فرادید: در سال ۲۰۲۲ تعداد سیاره‌های شناسایی شده در خارج از منظومۀ شمسی از ۵ هزار مورد عبور کرد؛ دنیا‌هایی دوردست که چندین دهه است تخیل هنرمندان و کوشش‌های علمی اخترشناسان را به خود مشغول کرده‌اند. انواع و اقسام سیاره‌ها در این مجموعه وجود دارند؛ از سیاره‌های سنگی بزرگ شبیه به زمین و مریخ گرفته تا غول‌های گازی شبیه به مشتری و سیاره‌های یخی شبیه به نپتون.
با این‌حال ما هنوز در اولین قدم‌ها هستیم، زیرا تعداد سیارات کشف نشده، فقط در کهکشان راه شیری، احتمالا بیش از یک تریلیون است. اما حالا با شروع به کار تلسکوپ جیمز وب، مرحلۀ تازه‌ای در شناسایی سیارات بیگانه آغاز شده است. این تلسکوپ توانسته است با نگاه دقیق‌تر به سیارات کشف شده، بینشی تازه و بی‌سابقه دربارۀ آن‌ها به ما بدهد.
در اینجا با مهم‌ترین اکتشافات سیاره‌ای در سال ۲۰۲۲ آشنا خواهید شد.
۱. سیاره‌ای با ابر‌های فلزی و باران جواهر!
اخیرا محققان کشف کردند که احتمالا در قسمت سردتر سیارۀ WASP_۱۲۱ فلزات و جواهراتی جوّی وجود دارند. این سیاره که ۸۵۵ سال نوری با زمین فاصله دارد احتمالا آنقدر سرد هست که بتواند در لایه‌های بالایی جو خودش فلزاتی مثل منیزیوم، آهن، وانادیوم، کرومیوم و نیکل داشته باشد. ذرات فلزی در جو این سیاره به صورت ابر‌هایی تراکم پیدا کرده‌اند.
اما چنین ابر‌های فلزی‌ای چه شکلی می‌توانند داشته باشند؟ با اطمینان نمی‌شود به این سوال جواب داد، زیرا ما هیچ نمونه‌ای از آن را در فاصلۀ نزدیک‌تر ندیده‌ایم و شکل‌گیری ابر‌ها هم فرایند‌های پیچیده‌ای دارد. اما مایکل اوانس، اخترشناس موسسه مکس پلانک، حدس می‌زند که این ابر‌ها چیزی شبیه به طوفان‌های غبار بر روی سیارۀ زمین باشند؛ با رنگ‌های قرمز، آبی، خاکستری یا حتی سبز. احتمالا این ابر‌ها می‌توانند در صورت تراکم بیشتر، منجر به بارش هم بشوند؛ و این یعنی در این سیاره ممکن است از آسمان جواهرات ببارد!
۲. سیارۀ عجیب شبیه توپ راگبی
همانطور که می‌دانید شکل بیشتر سیارات کروی است؛ اما سیارۀ WASP-۱۰۳b از این قاعده پیروی نمی‌کند. آژانس فضایی اروپا امسال این سیاره را کشف کرد؛ سیاره‌ای با دو برابر اندازۀ مشتری که با سرعتی حیرت‌آور، تنها در یک روز به دور ستارۀ خودش می‌چرخد. به دلیل فشار و کشش حاصل از این چرخش سریع، شکل سیاره از حالت کروی خارج شده و به حالتی بیضی‌وار و شبیه یک توپ راگبی درآمده است. این برای نخستین بار بود که ما شاهد چنین پدیده‌ای در سیارات بیرون از منظومۀ شمسی بودیم.
۳. کشف بخار در یک ابرنپتون بیگانه
در فاصلۀ ۱۵۰ سال نوری از زمین، سیاره‌ای کشف شده است که شبیه به نپتون است، اما با اندازه‌ای بزرگتر. در جو این سیاره بخار آب شناسایی شده است و این همان چیزی است که آن را خاص و متفاوت می‌کند. فاصلۀ ۱۵۰ سال نوری در مقیاس کیهانی فاصلۀ زیادی نیست و به همین دلیل است که اخترشناسان توانسته‌اند ساختار شیمیایی جو این سیاره را تشخیص بدهند.
البته سوالات خیلی زیادی هنوز وجود دارد مثل اینکه «چه مقدار بخار آب در آنجا هست؟». شاید تلسکوپ جیمز وب بتواند در این مورد ما را به پاسخ‌های دقیق‌تری برساند.
۴. سیاره‌ای که هنوز در حال شکل‌گیری است
تلسکوپ هابل که هنوز هم کارآمدی خودش را دارد، توانست تصویر سیاره‌ای را ثبت کند که اندازه‌ای غول‌آسا دارد و هنوز در مراحل ابتدایی شکل‌گیری قرار دارد. این سیاره هنوز مجموعه‌ای از گاز و غبار است و در منظومه‌ای واقع شده است که تنها ۲ میلیون سال قدمت دارد (منظومۀ شمسی حدود ۴.۵ میلیلارد سال قدمت دارد). اندازۀ این سیاره ۹ برابر مشتری است و در فاصله‌ای دور از ستاره‌اش گردش می‌کند.
۵. سیاره‌ای که یک اقیانوس عظیم آن را پوشانده است
در فاصلۀ ۱۰۰ سال نوری از زمین، یک اقیانوس بی‌انتها سطح سیاره‌ای دوردست را پوشانده است. در ماه آگوست ۲۰۲۲ اخترشناسان اعلام کردند که سیارۀ TOI-۱۴۵۲b از نظر اندازه نزدیک به زمین است و در ناحیه‌ای از منظومۀ خودش قرار دارد که امکان وجود آب مایع در آن هست. تراکم و جرم پایین سیاره نیز می‌تواند شاهدی بر وجود مقادیر عظیمی از آب بر روی سطح آن باشد.
۶. سیارۀ پفکی!
اخترشناسان فکر می‌کنند سیارۀ TOI-۳۷۵۷b به لحاظ تراکم جوی‌اش شبیه پفک است. این سیارۀ گازی ۵۸۰ سال نوری از زمین فاصله دارد و به دور یک کوتولۀ قرمز (کوچکترین و سردترین نوع ستاره‌ها) می‌چرخد. این ستاره‌ها روشنایی کمتر و اندازۀ کوچکتری نسبت به خورشید دارند. اینکه اخترشناسان این سیاره را به پفک تشبیه می‌کنند به خاطر این است که احتمالا تراکمی بسیار پایین (در حد پفک) داشته باشد؛ به بیان دقیق‌تر احتمالا تراکم این سیاره چیزی در حد ۲۷ صدم گرم در هر سانتیمتر مکعب است. یعنی اگر می‌شد این سیاره را در دریا بیاندازیم، روی آب شناور می‌ماند! این کم‌تراکم‌ترین سیاره‌ای است که تا به حال در اطراف یک کوتولۀ قرمز کشف شده است.