کودک آزاری چیست؛ انواع و مجازات آن در قانون

غالبا کودک آزاری در قالب آزار جنسی به ذهن متبادر می‌شود، درحالی که کودک آزاری انواع مختلفی دارد و امور گسترده‌ای وجود دارند که می‌توانند به سلامت جسمی و روانی کودک آسیب وارد کنند. کودک آزاری به چهار دسته تقسیم می‌شود:

۱. کودک آزاری جسمی

کودک آزاری جسمی می‌تواند طیف گسترده‌ای از اعمال را، از تنبیه ساده گرفته تا آسیب‌های جسمی شدیدِ منجر به مرگ، دربرگیرد.

۲. کودک آزاری روانی (عاطفی)

کودک آزاری روانی، علائم مشهودی روی بدن باقی نمی‌گذارد اما ممکن است که تأثیراتی حتی آسیب‌زاتر از کودک آزاری جسمی بر سلامت کودک باقی بگذارد؛ مواردی ازقبیل سرزنش، تحقیر، طرد کردن، ایجاد ترس و نگهداری دور از خانواده، همگی جزو کودک آزاری عاطفی به حساب می‌آیند.

۳. غفلت (مسامحه)

بی‌توجهی و نادیده گرفتن نیازهای اساسی کودک؛ مثل بی‌توجهی به ظاهر، بی‌توجهی به نیازهای روانی یا عدم توجه به کودکانی که نیازهای خاص دارند، موجب می‌شود تا این آزارها در آینده بر شخصیت‌ کودک تأثیرگذار باشند.

۴. کودک آزاری جنسی

درنهایت کودک آزاری جنسی که مهم‌ترین نوع کودک آزاری محسوب می‌شود، تقریبا می‌تواند بخش‌هایی از همه‌ی آسیب‌ها را دربر گیرد. دقت داشته باشید که در کودک آزاری جنسی، لزوما نیازی به لمس بدن کودک توسط بزرگسال نیست؛ بلکه کودکان از مسائلی آسیب می‌بینند که شاید برای بزرگسالان آسیب محسوب نشوند، به‌طور مثال، دیدن صحنه‌ای مستهجن می‌تواند برای کودک آزاردهنده باشد و نوعی آزار جنسی به حساب بیاید، درحالی که برای بزرگسال چنین تأثیری ندارد.

با توجه به این دسته‌بندی، به‌طور کلی از هر چهار بزرگسال، یک نفر مورد یکی از انواع کودک آزاری‌ قرار گرفته است.

مجازات کودک آزاری در قوانین کشورها

در بسیاری از کشورها، قانون‌گذاری گسترده‌ای در زمینه‌ی حمایت از کودکان صورت گرفته است. برای مثال طبق قانونی که از سال ۱۹۶۹ میلادی در آلمان به اجرا گذاشته شده است، کودک آزارانی که بیش از ۲۵ سال سن داشته باشند، در صورت موافقت کمیسیون پزشکی با استفاده از دارو عقیم می‌شوند؛ یا اسپانیا قانونی را تصویب کرده است که طی آن نه‌تنها مجازات افراد متهم به کودک آزاری و سوءِاستفاده‌ی جنسی از کودکان و نوجوانان، به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای افزایش یافته است، بلکه این افراد پس از طی دوران محکومیت خود، به‌مدت ۲۰ سال تحت نظر قرار خواهند گرفت تا در آینده به استخدام هیچ‌یک از نهادهای مربوط به کودکان و نوجوانان درنیایند.

مجازات کودک آزاری در قوانین ایران

متأسفانه قوانین حمایت از کودکان در ایران دارای نواقص بسیاری است. نخستین قانونی که در حمایت از کودکان مورد تصویب قرار گرفت، قانون حمایت از کودکان در سال ۱۳۳۸ بود که در زمان خود تحول بزرگی محسوب می‌شد. اما پس از آن تا سال ۱۳۸۱ هیچ‌گونه قانونی درخصوص امور مربوط به کودکان مورد تصویب قرار نگرفت. روبه‌رو شدن جامعه با تعدد این جرایم علیه کودکان سبب شد تا در سال ۸۱ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان تصویب شود.

این قانون کلیه‌ی افراد زیر ۱۸ سال تمام را تحت پوشش قرار می‌دهد و مطابق با ماده‌‌ی ۲ این قانون، هر نوع اذیت و آزار کودکان و نوجوانان که موجب وارد آمدن صدمات جسمانی یا روانی و اخلاقی به آنها شود و سلامت جسم یا روان آنان را به خطر بیندازد، ممنوع است. این قانون در جهت حمایت کامل از کودک، برای نخستین بار درمورد صدمات روانی سخن به میان آورده است.

تا پیش از سال ۸۱، کودک آزاری از جرایم خصوصی شناخته می‌شد و فقط اولیای قانونی حق داشتند در صورت رخ دادن کودک آزاری شکایت کنند؛ اما پس از تصویب قانون جدید در سال ۸۱، کودک آزاری از جرایم عمومی به حساب می‌آید و دیگر نیاز به شاکی خصوصی ندارد. یعنی هرکسی می‌تواند به‌محض مشاهده و آگاهی از کودک آزاری آن را گزارش دهد و دادستان هم به‌عنوان مدعی‌العموم باید موضوع را رأساً پیگیری کند.

مطابق با ماده‌ی ۲ این قانون، هرگونه خرید و فروش و بهره‌کشی و به کارگیری کودکان به‌منظور ارتکاب اعمال خلاف از قبیل قاچاق جرم است و این ماده مجازات شش ماه تا یک سال زندان یا جزای نقدی از ده میلیون ریال تا بیست میلیون ریال را برای آن تعیین کرده است. ماده‌ی ۴، هرگونه صدمه و اذیت و شکنجه‌ی جسمی و روحی کودکان و نادیده گرفتن عمدی سلامت و بهداشت روانی و جسمی و ممانعت از تحصیل آنان را ممنوع اعلام کرده‌ است و برای مرتکب آن سه ماه و یک روز تا شش ماه حبس یا ده میلیون ریال جزای نقدی تعیین نموده است.

درنهایت مطابق با ماده‌ی ۶ این قانون، کلیه‌ی افراد و مؤسسات و مراکزی که به‌نحوی مسئولیت نگهداری و سرپرستی کودکان را برعهده دارند، مکلفند تا به‌محض مشاهده‌ی موارد کودک آزاری مراتب را جهت پیگرد قانونی مرتکب و اتخاذ تصمیم مقتضی به مقامات صالح قضایی اعلام کنند و در صورت عدم انجام این تکلیف، مجازات آنها حبس تا شش ماه یا پرداخت جزای نقدی تا ۵ میلیون ریال خواهد بود.

ماده‌ی ۴ اصلی‌ترین ماده‌ی این قانون است که در عبارتی بسیار کلی، مجموعه‌ای از رفتارها را که موجب آزار کودک می‌شوند (اعم از جسمی و روانی) جرم تلقی کرده و برای آن مجازات حبس حداکثر تا شش ماه یا جزای نقدی ده میلیون ریالی تعیین کرده است. پرواضح است که این مجازات سبک، به‌هیچ‌وجه با چنین رفتار مجرمانه‌ای تناسب ندارد و وسیله‌ی مناسبی برای بازدارندگی مجرم از ارتکاب چنین جرمی نیست.

مسلما اگر مجرم مرتکب رفتارهایی همچون قتل، آسیب جسمی، تجاوز و… شود به مجازات اصلی این جرایم اعم از اعدام، قصاص و… که در مواد عمومی قانون مجازات اسلامی مورد اشاره قرار گرفته‌اند محکوم خواهد شد، اما آنچه در جامعه‌ی امروزی ما مورد نیاز است، تعیین مجازاتی خاص و بسیار سنگین‌تر برای اشخاصی است که قربانی خود را از بین کودکان انتخاب می‌کنند که این انتخاب نشان از انحرافات و مشکلات روانی مرتکبین این جرایم دارد.

در این میان، لایحه‌ی جدید حمایت از کودکان از سال ۹۱ به مجلس تقدیم شده است. با اینکه این لایحه توسط کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس بررسی شده است، اما هنوز برای تصویب به صحن علنی مجلس وارد نشده است. حساسیت بالای جرایم مربوط به کودکان که گاهی از مرحله‌ی آسیب‌های روانی و جسمی نیز عبور می‌کنند و به قتل منجر می‌شوند، نیاز به تصویب قانونی جدید با جرم‌انگاری دقیق‌تر جرایم را ایجاب می‌کند.