دنیای اقتصاد: تضاد میان حفاظت از محیط‌زیست و توسعه تمام شدنی نیست. یک بار دیگر سدی روی شانه‌های محیط‌زیست ساخته شد. در حالی که سازمان حفاظت محیط‌زیست اعلام کرده این سد هیچ مشکل زیست‌محیطی ندارد، وزارت نیرو زمان آبگیری سد را دی ماه امسال تعیین کرده است.
فعالان محیط‌زیست معتقدند این آبگیری تراژدی گتوند را یک بار دیگر تکرار می‌کند. برای آبگیری گتوند در استان خوزستان روستاها تخلیه و ساکن حلبی‌آباد شدند. بعدتر که آب به خوزستان نرسید و هر چه بود، شور بود، صدایشان بلند شد، سرچشمه این خشکسالی، سد گتوند معرفی شد. یک پژوهشگر مطالعات اجتماعی آب معتقد است چمشیر سرنوشتی همچون گتوند دارد و تاثیرات اقتصادی و اجتماعی آن را تکرار می‌کند که گریزی از آن نیست. سد و نیروگاه چمشیر به عنوان بزرگ‌ترین پروژه برق‌آبی در حال ساخت کشور روی رودخانه زهره در ۲۵ کیلومتری شهرستان گچساران واقع شده است. ظرفیت این سد ۳/ ۲میلیارد مترمکعب آب و دارای سه نیروگاه به ظرفیت ۱۷۶ مگاوات است. سد چمشیر از نوع بتنی غلتکی در ارتفاع سد ۱۵۱ متر است.
آبگیری می‌کنیم- اجازه نمی‌دهیم
در یک روز هم‌زمان که مجری سد چمشیر و معاون محیط‌زیست انسانی سازمان محیط‌زیست، در خصوص وضعیت سد و آبگیری آن اظهارنظر کردند. ایرج حشمتی، معاون محیط‌زیست انسانی سازمان محیط‌زیست، گفته است: «ابهامات بهره‌برداری و آبگیری از سد شامل واقع شدن دریاچه سد در یک میدان نفتی با چندین چاه نفت و اختلافات فنی و کارشناسی میان وزارتخانه‌های نفت و نیرو، وجود احتمالی سازندها و لایه‌های دارای نمک در محدوده پیرامونی و دریاچه سد بوده که موضوع شوری احتمالی آب دریاچه سد در آینده را داده است.»طبق همه سندها و هشدارها، تیم‌های تخصصی که مرتبط با سازمان‌های ذی‌نفع بودند، تشکیل شد و به گفته حشمتی زمین‌شناسی، چینه‌شناسی، گسل‌ها و ساختمان زمین‌شناسی منطقه و وضعیت ساختگاه و دریاچه سد انجام و مقرر شد «بررسی‌های تکمیلی برای تداخل هرچه کمتر میدان نفتی، بهره‌برداری اصولی و استاندارد از چاه‌های نفت و بررسی مربوط به میزان حقابه زیست‌محیطی رودخانه زهره بر مبنای سه سناریوی خشکسالی، ترسالی و نرمال و ارائه جدول رهاسازی ماهانه حقابه در قالب سه سناریوی تعیین شده توسط وزارت نیرو انجام شده است. به علت دغدغه کارشناسان و سمن‌ها، ریاست سازمان حفاظت محیط‌زیست از وزیر نیرو خواست که یک‌بار دیگر گمانه‌زنی انجام شده و با حفر چاهک به صورت کاملا تصادفی و در نقاط مختلف، نمونه‌برداری صورت گیرد.
گفته می‌شود با توجه به تراز آبی که زمان آبگیری سد انجام می‌شود، فعلا مشکل خاصی در این زمینه وجود نخواهد داشت، اما چون احتمال وجود گنبدهای نمکی نهفته و حبس شدن نمک در دوره‌های مختلف زمین‌شناسی با توجه به جنس سنگ‌های مختلف در آن منطقه وجود دارد، از وزارت نیرو خواسته‌ایم که دوباره نمونه‌برداری انجام شود.»در حالی که معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست با استناد به گفته رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست، گفته است که این مجموعه اجازه تکرار گتوند دومی را نخواهد داد و حتما باید نتایج ارزیابی مطالعات در دریاچه سد چمشیر به تایید مراجع ذی‌صلاح برسد و تا اطمینان حاصل نشود، این سازمان هیچ مجوزی برای آبگیری نخواهد داد، محمود محضرنیا، مجری طرح سد چمشیر، اعلام کرد که در دی‌ماه آغاز می‌شود و تا پایان سال یک واحد نیروگاه به کار خواهد افتاد.
او مخالفت‌ها و اعتراضات کارشناسان محیط‌زیست نسبت به سد و نیروگاه چمشیر را اطلاعات غلطی دانسته که موجب تشویش افکار عمومی شده است. محضرنیا گفته است: «حدود ۳۰ درصد از آورد آب رودخانه زهره در شرایط دبی کم رودخانه (بهار، تابستان و پاییز) از کیفیت مناسبی برخوردار نیست و این در حالی است که ۷۰ درصد از آورد سالانه آب رودخانه در زمستان و به صورت سیلاب‌های بزرگ و دارای کیفیت مناسب است، بنابراین برآیند آب داخل مخزن شرایطی به مراتب بهتری از آب رودخانه دارد.»به گفته او، این موضوع با عنوان نقش تعدیل‌کنندگی کیفی آب پایین‌دست با ذخیره‌سازی سیلاب در ماه‌های تر و رهاسازی در طول سال، یکی از اهداف اولیه و مهم احداث سد است علت کیفیت نامناسب آب رودخانه، وجود چشمه‌های شور در دو منطقه از مسیر رودخانه است.
با این حال، نتایج مدل‌سازی مخزن نشان می‌دهد که خاصیت تعدیل‌کنندگی سد باعث ارتقای شرایط کمی و کیفی پایین‌دست سد نسبت به رژیم طبیعی رودخانه خواهد شد. با وجود آنکه معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست، روز گذشته اعلام کرد که منتظر نتایج تکمیلی برای اجازه آبگیری سد خواهد ماند، مجری طرح چمشیر ساعاتی بعد از او اعلام کرد: «هفته گذشته نماینده ویژه سازمان محیط‌زیست طی بازدید و جلسات کارشناسی با عوامل طرح بر عدم وجود مشکل زیست‌محیطی در این سد تاکید کرد.»البته او تاکید هم کرد که پیش از شروع طرح همه مجوزهای لازم اخذ شده و با این مجوزها کار ادامه یافته است. پروژه‌ای که میلیاردها تومان هزینه داشته است و احتمالا دولت حاضر به چشم‌پوشی از آن نخواهد بود.
فاجعه بیخ گوش چمشیر
این سد هم مانند سایر سدها با هشدارهای بسیار حتما آبگیری خواهد شد و برگ زرینی در کارنامه دولت ثبت می‌شود. اما بهتر است آنچه قرار است در آن منطقه رخ دهد، با توجه به شباهت‌هایی که با سد گتوند دارد را مرور کنیم. دکتر سجاد فتاحی، پژوهشگر مطالعات اجتماعی آب، در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد»، می‌گوید: «یکی از اتفاقاتی که نسبت به آن مطمئن هستیم در سد چمشیر رخ می‌دهد، تکرار فاجعه گتوند است. در سد گتوند، میلیون‌ها تن نمک پشت سد انباشته شده است که مشکلات زیادی برای سد، مدیریت دریاچه و مخزن سد ایجاد کرده است. به این معنا که اگر سیلاب‌هایی با دبی و حجم بالا داشته باشیم و آرامش کنونی آب بر هم بخورد و سطح EC آب در فرازهای مختلف سد برهم بخورد که موضوعی دور از ذهن نیست، چاره‌ای جز بستن خروجی‌های سد ندارند تا مانع ورود آب با شوری بالا به کارون شوند.
ظرف چند سال گذشته این اتفاق رخ نداده است، زیرا این شرایط طبق گزارش‌های مراجع رسمی رخ نداده است.» به گفته او، زمانی که EC آب در فرازهای خیلی پایین، زیاد است و چندین برابر شوری آب دریاست و تقریبا به نمک مطلق می‌رسیم، تراز آب پشت دریاچه در دوره‌هایی که سطح ورودی آب به مخزن سد کم شود و از حدی پایین‌تر بیاید که ۹۷ است، به دلیل برهم خوردن توازن حرارتی آب موجود دریاچه موجب می‌شود آرامش مخزن یک بار دیگر برهم بخورد و موجب EC خیلی زیاد در سطوح مختلف می‌شود. در این شرایط نیز چاره‌ای جز بستن خروجی‌های سد برای ممانعت از ورود شوری به کارون وجود ندارد.
فتاحی می‌گوید: «نکته دیگر، اثرگذاری آب پشت سد با EC بالا روی منابع زیرزمینی است. ممکن است در مورد سد چمشیر این نگرانی با توجه به اینکه چشمه‌هایی در پایین‌دست وجود دارد، چندان مطرح نباشد؛ اما جزو مخاطراتی است که در گتوند رخ داد و تجزیه‌وتحلیل نشد.» توسعه سازه‌های بتنی همواره موجب ویرانی طبیعت نمی‌شود گاه ممکن است خود قربانی طبیعت شوند. چنان که فتاحی می‌گوید: «آخرین موضوع، اثر آب با EC خیلی بالا روی سازه سد است. یعنی اگر موجب خوردگی سد شود، فاجعه دیگری رخ می‌دهد که اکنون مسوولان وزارت نیرو در گتوند با آن درگیرند. در پروژه چمشیر نیز ابهاماتی که در گتوند نادیده گرفته شد، باز هم نسبت به آن بی‌توجهی می‌شود موضوعی که در صورت وقوع، مدیریت‌پذیر نیست.»
به گفته او، ساده‌ترین و در عین حال عقلانی‌ترین راه، توقف آبگیری یک‌ساله سد و درخواست از نخبگان برای بررسی‌های بیشتر است. سد گتوند، همچنان از میان کشاورزان و محصولاتشان قربانی می‌گیرد و به دلیل شوری آب، کیفیت تولیداتشان را تحت تاثیر قرار داده است. موضوعی که پرده دوم آن می‌تواند در مورد چمشیر رخ دهد. دیدگاه‌های چند تن دیگر از کارشناسان درباره این سد نیز در صفحه ۲۴ امروز درج شده است.