کشف یک مومیایی ۵۰۰ ساله بز شاخدار در یخچال در حال ذوب

فیشر می‌گوید «این شگفت‌انگیز است، شگفت‌انگیز است که این حیوان در جایی قرار گرفته که ما در آن پژوهش می‌کنیم و زمانی که از درون یخ‌ها در آمد از کنار آن گذشتیم.» فیشر بیش از دو دهه است که در حال مطالعهٔ یخچال‌های در حال ذوب اتریش است.

یکی از همکاران او به نام مارتین استوکر-والدهوبر (Martin Stocker-Waldhuber) در حال چک کردن یکی از ایستگاه‌های آب و هوا بود که شاخ‌های بیرون‌زدهٔ بز کوهی از یخ‌های در حال ذوب را دید — در ارتفاع بیش از ۳۳۰۰ متری گپاچ‌فرنر (Gepatschferner)، یخچالی بزرگ در مرز ایتالیا.

یخچال‌های سرتاسر اروپا با سرعتی بی‌سابقه در تابستان امسال در حال ذوب شدن هستند. برف اندک زمستان گذشته بسیار زود ذوب شد و یخ‌ها را در برابر موج‌های گرمایی اخیر در اروپا بی‌حفاظ گذاشت. فیشر می‌گوید که تا پایان این تابستان چیزی در حدود هفت متر یخ از یخچال‌های شرق آلپ ذوب می‌شود — بسیار بیشتر از فصل‌های گذشته.

علی‌رغم این ذوب تاسف‌بار، انتظارات هیجان‌انگیزی نیز وجود دارد: چه بقایای حفاظت شدهٔ دیگری از گذشته از یخ بیرون خواهند آمد؟

در سال‌های اخیر، کوهنوردان گم‌شدهٔ سال‌های دور و همچنین سربازان یخ زده از نبرد کوهستانی ایتالیا و استرالیا در جنگ جهانی اول، در آلپ پیدا شده‌اند. حدود ۱۵۰٬۰۰۰ نفر مردند و بسیاری دیگر در بهمن‌ها مدفون شدند یا در طوفان‌ها یخ زدند. برخی از آن‌ها در حالی کشف شدند که به طور جزیی در یخ مومیایی شده بودند.

آلبرت زینک (Albert Zink)، رییس انستیتوی مطالعات مومیایی در یوراک ریسرچ ایتالیا (Eurac Research)، می‌گوید «با ذوب شدن یخ‌ها، کشف‌های بیشتری از این دست در کار خواهند بود، شاید حتی انسان‌های دیگری نیز در یخ‌ها پیدا شوند. این در واقع بسیار محتمل است.»

او می‌گوید چیزی که همه انتظار آن را می‌کشند، یک انسان ماقبل تاریخ دیگر است؛ مانند همان انسانی که بیش از یک دهه مطالعه شده است: مرد یخی اوتسی که در سال ۱۹۹۱ به طور کاملا شانسی پیدا شد. اوتسی پنج هزار سال، ده برابر بز کوشی فیشر، عمر دارد — اما یخ‌هایی به قدمت هزاران سال در این تابستان در آلپ در حال ذوب شدن هستند.

این بز کوهی احتمالا تنها یک آغاز است.

یک هلیکوپتر به مقصد بز کوهی

صبح ۴ آگوست (۱۳ مرداد)، سیریل جزبک (Ciril Jazbec) عکاس، دنیس هروبی (Denise Hruby)، نویسندهٔ نشنال جئوگرافیک، به همراه فیشر و تیمسش با یک هلیکوپتر به گپاچ‌فرنر، جایی هم‌تراز با ابرها، پرواز کردند.

در حقیقت استوکر والدهوبر اولین بار شاخ‌های بیرون‌زده از یخ را تابستان گذشته دیده بود، اما حیوان به اندازهٔ کافی از یخ بیرون نیامده بود که بتوان آن را بدون آسیب خارج کرد و در زمستان برف دوباره روی آن را پوشاند. بعد از ذوب برف بیشتر در این تابستان، پژوهشگران از یک پنجرهٔ فرصت کوتاه استفاده کردند تا بز کوهی را از برف بیرون بکشند.

فیشر می‌گوید این فرصت دو یا نهایتا سه روز بود.

در ارتفاع ۳۵۰۰ متری، آب و هوا می‌تواند در یک لحظه دگرگون شود، در نتیجه پروازهای هلیکوپتری بسیار خطرناک هستند. همچنین وقتی مومیایی با ذوب شدن یخ در معرض هوا قرار بگیرد، به سرعت شروع به تجزیه شدن می‌کند — اگر کرکس‌های سرگردان در آسمان آن را زودتر نخورند.

این‌ها باعث می‌شدند تا فیشر وقتی برای کار آرام و با دقت، مانند باستان‌شناسان، نداشته باشد. بعد از آزاد کردن بز کوهی با اره و یخ شکن، مومیایی به سرعت روی یک برزنت پلاستیکی منتقل و در آن پیچیده شد.

فیشر، یک بومی کوه‌های آلپ، اولین بار در زمان نوجوانی یخچال‌ها را دیده است. او می‌گوید بسیاری از آن یخ‌ها حالا از بین رفته‌اند.

۴۰۰۰ یخچال کوجود در آلپ کمابیش از حدودا سال ۱۸۵۰ در حال عقب‌نشینی بوده‌اند، اما تغییر اقلیمی ساختهٔ انسان نابودی آن‌ها را بسیار سریع‌تر کرده است. طبق گزارش پنل بین‌المملیی تغییر اقلیم در سال ۲۰۱۹، تا سال ۲۱۰۰ اکثر این یخچال‌ها مقادیر عظیمی یخ از دست خواهند داد و چنان کوچک می‌شوند که شاید دیگر نتوان نام یخچال بر آن‌ها گذاشت.

یخچال‌شناسانی مانند فیشر همهٔ این‌ها را می‌دانند. با این حال او می‌گوید «فکر کنم هیچکدام از ما نمی‌توانستیم تصور کنیم این تابستان تا این حد دراماتیک می‌توانست باشد.»

بر فراز گپاچ‌فرنر، سر و صدای چکیدن و ترک خوردن با بالا آمدن خورشید شدیدتر می‌شد - گویی که یخچال در حال نواختن موسیقی عزای خودش است. تا ظهر، با این که مدت زیادی تا پایان کار تیم پژوهشی مانده بود، اما اعضای آن تا مچ پا در چاله‌های آب فرو می‌رفتند.

فیشر می‌گوید حدود هشت متر یخ زیر محل یافتن بز کوهی قرار دارد که ۶۰۰۰ سال قدمت دارند. او تخمین می‌زند که تا پایان این تابستان این نقطه یخ‌هایی را به قدمت ۴۰۰۰ سال از دست بدهد.

کشفی نادر

یکی از سایت‌های پژوهشی فیشر در یخچال یامتال (Jamtal) در مرز اتریش و سوئد است. در نزدیکی این سایت یک فضای دایره‌ای سنگی رو به نابودی است که انسان‌های ماقبل تاریخ برای از گاوها، گ.سفندان و بزهای خود در برابر حملهٔ خرس‌ها و گرگ‌ها ساخته‌اند. چنین ردهایی از سکونت‌گاه‌های بسیار قدیمی انسان‌ها در سراسر آلپ پیدا می‌شود.

حدود ۶۰۰۰ سال قبل بخش زیادی از آلپ شرقی بدون یخ بود. از آنجا که دره‌ها در آن زمان پوشیده از جنگل‌های مردابی متراکم بودند، شیب کوهستان‌ها جایی بود که انسان‌ها برای زندگی برگزیده بودند. اما ۵۰۰۰ سال قبل، زمانی که اوتسی با یک تیر مجروح شده و روی یخچال زیمیلاون (Similaun) — در فاصلهٔ چند کیلومتری جنوب شرق گپاچ‌فرنر — از شدت خونریزی مرده بود، یخ‌ها دوباره شروع به رشد کرده بودند.

وقتی که اوتسی ۳۱ سال قبل کشف شد، ابتدا گمان می‌رفت که او یک کوهنورد یا اسکی‌باز قرن بیست باشد که در اثر یک حادثه جان خود را از دست داده. یک افسر پلیس محلی هنگام تلاش برای خارج کردن او از یخ ران او را پاره کرده بود. برای انتقال راحت به پایین کوهستان، کمان او دو نیم شده بود. سپس کفن و دفن‌کار روستایی برای گذاشتن او در تابوت بازویش را شکسته بود.

با این که بازیابی فاجعه‌آمیز این گنجینهٔ باستان‌شناسی امروز تا این حد خنده‌دار به نظر می‌رسد، دانشمندان زمانی که فهمیدند اوتسی یک مومیایی باستانی و کاملا دست‌نخورده است، مات و مبهوت شدند. چنین چیزی هیچگاه در یک یخچال پیدا نشده بود. به گفتهٔ لارس هولگر پیلو (Lars Holger Pilø)، باستان‌شناس یخچالی نروژی، این شگفتی دلیل خوبی داشته است.

با این که بدون شک انسان‌ها و حیوانات بی‌شماری روی یخچال‌ها مرده‌اند، طبق توضیحات پیلو نباید انتظار یافتن تعداد زیادی از آن‌ها را داشته باشیم، چون یخ موجود در یک یخچال به طور مداوم در حال حرکت است، به آرامی در دره جریان پیدا می‌کند و با برف تازه در بالا تغذیه می‌شود.

پیلو می‌گوید «جسدهای آن‌ها توسط یخ متحرک آسیب دیده و له شده‌اند.»

گرچه از زمان کشف اوتسی دانشمندان فهمیده‌اند که استثناهایی برای این قاعده وجود دارند: توده‌های بی‌حرکت در همسایگی یا حتی در میان دریای متحرک یخ. این‌ها مکان‌هایی هستند که بستر سنگی بدون شیب و یخ به قدری سرد است که به بستر بچسبد، و ضخامت آن به اندازه‌ای نیست که زیر وزن خودش شروع به حرکت کند.

پیلو تنها بیش از ۶۰ توده یخ بی حرکت در استان محل سکونتش، اینلاندت، در نروژ پیدا کرده است. پیدا شدن یک مومیایی انسانی در یکی از آن‌ها یک معجزه است.

یک اوتسی دیگر در امسال؟

بز کوهی فیشر حالا به طور ایمن در دمای منفی ۲۰ درجه سانتی‌گراد خارج از اینسبروک و در مرکز پژوهشی فردیناندیوم (Ferdinandeum)، یا موزهٔ دولتی تیرولین (Tyrolean state museum)، نگهداری می‌شود. این حیوان در انتظار سی‌تی اسکن و تجزیه و تحلیل داخل روده‌اش است. دانشمندان امیدوارند با مطالعهٔ همزمان این مومیایی و مومیایی بز کوهی ۴۰۰ ساله، که تیم زینک آن را در سال ۲۰۲۰ کشف کرد، دربارهٔ تاریخ مبهم این گونه و دلیل احتمالی سفر خطرناک این دو حیوان به یخچال‌ها و مردن در آنجا، اطلاعات بیشتری یاد بگیرند.

پیتر موراس (Peter Morass)، سرپرست تاکسیدرمی موزهٔ فردیناندیوم، می‌گوید «تا به حال بهترین چیزی که روی آن کار کرده‌ام پاندایی از یک موزه بود. اما این بز کوهی از هر چیزی بالاتر است.» در آینده بز کوهی به طور ویژه در موزهٔ اینسبروک به نمایش در می‌آید.

برای زینک، این دو بز کوهی فرصتی مناسب برای یادگیری فرایندهای مومیایی‌ستزی مشابهی است که اوتسی را به وجود آوردند — و بهترین راه کشف و حفظ مومیایی‌های یخی در سراسر زمین. انستیتوی او تا به اینجا جعبه‌های نگهداری مخصوصی را توسعه داده که می‌توانند نمونه‌های ارگانیک را به صورت مهر و موم و ثابت با کمترین هزینه نگه دارند.

زینک می‌گوید «به این ترتیب وقتی چیزهای بیشتری بیرون بیایند، ما آماده هستیم.»

یافتن مومیایی هیچگاه بخشی از برنامهٔ فیشر نبود. او به عنوان یک یخچال‌شناس به دلایلی متفاوت به نقاط بی‌حرکت یخچال‌ها علاقه داشت: این‌ها مکان‌هایی هستند که او می‌تواند یخ‌های قدیمی را حفر کند و شواهدی از چگونگی گرم و سرد شدن اقلیم طی هزاران سال گذشته به دست آورد.

اما حالا که اقلیم به سرعت گرم می‌شود، فیشر باور دارد کار او به عنوان یک یخچال‌شناس او را در موقعیتی عالی برای یافتن اوتسی بعدی قرار داده است.

در ادامهٔ تابستان امسال، زمانی که یخچال‌ها به اوج ذوب خود می‌رسند، فیشر قصد دارد بر فراز نقاط بی‌حرکتی که می‌شناسد پرواز کند؛ او حدود ۱۰ تا از این نقاط را در آلپ اتریش پیدا کرده است. او یخ را برای یافتن نشانه‌هایی از بیرون آمدن یک مرد یا زن یخی دیگر پویش می‌کند.

او می‌گوید «اگر قرار باشد چنین اتفاقی بیفتد، تابستان امسال خواهد بود.»