدا کرد و در دولت‌های یازدهم و دوازدهم نیز، که بر بهبود روابط با غرب تمرکز کرده و به غربگرایی متهم شده بود، ادامه پیدا کرد؛ همچنان که حسن روحانی برنامه ۲۵ ساله همکاری‌های مشترک ایران و چین را امضا کرد و مقدمات پیوستن ایران به سازمان همکاری شانگهای فراهم شد.
پس از دولت دوازدهم، همه انتظار داشتند که سیاست «نگاه به شرق» برای تعمیق روابط با چین و روسیه بیش از گذشته مورد توجه قرار گیرد اما ایران، این موازنه را رعایت نکرد و بیشتر تخم‌مرغ‌های خود را در سبد روسیه چید و از چین غافل شد.
در این زمینه، «منصور حقیقت‌پور» نماینده مجلس نهم، مشاور «علی لاریجانی» و یکی از دست اندرکاران سابق توافقنامه ۲۵ ساله ایران و چین، کم تحرکی ایران در پیشبرد همکاری با چین را در نزدیکی این کشور با عربستان موثر دانسته و می‌گوید: ما نمی‌توانیم مخالف این باشیم که رئیس جمهور چین برای توسعه منافع ملی کشورش در خلیج فارس اقدام کند، همه دنبال منافع خودشان هستند. این مشکل از خود ماست که قرارداد ۲۵ ساله ما دو و نیم سال است رد و بدل و امضا شده، اما کار متوقف مانده و ما ادامه نداده‌ایم. طبعا چینی‌ها هم معطل ما نمی‌مانند و ما نمی‌توانیم از توسعه روابط چین با کشورهای حوزه خلیج فارس و آسیای میانه اشکال بگیریم.
او ادامه داد: وقتی شرق اراده دارد در کشور ما فعال شود و غرب، نه تنها انگیزه همکاری ندارد، بلکه چوب لای چرخ می‌گذارد، وقتی شرق بخواهد منافع ما را تامین کند، ما منطقا باید به سمت منافع ملی برویم، اما ما کار نکرده ایم. به نظر می‌رسد آنهایی که در پکن هستند، آدم‌های عاقلی هستند و کوتاهی‌های ما را دیده‌اند.
البته در این زمینه نقد دیگری نیز متوجه ماست، اینکه ایران «علی لاریجانی» را به عنوان امین کشور، مسئول اجرای قرارداد ۲۵ ساله ایران و چین معرفی می‌کنیم، اما چند ماه بعد در انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ او را برای کاندیداتوری ریاست جمهوری رد صلاحیت می‌کنیم؛ اینها، همه پالس‌های منفی‌ای است که در این سالها به طرف چینی داده‌ایم.
رفع نگرانی چینی‌ها، از نزدیک شدن ایران به غرب
فرمول ثابت شده‌ای در سیاست خارجی وجود دارد که بر مبنای آن، هر کشور نیازمند روابط متوازن با دنیا است؛ بر این اساس، اگر شما می‌خواهید توجه چین و روسیه را به خود جلب کنید، چین و روسیه باید بدانند که آنها تنها انتخاب شما نیستند؛ و بالعکس، اگر شما می‌خواهید غرب به شما توجه کند، باید بداند که تنها انتخاب شما نیست.
اکنون سه گانه ایران، چین و عربستان را وارد این فرمول کنید؛ ایران در دو سال اخیر با غرب دورتر و دورتر شد تا حدی که مذاکرات بازگشت برجام، بطور کامل متوقف شد. ارتباط ایران و غرب نه تنها به مصالحه در خصوص برجام نیانجامید، بلکه روز به روز تیره‌تر شد و اکنون آنچه در خصوص این روابط مشاهده می‌کنیم، بیانه‌ها و قطعنامه‌های اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها بر علیه ایران است.
از طرف دیگر، زمانی که اختلاف بر سر میزان تولید نفت، روابط دیرینه واشنگتن و ریاض را تحت تاثیر قرار داد، و نمایندگان آمریکایی خواستار بازنگری روابط واشگتن با ریاض – به ویژه در کمک‌های نظامی – شد، شاهزاده سعودی دعوتنامه خود را به مقصد پکن پُست کرد.
از سویی دیگر، رهبر چین در بین دو گزینه عربستان، به عنوان یک شریک تجاری مهم در خاورمیانه که توانسته سران کشورهای حاشیه خلیج فارس را برای خوش‌آمدگویی به صف کند، و ایران که برنامه ۲۵ ساله همکاری‌های مشترک را رها کرده و هیچ خطری هم از جانب ارتباطش با غرب منافع این کشور را تهدید نمی‌کند، عازم پادشاهی صحرا شده است.