اعتماد: سومین مرحله اقدامات دولت سیزدهم برای جلوگیری از مهاجرت جوانان آغاز شد. روز پنجشنبه خبرگزاری ایسنا خبر داد که به استناد اخبار منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی، برگزاری آزمون آیلتس در ایران با دستور سازمان سنجش آموزش کشور تا اطلاع ثانوی متوقف شده در حالی که کسب نمره قبولی از این آزمون، یکی از شروط ضروری برای کسب پذیرش تحصیلی از دانشگاه‌های خارج از کشور یا تسهیل مهاجرت به اروپا و امریکاست.
طبق این خبر، در متن اطلاعیه منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی اعلام شده بود که «عطف به دستور سازمان سنجش کشور مورخ ۲۱ دی‌ماه ۱۴۰۱، تمام آزمونهای آیلتس در سراسر کشور از اسفندماه تا اطلاع ثانوی برگزار نخواهد شد.»
توضیح تکمیلی این اطلاعیه می‌گفت که فقط برای آن دسته از داوطلبانی که تا ۲۱ دی‌ماه برای شرکت در این آزمون ثبت‌نام کرده‌اند، آزمون آیلتس برگزار می‌شود اما از این پس، امکان ثبت‌نام جدید وجود ندارد.
طبق گزارش ایسنا، آزمون آیلتس IELTS یکی از معتبرترین آزمونهای تعیین سطح زبان انگلیسی افراد در جهان است که توسط دانشگاه کمبریج انگلستان، شورای فرهنگی بریتانیا و مرکز آیلتس استرالیا، در ۱۱۰ کشور دنیا برگزار می‌شود و طی برگزاری آزمون، چهار مهارت شنیداری، خواندن، نوشتاری و گفتاری داوطلبان متقاضی ادامه تحصیل در مقطع کارشناسی یا تحصیلات تکمیلی در دانشگاه‌های معتبر جهان مورد ارزیابی قرار می‌گیرد که متولی اصلی برگزاری این آزمون در ایران، سازمان سنجش آموزش کشور است.
متوقف کردن برگزاری آزمون آیلتس با دستور سازمان سنجش آموزش کشور، مانع جدیدی است که طی ماه‌های اخیر در مسیر مهاجرت جوانان ایجاد شده و سرفصل جدیدی از دستور اخیر رییس دولت سیزدهم درباره جلوگیری از خروج نخبگان و زمینه‌سازی برای مهاجرت معکوس است. حدود یک ماه قبل، مسوولان وزارت علوم و وزارت بهداشت و دانشگاه آزاد، هزینه آزادسازی مدارک تحصیلی فارغ‌التحصیلان مقطع کاردانی تا دکترای تخصصی و حرفه‌ای دانشگاه‌های دولتی و ترجمه مدارک تحصیلی را چند برابر افزایش دادند به گونه‌ای که این هزینه‌ها، یک‌باره از سقف چند صد هزار تومان، به کف چند میلیون تومان افزایش یافت که این اقدام هم اعتراضات فراوانی در جمعیت جوان و فارغ‌التحصیلان خواهان ادامه تحصیل در دانشگاه‌های معتبر دنیا و مهاجرت شغلی و اجتماعی به دنبال داشت اما هاشم داداش‌پور؛ رییس سازمان امور دانشجویان و امضا‌کننده بخشنامه جدید نرخنامه آزادسازی مدارک تحصیلی، در واکنش به اعتراضات گفت که بازنگری در هزینه آزادسازی مدارک تحصیلی، یک روال مرسوم و معمول بوده که از سال تحصیلی ۱۳۹۳ - ۱۳۹۲ به تعویق افتاده بود و حالا مورد بازنگری و اصلاح قرار گرفته است.
بهانه و توجیه به جای صداقت و شفافیت
دو روز قبل و به دنبال رسانه‌ای شدن مداخله جدید دولت در زندگی خصوصی و حقوق انسانی جوانان و شهروندان ایران، مسوولان سازمان سنجش آموزش کشور مدعی شدند که لغو برگزاری آزمون آیلتس، موقت و با هدف بازنگری مقررات و رفع مشکلات موجود صورت گرفته است. به نقل از خبر منتشرشده در وب‌سایت سازمان سنجش آموزش کشور، غلامرضا یادگارزاده؛ رییس مرکز المپیاد دانشجویی و امور آزمونهای بین‌الملل سازمان سنجش آموزش کشور گفته است: «آزمون آیلتس توسط سه مرکز اصلی و تحت نظارت سازمان سنجش آموزش کشور برگزار می‌شود. براساس مصوبه ۷۹۸ شورای عالی انقلاب فرهنگی وظیفه ساماندهی، صدور مجوز و نظارت بر آزمونهای بین‌المللی از جمله آیلتس بر عهده سازمان سنجش آموزش کشور است و این سازمان براساس این مصوبه، قانون تسهیل رقابت و منع انحصار و همچنین اصل ۴۴ قانون اساسی موظف است زمینه‌های رفع انحصار و تسهیل رقابت موسسات متقاضی اجرای آزمون را فراهم کرده و نظارت موثر بر روند اجرایی آزمونهای بین‌المللی داشته باشد و این موضوع در سال جاری به صورت جدی مورد توجه قرار گرفت. سازمان سنجش آموزش کشور در مورد آزمون آیلتس برای ساماندهی و نظارت بر وضع موجود اجرای آزمون، مدیریت روابط بین موسسه صاحب امتیاز آزمون و مراکز و آفسایت‌های مجری آزمون، صیانت از حقوق داوطلبان، تضمین سلامت آزمون و همچنین رفع انحصار و تسهیل رقابت تلاش می‌کند و با هماهنگی نهادهای نظارتی، ضمن پایش منظم آزمون در سطح کشور، اقدامات لازم درخصوص بازنگری در آیین‌نامه‌ها و مقررات مربوط به آزمون آیلتس را به انجام رسانده است. نظارت و تذکر به مراکز برگزاری آزمون، پیگیری قانونی موارد تقلب و افشای سوال، مذاکره با موسسه IDP و تلاش برای عمل به مفاد قانون منع انحصار و تسهیل رقابت به منظور پایان دادن به مشکلات و حواشی آزمون آیلتس صورت گرفته و ثبت‌نام داوطلبان آزمون آیلتس از اول اسفندماه ۱۴۰۱ به صورت موقت متوقف شده است. بازنگری مقررات، توسعه مراکز برگزاری آزمون و رفع مشکلات موجود به صورت جدی در حال پیگیری است، آزمونهای ثبت‌نام‌شده تا پایان بهمن‌ماه مطابق برنامه‌ریزی قبلی برگزار می‌شود و امیدواریم قبل از موعد ثبت‌نام جدید اقدامات پیش‌بینی‌شده به نتیجه برسد. البته در هر صورت با تمهیدات پیش‌بینی‌شده هیچ مشکلی برای شرکت داوطلبان در آزمون آیلتس وجود نخواهد داشت.»
نگاهی به سابقه توقف برگزاری آزمونهای بین‌المللی در ایران
برگزاری آزمونهای بین‌المللی در ایران، طی دو دهه اخیر چند بار به دلایل مختلف متوقف شده است. تابستان سال ۱۳۸۹ و در اولین سال فعالیت دولت دهم، موسسه ATS که مجری امریکایی برگزاری آزمون تافل در کشورهای متقاضی است، اعلام کرد که اختلال در فعالیت شعبات بانکی ایران در خارج از کشور بعد از تصویب قطعنامه‌های شورای امنیت و اعمال تحریم‌ها علیه ایران، مشکلاتی در نقلوانتقال وجوه مربوط به هزینه برگزاری این آزمون ایجاد کرده و بنابراین برگزاری آزمون تافل در ایران تا زمانی که مسیر مشخصی برای واریز هزینه این آزمون به حساب موسسه ATS معرفی نشود، متوقف می‌شود.
در همان زمان، ابراهیم خدایی، معاون وقت سازمان سنجش آموزش کشور در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری مهر، مشکلات ایجادشده در انتقال هزینه برگزاری آزمونهای بین‌المللی به حساب موسسات خارج از کشور را تایید کرده و گفته بود: «برگزاری آزمون تافل در ایران به دلیل عدم پرداخت حق وجه ثبت‌نام با مشکلاتی روبه‌رو شده که متقاضیان این آزمون در حال حاضر نمی‌توانند در داخل برای شرکت در آزمون اقدام کنند. پیش از این هزینه ثبت‌نام برای موسسه فرستاده می‌شد اما الان برای ارسال آن مشکلاتی وجود دارد که ما در حال بررسی راه‌هایی برای ارسال هزینه هستیم.»
اوایل روی کار آمدن دولت یازدهم و نیمه دهه ۱۳۹۰، در اثنای به ثمر رسیدن توافقات برجام، مشکلات مرتبط با تحریم و از جمله ممنوعیت نقلوانتقال ارز به حساب موسسات خارج از کشور، از پیش پای برگزار‌کنندگان آزمونهای بین‌المللی در ایران برداشته شد اما شیوع کرونا در کشور از اواخر سال ۱۳۹۸، مانع دیگری بود که برگزاری این آزمون‌ها را با وقفه‌های موقت مواجه کرد از جمله در اسفند ۱۳۹۸، فروردین ۱۳۹۹، فروردین ۱۴۰۰ و مرداد ۱۴۰۰، مسوولان سازمان سنجش آموزش کشور اعلام کردند که به دلیل محدودیت‌های کرونایی ابلاغ‌شده از سوی ستاد ملی مقابله با کرونا، برگزاری آزمونهای بین‌المللی و از جمله تافل، آیلتس و GRE لغو و طی هماهنگی با موسسات ETS و IDP (شعبات بین‌المللی برگزار‌کننده آزمون‌ها) به تاریخ‌های دیگری موکول شده است.
اردیبهشت امسال، خبر دیگری درباره لغو برگزاری آزمونهای تافل و GRE که از جمله آزمونهای مهم برای کسب پذیرش تحصیلی از دانشگاه‌های معتبر جهان هستند، منتشر شد. این‌بار هم علت لغو این آزمون‌ها با تحریم‌های اقتصادی علیه ایران مرتبط بود و سازمان سنجش آموزش کشور در خبر مربوط به لغو این آزمون‌ها اعلام کرد: «بنا بر اطلاعیه سازمان ETS تمامی آزمونهای تافل و GRE که قرار است از تاریخ اول ماه مه ۲۰۲۲ در ایران برگزار شود تا اطلاع ثانوی لغو شده است. سازمان ETS به دلیل تحریم بودن کشور ایران هر ساله باید از وزارت خزانه‌داری ایالات متحده OFAC مجوز برگزاری آزمون‌ها را کسب کرده و این مجوز را تمدید کند. متاسفانه امسال پروسه تمدید مجوز، هنوز به پایان نرسیده و موقتا آزمون‌ها در ایران از تاریخ اول مه تا زمانی که این مجوز تمدید شود، لغو شده‌اند. البته به محض تمدید مجوز، آزمون‌ها طبق روال و در تاریخ‌های جدید برگزار خواهند شد. همچنین گزینه Reschedule نیز برای داوطلبین به زودی فعال خواهد شد. اما هنوز اطلاع دقیقی درخصوص زمان برقراری مجدد برگزاری این آزمون‌ها در ایران وجود ندارد.»
بازنگری مقررات یا حبس غیر رسمی
اقدام جدید دولت سیزدهم برای جلوگیری از موج مهاجرت‌هایی که از ابتدای امسال به دنبال آزادسازی قیمت‌ها آغاز شد اما با شروع سال تحصیلی، به دنبال وقایع بعد از جانباختن مهسا امینی (دختر ۲۲ ساله سقزی که روز ۲۵ شهریور بعد از دستگیری توسط گشت ارشاد تهران و انتقال به بازداشتگاه وزرا، دچار مرگ مغزی شد) و آغاز اعتراضات نسبت به پایمال شدن حقوق شهروندی مردم و برخوردهای قهری و سرکوب مطالبات دانشجویان و دانش‌آموزان در فضای مدارس و دانشگاه‌ها شدت گرفت، ارتباط مشخصی با کاهش قابل توجه ثبت‌نام در آزمون کارشناسی ارشد دارد. چند روز قبل مهلت ثبت‌نام در آزمون کارشناسی ارشد به پایان رسید اما تعداد کل ثبت‌نام‌ها، بیش از ۱۶۴ هزار نفر کمتر از تعداد داوطلبان این آزمون در سال ۱۴۰۰ بود. به گفته مسوولان سازمان سنجش آموزش کشور، کل داوطلبان شرکت‌کننده در آزمون کارشناسی ارشد سال جاری که اسفندماه برگزار خواهد شد، حدود ۴۷۱ هزار نفر هستند در حالی که اردیبهشت امسال، بیش از ۶۴۷ هزار نفر در آزمون کارشناسی ارشد شرکت کردند و تعداد شرکت‌کنندگان در آزمون کارشناسی ارشد نیمه دوم سال ۱۴۰۰ هم حدود ۶۳۶ هزار نفر بود.
ورودی مقطع کارشناسی دانشگاه‌ها در سال جاری هم چندان قابل توجه نبود و بررسی‌های «اعتماد» نشان داد که در کنکور امسال، از جمع یک میلیون و ۴۸۹ هزار و ۲۲۰ نفر شرکت‌کننده در آزمون سراسری، داوطلبان گروه ریاضی کمتر از ۹.۷ درصد کل داوطلبان و داوطلبان گروه تجربی ۳۸.۵ درصد کل داوطلبان بوده‌اند در حالی که داوطلبان گروه انسانی ۲۷.۷ درصد، داوطلبان گروه هنر، ۱۰.۸ درصد و داوطلبان گروه زبان‌های خارجی، ۱۳ درصد کل داوطلبان بودند که در مقایسه این اعداد با نتایج مشابه آزمون سراسری سال ۱۳۹۱، معلوم شد در آزمون سراسری سال جاری، تعداد داوطلبان گروه ریاضی کاهش ۴۴ درصدی داشته اما تعداد داوطلبان گروه زبان‌های خارجی، ۱۳۸۳ درصد افزایش یافته که صرف‌نظر از ابراز نگرانی مسوولان سازمان سنجش و وزارت علوم و وزارت آموزش و پرورش بابت کاهش چشمگیر تعداد داوطلبان گروه ریاضی در آزمون ۱۴۰۱، واضح بود که افزایش تعداد داوطلبان گروه زبان‌های خارجی، با اقدام به مهاجرت از کشور ارتباط مستقیم دارد.
نرخ بالای بیکاری فارغ‌التحصیلان مقاطع مختلف تحصیلی دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی در سال جاری، عامل مهمی در اتخاذ تصمیم به مهاجرت قشر جوان، تحصیلکرده و آینده‌ساز کشور بوده اگرچه مسوولان دولت سیزدهم مدعی هستند که هم سهم اشتغال دانش‌آموختگان دانشگاه‌ها در این دولت افزایش داشته و هم نرخ بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی کاهش پیدا کرده در حالی که آمار و اعداد واقعی و مبتنی بر محاسبات آماری چنین ادعایی را تایید نمی‌کند. مرکز آمار ایران در گزارش‌های ادواری خود اعلام کرده که سال ۱۴۰۰، از مجموع ۲ میلیون و ۲۹۱ هزار و ۶۰۴ بیکار در کشور، ۴۰.۳ درصد، فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها بوده‌اند که تا پایان تابستان امسال، سهم فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های ایران از کل جمعیت بیکار کشور به ۴۰.۹ درصد افزایش یافته است. به استناد این گزارش‌های رسمی که در وب‌سایت مرکز آمار ایران هم موجود است، تا پایان تابستان امسال، ۹۵۵ هزار و ۳۹۸ نفر از فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی بیکار و جویای شغل بوده‌اند که تعداد این افراد نسبت به بازه ۶ ماهه سال گذشته، ۰.۳ درصد افزایش داشته است.
افزایش آمار فارغ‌التحصیلان بیکار و جویای شغل، مواجهه مستقیم تحصیلکردگان دانشگاه‌ها با واقعیت بی‌پولی و نبود شغل، شدت گرفتن مشکلات معیشتی چه برای جوانان مجرد و چه برای زوج‌های جوان تحصیلکرده، تنگنای ابراز آزادانه مطالبات اجتماعی و انسانی و سیاسی و اقتصادی و تهدیدهای جدی در مقابل هرگونه انتقاد از سیاست‌های غلط و کمرشکن دولت، افت شدید کیفیت آموزشی دانشگاه‌ها به گونه‌ای که مجلس و مسوولان رصد تراز جهانی آموزش را هم به اعتراض واداشته، تنزل جایگاه اجتماعی و اقتصادی تمام اقشار که به از دست رفتن چشم‌اندازهای روشن و امیدوارکننده منجر شده، از جمله فهرست طولانی دلایلی هستند که قصد مهاجرت جوانان را توجیه می‌کند به خصوص که به جای هر ردیف از این فهرست هم، جایگزین خوش‌بینانه‌ای هم در دسترس نیست.
مهم این است که لغو آزمون آیلتس تا اطلاع ثانوی به بهانه بازنگری در مقررات و رفع مشکلات موجود، ادامه مسیر مداخله دولت سیزدهم در حقوق شهروندی و خصوصی شهروندان و ادامه مسیری است که از پاییز سال گذشته با دستور به ممنوعیت غربالگری جنین و گماردن مراقب در مراکز درمانی برای ثبت مراجعات مادران باردار با هدف دخالت در تصمیمات شخصی زوجین در راستای تحمیل اجبار فرزندآوری آغاز شد و به مداخله در فعالیت و دسترسی شهروندان به فضای مجازی با تابلوی «صیانت» تسری پیدا کرد و در نهایت با اعمال محدودیت‌های گسترده، از پاییز امسال قطع کامل دسترسی شهروندان به برخی شبکه‌های پر مخاطب اجتماعی خارجی رقم خورد. این نحوه و شدت مداخله در حقوق شهروندی مردم ایران، در دهه اخیر هیچ مشابهی نداشته و دولت سیزدهم تلاش می‌کند به جای رفع ریشه مشکلات و چالش‌ها، با منطق صفر و صد، به دیوارچینی در مقابل خواسته‌ها و مطالبات مردم متوسل شده با این توهم که پنهان کردن مشکلات و ندیدن اعتراضات، مساوی با رضایتمندی است.