جماران نوشت: دوازدهمین نشست از سلسله نشست های مؤسسه همکاری های میان رشته ای با موضوع «در مواجهه با بحران کنونی دانشگاه»، برگزار شد.
دوازدهمین نشست از سلسله نشست های مؤسسه همکاری های میان رشته ای با موضوع «در مواجهه با بحران کنونی دانشگاه»، برگزار شد و احسان شریعیتی، مقصود فراستخواه و فرشته طوسی در این نشست به مطالبه استقلال دانشگاه و تأثیر دانشگاه در صفات جمعیتی و جامعه شناختی ایران پرداختند.
احسان شریعتی در این نشست با اشاره به زیر سؤال بردن قانون استقلال دانشگاه در سال ۱۳۳۲ و دخالت حکومت وقت در تعیین رؤسای دانشگاه ها، گفت: مسأله استقلال دانشگاه پیش از انقلاب همواره مطرح بوده و پس از انقلاب هم از انقلاب فرهنگی سال ۵۹ مسأله تعطیلی دو ساله دانشگاه و اخراج و تسویه صدها استاد و دانشجو مطرح می شود. در سال ۸۸ باز حمله به کوی دانشگاه را می بینیم و باز مسأله ورود نیروهای امنیتی، انتظامی و لباس شخصی به دانشگاه مطرح می شود که به رغم قانون مصوب سال ۷۹ است.
این فعال سیاسی اصلاح طلب افزود: سال ۸۸ من خودم در دانشگاه تهران تدریس می کردم و شاهد مداخله های از بیرون بودیم و درگیری هایی که در سطح دانشگاه پیش آمد. در جریان جنبش اعتراضی اخیر، باز دانشگاه این روزها صحنه حوادث تراژیک و تکان دهنده ای هست و باز شاهد دخالت نیروهای نظامی، شبه نظامی و شخصی برون دانشگاهی در دانشگاه هستیم؛ و بازداشت دانشجویان و همچنین اخراج برخی از اساتید در ماه ها و سال های گذشته باز دخالت نیروی سیاسی و نظامی و همچنین نهادهای عقیدتی و فرهنگی برون دانشگاهی مثل حوزه را می بینیم که به لحاظ فرهنگی هم در دانشگاه دخالت می کنند.
وی با اشاره به اینکه مطالبه «استقلال دانشگاه» دوباره به مسأله روز تبدیل شده است، اظهار داشت: وقتی از دانشگاه صحبت می کنیم یعنی با جهان کوچکی از علم و عالم مواجه هستیم که گویی روی خودش می چرخد؛ یک مجموعه واحدی را تشکیل می دهد که باید مستقل باشد. لذا این ساختار مستقل که حیثیت فرهنگی، علمی و آگاهی بخش یک جامعه را می سازد، با یک آزادی و استقلال مواجه هستیم که در حوزه های دیگر سراغ نداریم؛ بنابر این دانشگاه نهادی است که در آنجا باید علم و اندیشه در کمال آزادی آموزش داده شود.
شریعتی: استقلال دانشگاه یعنی حق تعیین سرنوشتش را داشته باشد
شریعتی تأکید کرد: استقلال دانشگاه یعنی خود مختاری به معنای کانتی که باید قانون خاص خود و حق تعیین سرنوشت داشته باشد. ترجمانش در سطح اداری و سیاسی این است که اداره دانشگاه باید به خودش واگذار شود؛ این مطالبه پیش از انقلاب و پس از انقلاب همواره مطرح بوده و نظام ها و قدرت های سیاسی گاهی در مقابلش انعطافی نشان داده اند و یا به آن تهاجم و محدودش کرده اند. به معنای اینکه از نظر مدیریت، انتخاب ریاست دانشگاه و دانشکده ها باید به خود دانشگاه واگذار شود؛ از نظر بودجه و وابستگی نهادین به وزارت ها، باید مستقل باشد و نهادهای نظارتی بیرونی حق دخالت در امور دانشگاه ها را نداشته باشند.
وی یادآور شد: در حرکت اخیر علاوه بر زنان و جوانان که در واقع نیروی کنشگر فعالش هستند، نیروی دانشجو به عنوان یک واسطه، هادی و می شود گفت تا حدودی عنصر آگاهی بخش این جنبش جوانان عمل می کند و واسطی بین جوانانی که می خواهند از نو همه مفاهیم و ارزش ها بازتعریف شود. ما الآن در کشور شاهد مشابه جنبش های دانشجویی ۱۹۶۸ در اروپا هستیم که در برابر تابوها، تحمیل ها و ارزش های سنتی پیدا شد و بنابر این جنبش اعتراضی اخیر یک بعد فرهنگی دارد که دانشجویان می توانند نقش بسیار مهمی داشته باشند.
مقصود فراستخواه: جامعه ما در این سه دهه درگیر دوگانه پر خطری شده که تضاد شکل با محتوا است
مقصود فراستخواه نیز در این نشست با تأکید بر اینکه «من هم حقیقتا ذهن و جانم پریشان است»، گفت: این روزها و شب ها همه مضطرب هستیم برای دانشجویانی که در این جنبش اعتراضی گرفتار شده اند، برای روزنامه نگاران در بند، برای همه مشکلات شهروندان ایرانی از جمله دانشجویان و استادان، برای رویه های قضایی، خصوصا این اعدام ها، جان های نگران، خانواده ها و پدران و مادران و همسران و فرزندان مضطرب، نمی توانم اینها را نادیده بگیرم.
این استاد جامعه شناسی با بیان اینکه بحران دانشگاه شراره ای از یک بحران بزرگتر هست و آن بحران ساختاری در جامعه کنونی ما است، تصریح کرد: فرض من این است که برای درک بهتر ابعاد پیچیده مسأله ایران باید تغییرات در جامعه ایران را با دقت بیشتر پیگیری کنیم. از جمله این تغییرات، «تحول در صفات جمعیتی» و این یکی از خصیصه های دموکراتیک ایران در طول دو سه دهه گذشته است. مثلا وقتی به گزارش سال ۱۹۷۸ یونسکو مراجعه کنید، شاخص میانگین سال های تحصیل میانسالان ایران ۲.۶ است اما اکنون این شاخص ۱۰ سال شده که به نظر بنده رشد خیلی بزرگی است.
وی افزود: شاخص توسعه انسانی ما، اگر ۷۴۵ هزارم در نظر بگیریم، نرخ رشد بسیار بالاتر از متوسط دنیا داشته است. یعنی جامعه ای است که می خواهد زندگی کند و «زن، زندگی، آزادی» واقعا از وجدان عمومی جامعه از لحظه فوت مهسا امینی مثل بارقه ای برجهیده و همین طوری مطرح نشده است. بر مبنای داده های گزارش بانک جهانی و تحلیل هایی که مبتنی بر این گزارش ها انجام گرفته، طی چهار دهه ۱۳۶۰ تا ۱۳۹۸ سرمایه انسانی در ایران از ۱۳ صدم به ۵۹ صدم رسیده که خیلی رشد قابل توجهی است. جامعه الآن ما ۱۴ میلیون جمعیت انباشته تحصیل کرده دارد و من اسم آن را «دانشگاهی شدن جامعه» گذاشته ام؛ هرچند که دانشگاه ما اجتماعی نشده، ولی اجتماع ما در صفات جمعیتی دانشگاهی شده است.
فراستخواه تأکید کرد: آموزش دانشگاهی و به کلی در دانشگاه بودن، به عنوان یک باشگاه اجتماعی، نهاد آکادمیک، میدان مبادله سرمایه های نمادین فرهنگی و موقعیتی از فهم هویت جدید، در ایران یک جریان اصلی است و ما را به آینده پرتاب می کند. دانشگاه یک موجودیت اجتماعی است و سرمایه هایی در میدان اجتماعی گسیل می کند، تنش هایی ایجاد می کند و رویاهایی تولید می کند و خواسته ها و عادت واره ها و داشته ها و سرمایه هایی ایجاد می کند. طبق همه پیمایش ها، ایرانیان به علم ارزش قائل هستند و حدود ۸۶ درصد از پاسخگویان پیمایش های ما نقش علم را برای جامعه ایران مهم دانسته اند.
وی با اشاره به اینکه دانشجویان به ارزش های آزادی و عدالت نگرش مثبت تری دارند، گفت: پیمایش ها نشان می دهد که تحصیل کردگان دانشگاه از یک سو به هنجار «صداقت» اهمیت می دهند و از سوی دیگر اعتماد متفاوتی نسبت به دیگران دارند که این هنجار توسط نهادهای رسمی رعایت شود. تحصیل کردگان دانشگاهی بیشتر می خواهند قانون رعایت شود ولی احساس می کنند که نمی شود. تحصیل کردگان دانشگاهی بیشتر به برابری جنسیتی گرایش دارند و بیشتر روحیه جمع گرایی در آنها دیده می شود.
این استاد جامعه شناسی اظهار داشت: متأسفانه پژوهش ها در ایران دولتی شده و برای همین هم اعتبار آن افت پیدا می کند، ولی به هر حال، بر اساس آمارهایی که داریم بزرگسالان ایرانی به طور متوسط نیم ساعت از شبانه روز را برای آموزش و یادگیری اختصاص می دهند ولی ۲ ساعت صرف رسانه می کنند؛ این نشان دهنده خصیصه ارتباطی جمعیت ما است و هرچه رسانه تغییر پیدا می کند این خصیصه جمعیتی ما ویژگی تازه پیدا می کند. مثلا مردمی که ۲۰ سال پیش اصلا اینترنت را تجربه نکرده بودند، الآن بالغ بر ۸۰ درصدشان به صورت روزانه از اینترنت استفاده می کنند و به طور فزاینده ای می خواهند از شبکه های موبایلی استفاده کنند و عضو کانال های مختلف هستند. این تکنولوژی و فناوری اطلاعات که مردم با این میل گسترده می خواهند استفاده کنند، یک ابزار ساده نیست و ارزش ها، نگاه ها و عادت ها، مدل های ذهنی و تخیل جمعی ما را دگرگون می کند. به همین دلیل، جنبش های اعتراضی اخیر جنبش شبکه های موبایلی است.
وی افزود: بر اساس این ویژگی ها، خصیصه های دموکراتیک ما عوض می شود. مثلا جامعه تحرک اجتماعی بیشتری می خواهد و رویاهای متفاوتی دارد. این تغییرات اجتماعی یکی از ویژگی های دموکراتیک ایران است. در طول قرن ۱۳ ما فقط هزار نفر ایرانی داشته ایم که مهاجرت کرده اند اما همین هزار نفر یکی از مهمترین عاملان تحولات پیش از مشروطه بودند و ساختار حکومت در ایران عوض شد. این آمار در قرن ۱۴ به بیش از ۱۰ میلیون نفر رسیده است و شاید بیش از ۱۳ میلیون نفر ایرانیانی داریم که در خارج هستند و بخش بزرگی از آنها تحصیلات دانشگاهی دارند.
فراستخواه تأکید کرد: جامعه ما در این سه دهه درگیر دوگانه پر خطری شده که تضاد شکل با محتوا است. یعنی شکل ساختاری این جامعه با محتوای بزرگی از این جامعه که یک محتوای فرهنگی، اجتماعی و ارتباطی است، در ستیز هستند. یعنی مثلا جامعه ای که ساختارهای روستایی دارد ولی محتوای شهری می خواهد، یا دارد و یا دنبال می کند. سیستم هم با زیست جهان یک نوع ناهمزمانی دارد. شما در نظر بگیرید ملتی که ۱۴ میلیون نفر تحصیل کرده دارد، رتبه ما در کامیابی ملت ها از ۱۶۷ کشوری که داده های آنها هست، ۱۲۳ است؛ در حالی که رتبه ما در آموزش ۷۵ است، در آزادی های شخصی رتبه ۱۶۵ را داریم.
بحران کل جامعه به دانشگاه منتقل شده و دانشگاه حامل این بار سنگین تاریخی است
وی گفت: جامعه ای شده ایم که سرمایه های اقتصادی ما روز به روز در کاهش است، نابرابری های وحشتناک، رانت ها، فساد، انواع سودجویی ها، مردم در وضعیت اضمحلال، جیب ها خالی، قدرت خرید مدام پایین، ارزش پول ملی در تنزل، سرمایه اجتماعی در حال فرسایش و درست برعکس سرمایه فرهنگی جامعه مدام بالا می رود؛ سطح تحصیلات، نوشته ها، هنر، آثار، گالری ها، فکرها و ارتباطات در سطح بالا است. ملتی این صفات جمعیتی را از خودش بروز داده و می خواهد به بلوغی برسد، بحران بلوغ از خودش نشان می دهد، و جنبش اعتراضی می شود. یعنی بحران کل جامعه به دانشگاه منتقل شده و دانشگاه حامل این بار سنگین تاریخی است و راهش تنها اصلاحات اساسی ساختاری است. ما باید به امر اجتماعی و بلوغ فرهنگی جامعه توجه بیشتری کنیم؛ به امر سیاسی چنان خیره نشویم که امر اجتماعی را نبینیم.
فرشته طوسی: «رنج دانشجو» در این بازنمایی ها اهمیت دست چندم دارد
فرشته طوسی نیز در این نشست گفت: صحبتم را به یاد ده ها دانشجویی شروع می کنم که در حال حاضر در بازداشت هستند؛ شاید نام بردن از همه آنها وقت زیادی بطلبد اما قاعدتا نمی توانیم به سادگی از کنار این دانشجویان بازداشتی بگذریم که یک سری از آنها احکام طویل المدت گرفته اند؛ از دانشجویان ستاره دار، بچه های تعلیقی، ممنوع الورودهایی که در تمام دانشگاه ها حضور دارند و متأسفانه این ترم نتوانسته اند سر کلاس هایشان حاضر شوند. فکر می کنم بدون توجه به این بچه ها نمی شود از شرایط فعلی دانشگاه و جنبش دانشجویی حرف زد.
این فعال دانشجویی سابق افزود: به نظر می رسد زمانی که جنبش دانشجویی دست به حرکات اعتراضی بزند در رسانه ها بازنمایی می شود اما زمانی که دچار هزینه های گزاف می شوند، دانشجویان بیش از همه تنها می مانند و حتی زندانی های دانشجویی کمتر مورد توجه قرار می گیرند و بیشتر کنش های اعتراضی آنها در سطح دانشگاه پخش می شود و مورد توجه قرار می گیرد اما تا به بحث هزینه ها می رسد، انگار توقفی صورت می گیرد و رسانه یک سکوت تعمدی دارند. مخصوصا در اوایلی که جنبش «زن، زندگی، آزادی» پدیدار شده بود، خیلی می توانستیم این را مشاهده کنیم و به نظر من هنوز هم این اتفاق دارد می افتد.
وی تأکید کرد: انگار دانشجو زمانی به رسمیت شناخته می شود که به جلوی صف مقاومت رانده شود و توقعی که به صورت عموم از این دانشجو می رود این است که اگر دست به کنش رادیکال نزند، دیده نمی شود، به رسمیت شناخته نمی شود و به تبع آن تصاویری از آن جایی بازنمایی نمی شود. انگار به یک امر بدیهی تبدیل شده که دانشجو باید کنشگری کند و هزینه بدهد. البته به معنی این نیست که من با دانشگاه غیر سیاسی موافق هستم؛ باید امر سیاسی در دانشگاه حضور داشته باشد. منظورم این است که متأسفانه امر بدیهی تلقی شده که اگر دانشجو کنش رادیکال انجام ندهد انگار از صحنه هم حذف شده است.
طوسی یادآور شد: مسیری که این مدت خیلی دانشجویان طی کرده اند به خاطر این است که در حال آزمون و خطا هستند و تجربه سیاسی او کمتر است و آسیب های بیشتری هم قرار است ببیند. اما انگار «رنج دانشجو» در این بازنمایی ها اهمیت دست چندم دارد و به نظر می رسد چیزی که اهمیت دارد رنج واقعی و عینی نیست که این دانشجو دارد متحمل می شود؛ در حین اینکه دارد مقاومت می کند.
وی افزود: البته که به نظر من این منطق درون کلیت اعتراضات هم حاکم است و انگار مردم زمانی توسط رسانه ها بازنمایی می شوند که فقط به صورت رادیکال بتوانند در خیابان حضور داشته باشند. این روزها در شبکه های اجتماعی ملاحظه می کنیم که خیلی از مردم تخطئه شده اند که چرا مثل گذشته در خیابان حضور ندارند. یعنی مردم هم زمانی دیده می شوند که در میدان عمل به صورت مشخص حاضر باشند و آن وقت است که برای همگان بازشناسی می شوند.