همشهری آنلاین نوشت: مدتهاست ریه‌های شهر تاب و توان نفس کشیدن در هوای تهران را ندارند. درختانی که برای تصفیه هوای شهر از جان مایه می گذارند، زورشان به غلظت آلاینده ها نمی‌رسد. پرندگانی هم که در سال‌های نه چندان دور، سمفونی آوازشان جان شهر را تازه می کرد، مدتهاست از تهران پرکشیده اند و جایشان را کلاغ های سیاه گرفته است.
۱۲ روز است که نفس تهران گرفته و شهر در دود و سیاهی غوطه ور است. اثرات ذرات آلاینده معلق در هوا بر سلامت انسان بارها اعلام شده و به اثبات رسیده است. بر اساس تحقیقات گسترده‌ای که در این زمینه صورت گرفته، کودکان و سالمندان بیش از سایرین در معرض خطرات کشنده آلودگی هوا قرار دارند. در این میان اما تحقیقات و مطالعات اندکی بر تاثیر آلودگی بر درختان، پوشش‌های گیاهی و جانوران وجود دارد، یا اگر بوده، نتایج آن به روشنی بیان نشده است. با این حال کارشناسان با استناد به برخی مطالعات بر این باورند که آلودگی هوا بر گیاهان و جانوران اثرات مخربی دارد؛ درست مثل انسان.
نفوذ آلاینده‌ها به خاک
مصطفی نادری، پژوهشگر حوزه محیط زیست و آلودگی هوا به تحقیقات و پژوهش‌های علمی درباره زیان آلودگی هوا بر درختان و جانوران اشاره می‌کند و می‌گوید: «طبیعتا آلودگی هوا همانطور که روی سلامتی انسان اثر دارد، سلامت گیاهان و جانوران را هم به خطر انداخته است.»
او می‌افزاید: «ذرات آلاینده همچنین ضمن تاثیر بر بحث زادآوری درختان، روی شادابی و میزان تصفیه هوای شهر هم اثر منفی دارد. ضمن اینکه ذرات آلاینده معلق در هوا می‌تواند در برخورد با آب باران به خاک نفوذ کند و به شکل باران‌های اسیدی، بستر خاک را که محل تغذیه ریشه گیاهان است، آلوده کند. این موضوع موجب بروز مشکلاتی در درختان می‌شود که نمونه آن ابتلای درختان به انواع آفت‌ها و قارچ‌های مخرب و زیان آور است و با تاثیر بر اندازه برگ‌ها، تنه و ساقه‌ها، رشد درختان را کند و عمرشان را کوتاه می‌کند. دقیقا مثل انسان.»
این پژوهشگر حوزه محیط زیست و آلودگی هوا با اشاره به ضرر و زیان‌های آلودگی هوا بر جانوران می‌گوید: «تاثیرات مخرب بر درختان به عنوان آشیان‌های اکولوژیک خصوصا برای پرندگان، اتفاقات بدی را برای آنها رقم زده است. برای مثال در تهران مدتهاست شاهد کاهش تنوع گونه‌های پرنده هستیم. در واقع، گونه غالب در پرندگان تهران به واسطه همین آلایندگی در حال حاضر، کلاغ‌ها هستند.»
کاهش باردهی درختان مثمر
نادری به خطرات آلاینده‌ها بر درختان مثمر هم اشاره می‌کند و می‌افزاید: «آلودگی هوا در درختان مثمر تاثیر بیشتری دارد و باعث کاهش باردهی هم به لحاظ کمیت و هم به لحاظ کیفیت می‌شود. به همین خاطر می توان گفت که آلودگی هوا به طور غیر مستقیم روی امنیت غذایی هم بی تاثیر نیست.»
او به نکته مهم دیگری اشاره می‌کند: «درختان و فضای سبز ریه‌های شهر به حساب می‌آیند و نقش تصفیه کننده هوا را برعهده دارند. درختان آسیب دیده از آلودگی هوا همانطور که پیش‌تر عنوان کردم دچار ضعف می‌شوند و طبیعتا از توانشان برای جذب ریزگردها و تصفیه هوا کاسته می‌شود. هرچه برگ‌ها بزرگتر باشند، هم فتوسنتز بهتر و هم سطح بیشتری برای جذب آلاینده‌ها دارند. این در حالی است که آسیب دیدن اجزای درختان درواقع افزایش غلظت آلاینده ها و ریزگردها را به دنبال دارد. درمجموع، معتقدم تاثیر شرایط موجود بر درختان، آلودگی هوا را مضاعف می‌کند.»
نابودی زیستگاه های گیاهی و جانوری
یک دکترای محیط زیست و منابع طبیعی هم معتقد است که آلودگی هوا و باران‌های اسیدی علاوه بر آسیب به تنوع زیستی گیاهی و جانوری در شهرها به مرور زیستگاه‌های گونه‌های مختلف حیات وحش را از بین می برد.
نجمه حاجی زاده درباره تأثیر آلودگی هوا بر حیات حیوانات شهری و زیستگاه‌های حیات وحش می گوید: «آلودگی هوا همان گونه که مشکلات بی شماری برای انسان به همراه دارد، آسیب‌های فراوانی نیز به سایر موجودات زنده و زیستگاه‌های آنها وارد می‌کند.»
او با بیان اینکه مجموعه آلودگی‌های تولیدی توسط انسان باعث کاهش تنوع زیستی گونه‌های موجود در شهرها می‌شود، می افزاید: «اثرات آلودگی‌ها روی حیات حیوانات و زیستگاه‌های آنها زنجیره وار رخ خواهد داد، این آلودگی‌ها به مرور زمان شامل زنجیره غذایی می‌شود؛ به نحوی که حیوان گیاه آلوده را می‌خورد دوباره انسان‌ها از گوشت و شیر آن استفاده می‌کنند که این موضوع، بر انسان نیز تاثیر می گذارد.»
حاجی زاده به اثرات مخرب باران‌های اسیدی اشاره می کند و می گوید: «این پدیده یکی از آثار و نتایج آلودگی هواست و نتایج زیانبار اکولوژیکی بر سلامتی انسان، حیوانات و پوشش گیاهی دارد. باران‌های اسیدی از گازهای گوگرد دی‌اکسید و از خانواده اکسید نیتروژن خروجی از دود اگزوز اتومبیل‌ها و کارخانه‌ها ایجاد می‌شود. این گازها در اتمسفر زمین با بخار آب واکنش داده و اسیدهایی مانند سولفوریک اسید و نیتریک اسید را تشکیل می‌دهند اما اثر باران اسیدی بر سلامتی انسان مستقیم نیست زیرا اسید موجود در آب باران بسیار رقیق‌تر از آن است که بتواند چنین تأثیر مستقیمی داشته باشد اما در عین حال، ذرات شکل‌دهندهٔ باران‌های اسیدی (گوگرد دی‌اکسید و اکسید نیتروژن) اثرات بسیار منفی به دنبال دارند که افزایش مقادیر ذرات ریز آنها مشکلات قلبی و ریوی را به همراه خواهد داشت.»
باران اسیدی و کاهش رشد درختان
این کارشناس محیط زیست و منابع طبیعی با بیان اینکه زیست خاکی با بارش باران اسیدی آسیب بسیاری می‌بیند، می افزاید: «برخی از میکروب‌های مناطق گرمسیری قادر به مصرف سریع اسیدها هستند با این حال میکروب‌های دیگر توانایی تحمل pH پایین را ندارند و کشته می‌شوند؛ باران اسیدی همچنین به حل شدن بیش از اندازه مواد معدنی و باارزش غذایی در آب و ترک خاک محل منجر شده که پوشش گیاهی را تضعیف می‌کند.»
حاجی زاده می گوید: «پدیده باران اسیدی نه تنها بر فضای سبز شهری اثرگذار است بلکه سبب کاهش رشد درختان جنگلی، رنگ پریدگی و ریزش برگ‌های آنها می‌شود حتی در برخی شرایط، امکان مرگ کامل بخشی از جنگل وجود دارد؛ البته مرگ درختان اثر مستقیم باران اسیدی نیست و این فرآیند در ابتدا به تضعیف پوشش گیاهی و افزایش آسیب‌پذیری آن در مقابل دیگر تهدیدات منجر می‌شود. جنگل‌های کوهستانی در ارتفاع بالا بیشتر در معرض خطر هستند زیرا ابرها و مه‌ای که این درختان را احاطه کرده حتی از باران اسیدی‌تر است.»
مرگ ۲۰ هزار نفر بر اثر آلودگی هوا
آلودگی هوا علاوه بر اثرات مخربی که بر گونه های گیاهی و جانوری دارد، سالانه هزاران نفر از ساکنان شهرها را به کام مرگ می کشاند. طبق اعلام رئیس گروه سلامت هوا و تغییرات اقلیم وزارت بهداشت، بررسی‌های این وزارتخانه نشان می دهد که فقط در سال ۱۴۰۰ تعداد مرگ‌های منتسب به آلودگی هوا در کشور ۲۰ هزار و ۸۰۰ نفر بوده است. علاوه بر آن، آلودگی هوا در کشور سالانه بیش از۸ میلیارد دلار خسارت اقتصادی در بر دارد.