شهروند آنلاین: دویست‌وهفتادوشش روز از سال گذشته، سهم مردم اهواز برای تنفس در هوای پاک در این ۹ ماه یک روز بوده است. «وضعیت نابهنجار است، نه، بهتر است بگوییم بحرانی. اهواز دیگر هیچ هوایی برای تنفس ندارد»، وضعیت هوای اهواز از زبان یک شهروند اهوازی با این جمله شروع می‌شود. خوزستان پایتخت منابع انرژی و قطب صنعت کشور است. پیشترها خوزستان قطب کشاورزی هم بود. خشکسالی‌ها حالا خوزستان را که زمانی پرآب‌ترین استان ایران بود از حاصلخیزی انداخته. حالا خوزستان نه خاک حاصلخیز دارد، نه هوایی برای تنفس.
نظاره گر همیشگی شعله‌های آتش چاه‌های نفتی هستیم
«وقتی در این وسعت صنایع، منابع و معادن انرژی در منطقه‌ای وجود دارد، طبیعی است که وضعیت آب‌وهوایی نسبت به جاهای دیگر حادتر می‌شود.» هوشنگ نوبخت، شهروند اهل اهواز است؛ اهوازی که این روزها در کنار شهر صنعتی ماهشهر، آلوده‌ترین شهر کشور لقب گرفته. او به «شهروند» می‌گوید: «مشکلی که در حال حاضر دامن خوزستان و اهواز را گرفته اینکه موقعیت جغرافیای اهواز خاص است. .»این شهروند اهوازی از جواب‌های هرازگاهی و نیمه‌کاره مسئولان در قبال محیط‌زیست اهواز و خوزستان گلایه دارد. «مسئولان درباره این دوگانگی و سردرگمی‌های ناشی از آلودگی اهواز با شهروندان صادق باشند. دیگر تعطیلی و شناوربودن مدارس و مشاغل جوابگوی هوای اهواز نیست. شهر ما در میان دودی غلیظ گرفتار شده. یا اهواز باید کلانشهری کاملا صنعتی شود و شاغلان صنایع فقط در آن بمانند یا اینکه تدبیری شود تا صنایع و معادن از دل شهر بیرون بروند و مردم عادی راحت نفس بکشند.»
بمانیم یا مهاجرت کنیم؟
کارخانه فولاد سال‌ها پیش مقداری با شهر فاصله داشت و استانداردهای مدنظر زیست بوم شهری به نسبت بهتری بر اهواز حاکم بود، ولی الان فاصله آخرین منازل مسکونی اهواز با شرکت فولاد خوزستان که یک شرکت بزرگ فولادی و قدیمی است و آلایندگی بسیار زیادی هم دارد،چند قدم بیشتر نیست و می‌توان گفت مجتمع‌های مسکونی به صنایع فولاد چسبیده که هم از نظر شهری رد شده، هم از نظر زیست‌محیطی و هم از نظر قانونی. این شهروند اهوازی معتقد است: «از سوی دیگر ما نیشکر را داریم که حرف اول را در ایران می‌زند و خودش منبع بزرگ آلایندگی است. هنوز آمار بسیار بالایی از برداشت‌های نیشکر سنتی وجود دارد که آن را می‌سوزانند تا به محصول برسند. تصور کنید چه آلودگی ایجاد می‌کند. به علاوه کارخانه‌های بزرگی مثل فولاد، لوله‌سازی و کربن در دل شهر هستند. نفت و گازهایی که شهر را محاصره کرده‌اند باعث شده نفس‌کشیدن در اهواز خطرناک شود. »
او ادامه می‌دهد: «یا باید بپذیریم در اهواز بمانیم و همه بیماری‌های تنفسی را به جان بخریم و دچار مرگ زودرس شویم، یا باید قید زندگی در این شهر و کار و فرهنگ و درآمدمان را بزنیم و به‌خاطر سلامتی‌مان به جاهای دیگر مهاجرت کنیم.»
طبق اعلام اداره کل حفاظت محیط‌زیست خوزستان، ۲۲ آذرماه ۱۴۰۱ شهر ماهشهر با شاخص کیفی ۱۷۷ AQI آلوده‌ترین شهر ایران از نظر شاخص کیفی هواست. کلانشهر اهواز نیز با شاخص کیفی هوای ۱۵۳ AQI به عنوان سومین کلانشهر آلوده کشور ثبت شد. بر این اساس هوای شهرهای ماهشهر و اهواز ناسالم برای تمامی گروه‌های سنی اعلام شد.
اهواز را چاه‌های نفت محاصره کرده‌اند
«اهواز زمانی که طرح جامع آن در سال 1348 تصویب شد، قرار نبود کلانشهر شود. یعنی در چشم‌انداز 100ساله شهر، آن را کلانشهر نمی‌دیدند. با این حال جنگ، روند مهاجرت‌ها، اکتشافات نفتی و مزیت‌های آب‌وهوایی و جغرافیایی باعث شد برخلاف پیش‌بینی‌ها، اهواز تبدیل به کلانشهری با بیش از یک‌میلیون نفر ساکن شود. موسی شاعری، شهردار اسبق اهواز در گفت‌وگو با «شهروند» با این مقدمه توضیح می‌دهد: «یکی از مشکلات جدی اهواز که منحصر به همین شهر در قیاس با دیگر شهرهای بزرگ کشور است، وجود کارخانه‌های بسیار متعدد آلاینده‌ساز در دل شهر است. ما در مرکز اهواز کارخانه کاربن بلک و صنایع لوله‌سازی را داریم، به علاوه ایستگاه راه‌آهن، ستاد فرماندهی ارتش و دیگر دستگاه‌ها زمانی بیرون از شهر بود، ولی حالا در شهر گسترش پیدا کرده و همه در داخل اهواز واقع شده‌اند. با این همه معضل اساسی زیست‌محیطی صنایع نفتی است.»
او ادامه می‌دهد: «اهواز در محاصره چاه‌های نفت است و فلرهای نفتی روزانه می‌سوزد. فلرهایی که از فیلترهای مناسب هم استفاده نمی‌کنند. همه می‌دانیم که نفت سرمایه ملی ما است و امکان جابه‌جایی چاه‌های نفت وجود ندارد. از طرف دیگر شهر یک‌ونیم میلیون نفری اهواز را هم حالا دیگر نمی‌توان جابه‌جا کرد.»
گفتند بروید اهواز را جابه‌جا کنید
شاعری با انتقاد از اینکه صنایع نفت و فولاد در بحث مسئولیت اجتماعی خود در قبال زندگی روزمره مردم و هوای پاک، مسئولیتی نمی‌پذیرد، می‌گوید: «وزارت نفت فقط به فکر استخراج نفت است و اهمتی برایش ندارد شاخص آلاینده‌های کلانشهر اهواز و دیگر شهرهای صنعتی خوزستان به چه سطحی می‌رسد.» اهواز را چاه‌های نفت محاصره کرده و راه تنفس برای آن نگذاشته‌اند. شاعری توضیح می‌دهد: «اهواز پارکی داشت که می‌خواستیم آن را تبدیل به مرکز تفریحی کنیم. وزارت نفت به ما گفت اینجا حریم نفتی است که در جواب گفتم اگر حریم نفتی است چرا شهرکی مسکونی برای پرسنل ساخته‌اید. وزیر نفت وقت به من گفت بروید اهواز را جابه‌جا کنید. اما این کار شدنی نیست. از سوی دیگر هم نمی‌شود صنعت‌ها منابع نفت استخراج کنند و به مسائل زیست‌محیطی اهمیت ندهند. هورالعظیم هم بر اساس اهمال به‌واسطه آلودگی صنایع نفتی از بین رفت.»
شاعری به کارخانه نیشکر به‌عنوان مجموعه صنعتی بزرگ کشاورزی خوزستان و صنایع فولاد هم اشاره می‌کند که بر آلودگی هوای اهواز می‌افزایند: «با این حال مهم‌ترینش صنعت نفت است، البته محدودیت‌های تکنولوژیکی و شرایط تحریمی همیشه بوده و موضوعاتی است که در توجیهات مسئولان برای فراموشی محیط‌زیست آورده می‌شود، ولی چیزی مهم‌تر از سلامت مردم نیست. بیش از یک‌میلیون و 200 هزار نفر در اهواز زندگی می‌کنند و از ابتدای سال تا امروز، یک روز هوای پاک تنفس کرده‌اند.»
متهم ردیف اول، فلرهای نفتی
محمدجواد اشرفی، مدیرکل محیط‌زیست خوزستان، درباره مقصرهای اصلی آلودگی اهواز و نظارت‌های اداره کل محیط‌زیست بر این معضل زیست‌محیطی به «شهروند» می‌گوید: «منابع تولید آلودگی اهواز دو دسته‌اند؛ بخشی از آلاینده‌ها انسان‌ساخت و بخشی دیگر مرتبط با موضوع گردوغبار است. بحث آلودگی‌های اخیر به صنایع نفت و فولاد و حمل‌ونقل برمی‌گردد.»
به گفته اشرفی در بحث صنایع، مهم‌ترین دلایل تولید آلاینده، فلرهای نفتی هستند که بدون بازیابی به هوا متصاعد می‌شوند. «اقدامات و پیگیری‌های زیادی برای مهار این فلرها صورت گرفته و وزارت نفت هم در سال‌های اخیر پروژه‌های خوبی برای مهار و جمع‌آوری گازهای برآمده از این صنایع کلید زده است. امیدواریم براساس آنچه به عنوان چشم‌انداز اعلام شده، در مدت سه سال آینده این پروژه‌ها بتواند تا 90درصد گازهای متصاعد از این صنایع را تقلیل بدهد. »
مدیرکل محیط‌زیست خوزستان بخش دیگر آلاینده‌ها را به منابع متحرک مرتبط می‌داند که خودروها هستند. «در کلانشهرها بنزین یورو توزیع نشده است، این فقط مختص اهواز نیست. بنزین معمولی آلایندگی بیشتری دارد، با وجود اینکه تکلیف وزارت نفت است که بنزین یورو توزیع کند، این اتفاق صورت نگرفته است. از سوی دیگر استانداردنبودن خودروها بحث عام و کلی‌ای است که گریبانگیر همه شهرهای کشور است.»
کارخانه کربن قرار است به خارج از شهر منتقل شود
اشرفی در بحث صنایع درون‌شهری که به آلودگی هوای اهواز می‌افزاید، به کارخانه کربن و صنعت فولاد اشاره می‌کند: «درباره کارخانه کربن تصمیمات زیادی گرفته شده است. این کارخانه بر اساس ماده 14 قانون هوای پاک باید از درون شهر منتقل شود، بر همین اساس مجوزی صادر شده مبنی‌بر انتقال کارخانه به شهرک‌های اطراف اهواز. زمینی در یکی از شهرک‌های صنعتی اهواز برای این منظور اختصاص و مجوزهای لازم داده شده و کار در پروسه اجرایی‌شدن است. امیدواریم در آینده نزدیک شاهد این انتقال باشیم.»
اشرفی اما درباره صنایع فولاد تاکید می‌کند که این صنعت گسترده امکان جابه‌جایی ندارد: «در 20 سال اخیر مناطق مسکونی به سمت این شهرک گسترش پیدا کرده و در هم تنیده شده‌اند و به همین نسبت جمعیت ساکن در شهر هم زیاد شده است. شرکت فولاد هم اقدامات خوب و موثری برای کاهش آلودگی هوا پیش گرفته است، اما کامل نیست و ما در جایگاه نظارتی محیط‌زیست پیگیر مسائل هستیم. خوشبختانه مدیریت شرکت فولاد در حال حاضر به این باور رسیده که باید فکری اساسی برای معضلات محیط‌زیستی کرد. در همین روند هم در مدت دو سال، 1500 میلیارد تومان برای کنترل آلودگی‌های محیط‌زیستی در این صنایع هزینه شده است.
به گفته مدیرکل محیط‌زیست استان خوزستان موضوع دیگری که در شهر اهواز نبود هوایی برای تنفس مردم شهر را تشدید کرده است، واحدهای بازیافتی پراکنده در شهر و اطراف اهواز است. «این واحدها به دلایل مختلف زباله‌ها را برای بازیافت به‌طور پراکنده آتش می‌زنند که دود زیادی تولید می‌کند. همین دودها کانون‌های پراکنده تولید آلاینده هستند. در این موضوع هم ما با توجه به ظرفیت‌های پرسنلی با این واحدها برخورد می‌کنیم.»