سرعت بالای تولید مثل در خرگوش معروفه و حتی خارجیا هم ضرب‌المثلی دارن که می‌گن “طرف مثل خرگوش بچه میاره”. یک خرگوش ماده می‌تونه تا ۶۰ بچه در سال به دنیا بیاره و به همین خاطر دریانوردهایی که برای کشف سرزمین‌های جدید سفر می‌کردن این حیوونا رو به عنوان یک منبع غذایی با خودشون می‌بردن. این‌جوری بود که پای خرگوش به جزیره‌های دورافتاده و خالی از سکنه هم باز شد و تو جاهایی مثل نیوزیلند که حیوونای شکارچی طبیعی وجود نداشتن، با زایمان زیاد خرگوش‌ها، جمعیتشون خیلی سریع زیاد شد و به حد انفجار رسید و به یک آفت وحشتناک تبدیل شدن.
خیالت راحت، ما این راهو بلدیم و توی این مطلب اطلاعات جامع و لازم درباره تولید مثل، بارداری و زایمان خرگوش بهتون می‌گیم.
خرگوش‌ها در چه سنی می‌توانند باردار شوند؟
سن تولید مثل خرگوش ماده خیلی پایینه، طوری که بعضی از نژادهای کوچیک‌تر می‌تونن از ۴ ماهگی باردار بشن. عمر مفید خرگوش‌ها برای تولید مثل هم به نژادشون بستگی داره، ولی در کل نرها معمولا ۵ تا ۶ سال و ماده‌ها تقریبا ۳ سال برای این کار استفاده می‌شن.
تعداد زایمان خرگوش در سال
بعد از تولد بچه‌ها، خرگوش مادر تقریبا بلافاصله می‌تونه دوباره باردار شه و به عبارتی، ماده خرگوش‌ها این توانایی رو دارن که تقریبا هر ماه یک بار بچه‌دار بشن.
ولی بیشتر پرورش دهنده‌ها ۳۵ تا ۴۲ روز بعد از زایمان صبر می‌کنن و بعد حیوون رو دوباره جفت می‌اندازن، مخصوصا که بچه‌ها هم معمولا تا ۶-۴ هفتگی باید شیر بخورن. پس توی این مدت باید خرگوش نر رو از ماده جدا نگه دارین. بعضیا هم توصیه می‌کنن که اجازه ندیم دفعات تولید مثل خرگوش در سال از ۳ مرتبه بیشتر بشه.
بلوغ خرگوش و بارداری
مهم‌ترین عامل تعیین کننده بلوغ جنسی خرگوش، وزن بدن حیوونه نه سن. خرگوش‌های جوون درست بعد از رسیدن به حداکثر رشدشون بالغ می‌شن، در نتیجه سن بلوغ به نژاد بستگی داره. نژادهای کوچیک معمولا سریع‌تر رشد می‌کنن و تو سن پایین‌تری هم بالغ می‌شن، و مثلا تولید مثل خرگوش مینیاتوری زودتر از نژادهای بزرگ شروع می‌شه.
سن شروع بلوغ تو نژادهای مختلف:
- نژادهای کوچیک ۵-۳.۵ ماهگی
- نژادهای متوسط ۶-۴ ماهگی
- نژادهای بزرگ ۸-۵ ماهگی
اما تولید اسپرم ۴۰ تا ۷۰ روز بعد از رسیدن به این بلوغ اولیه به بهترین مقدار خودش می‌رسه. در ضمن، معمولا بلوغ خرگوش‌های ماده زودتر از نرها اتفاق میفته. اگه هنوز جنسیت خرگوش رو نمی‌دونی، حتما مطلب روش تشخیص جنسیت خرگوش رو بخون.
تولید مثل خرگوش چگونه است؟
خرگوش‌های نر و ماده هر دوشون ممکنه رو قلمروشون کاملا حساس باشن، در نتیجه بهترین راه برای جلوگیری از دعوا و درگیری اینه که برای جفتگیری، حیوون ماده رو ببریم توی قفس حیوون نر یا اصلا هر دو تا رو ببریم تو یک قفس ثالث و بدون صاحب. lafeber
بعد از این که نر و ماده هم‌دیگه رو دیدن، خرگوش نر دنبال ماده راه میفته و حدود ۳۰ ثانیه آروم اونو بو می‌کشه و لیس می‌زنه و همین‌طور ممکنه روش ادرار کنه.
حیوون ماده‌ای که آماده جفتگیری نباشه فرار می‌کنه و اگه گوشه قفس گیر بیفته ممکنه سر و صدا راه بندازه یا حتی خرگوش نر رو گاز بگیره، ولی اگه آماده باشه به حالت دایره‌ای به اطراف می‌پره یا روی زمین دراز می‌کشه.
بعد حیوون نر پشت گردن ماده رو با دندوناش می‌گیره و جفتگیری می‌کنه و بعدش یک جیغ می‌کشه و به پشت یا پهلو میفته. خرگوش ماده هم یا فرار می‌کنه یا شروع می‌کنه به گاز گرفتن و لگد زدن به حیوون نر.
تخمک‌گذاری ۱۰ تا ۱۳ ساعت بعد از جفتگیری خرگوش نر با ماده اتفاق میفته و یک بار جفتگیری برای آزاد شدن تخمک کافیه، اما بیشتر پرورش دهنده‌های خرگوش اجازه می‌دن که حیوونا نیم ساعتی پیش هم بمونن تا چند بار جفتگیری کنن.
برای این که بدونین چطور باید شرایط لازم برای نگهداری و پرورش خرگوش رو رعایت کرد و راه و روش تربیت کردنش چیه، می‌تونین از کتاب تربیت خرگوش میدونی کمک بگیرین که یه راهنمای عملی و کاربردی به حساب میاد تا شما بتونین علاوه بر سلامت نگه داشتن خرگوشتون، اون رو تربیت هم بکنین!
مدت زمان بارداری خرگوش
مدت زمان بارداری خرگوش می‌تونه از ۲۸ تا ۳۵ روز باشه و میانگینش حدود ۳۱ تا ۳۲ روزه، اما خطر مرده‌زایی از روز ۳۲ بیشتر می‌شه. تعداد بچه‌ها هم ممکنه بین ۴ تا ۱۲ تا باشه و به طور متوسط حدود ۶ تا بچه به دنیا میارن، هرچند که بعضی اوقات ممکنه تعداد بچه‌ها توی یک زایمان به ۱۴ تا هم برسه.
تشخیص باردار بودن خرگوش‌ها
راه‌های مختلفی برای تشخیص حاملگی خرگوش وجود داره:
- لانه‌سازی: خرگوش مادر موقع بارداری به صورت غریزی با استفاده از علف‌ها لونه می‌سازه.
- کندن موها: حیوون موقعی که زایمانش نزدیک می‌شه، یعنی بعد از روز ۱۸ تا ۲۲ بارداری، موهای شکم، پهلوها و زیر گلوی خودشو می‌کنه تا ازشون به عنوان پتو برای گرم نگه داشتن بچه‌هاش استفاده کنه. توی این دوره سطح استروژن بدن بالا و مقدار پروژسترون پایین رفته و موها راحت‌تر جدا می‌شن.
- رفتار پرخاشگرانه: حیوون ممکنه با حالت دفاعی خرخر کنه یا اجازه نده نوازشش کنین.
- بزرگ شدن رحم و غده‌های پستانی: این‌ها هم از علائم بارداری خرگوش هست که مخصوصا توی ۱۰ روز اول به خاطر ترشح زیاد پروژسترون واضح‌تر دیده می‌شه.
- دامپزشک: دامپزشک ممکنه بتونه ۱۲ روز بعد از جفتگیری، جنین‌ها رو با لمس کردن شکم خرگوش مادر تشخیص بده.
بارداری کاذب
حاملگی کاذب خرگوش حالتیه که حیوون علائم بارداری رو نشون می‌ده اما در واقع باردار نیست و این مساله توی خرگوش‌ها زیاد دیده می‌شه. این حالت می‌تونه حتی برای ماده‌هایی که تنها زندگی می‌کنن هم اتفاق بیفته، اما شایع‌ترین دلیلش جفتگیری ناقص یا وجود خرگوش نر نزدیک قفس حیوون ماده است.
بهترین راه برای اطمینان از این که حاملگی کاذبه یا واقعی، بردن حیوون پیش دامپزشکه که اگه لازم باشه می‌تونه از سونوگرافی هم استفاده کنه.
خرگوش در چه فصلی زایمان می‌کند؟
برخلاف خیلی از حیوونا، فصل تولید مثل خرگوش اصلا محدودیتی نداره و می‌تونن در هر زمانی از سال تولید مثل کنن. ماده‌ها هم از هر ۱۶ روز تقریبا ۱۴ روزش آماده جفتگیری هستن. البته فعالیت تخمدان با کوتاه شدن طول روزها تو اواخر تابستون تا زمستون کمتر می‌شه و در نتیجه ممکنه آمار بارداری و زایمان خرگوش در زمستان یک خورده پایین بیاد.
اگه تو این مدت فرصت جفتگیری پیش نیاد، یک تا دو روز فعالیت جنسی تعطیل می‌شه و خرگوش ماده از جفتگیری خودداری می‌کنه اما بعدش بلافاصله آماده تولیدمثل می‌شه.
زایمان خرگوش چگونه است؟
این اتفاق معمولا توی ساعت‌های اولیه صبح اتفاق میفته و کاملا غریزیه، طوری که هیچ نیازی به کمک شما نیست و تقریبا هیچ‌وقت مشکلی واسه مادر پیش نمیاد. زایمان خرگوش چقدر طول می‌کشد؟ حدود ۱۵ تا ۳۰ دقیقه.
اگه حیوون تا روز ۳۲ بارداریش زایمان نکنه، ممکنه دامپزشک تصمیم بگیره که به شکل مصنوعی مکانیسم زایمان رو القا کنه. در غیر این صورت ممکنه بعد از روز ۳۴ جنین‌های مرده خارج بشن. بعضی مواقع به خاطر کمبودهای تغذیه‌ای یا بیماری، جنین سقط می‌شه که یا مرده میاد بیرون یا ممکنه جذب بدن مادر بشه.
نگهداری از خرگوش مادر قبل و بعد از زایمان
توی دوره بارداری خرگوش مادر به مقدار زیادی آب تمیز و غذای خرگوش مقوی، از جمله سبزی‌های برگ‌دار با رنگ تیره، یونجه و پلت‌های بازاری نیاز داره. بعد از زایمان هم همین‌طوره. تولید شیر انرژی خیلی زیادی از بدن حیوون می‌گیره، و توی دوره شیردهی مصرف آب خرگوش مادر ۱۰ برابر می‌شه. petplan
خرگوش‌ها گاهی اوقات برای زایمان‌شون یک چاله تو زمین می‌کنن، و موقعی که داخل قفس هستن باید یک جعبه مناسب برای این کار در اختیارشون بذارین. ضمنا باید کاملا به حریم خصوصی‌شون احترام بذارین تا برای زایمان صد درصد آرامش داشته باشن.
قفس و جعبه خرگوش مادر و بچه خرگوش‌ها
جعبه‌ای که می‌خواین به عنوان لونه برای بچه خرگوشا استفاده بشه رو باید ۲۸ تا ۲۹ روز بعد از جفتگیری بذارین توی قفس چون اگه زودتر این کارو انجام بدین با ادرار و مدفوع حیوون کثیف می‌شن.
بهتره توی قفس خرگوش مادر یک جعبه اضافه هم بذارین تا موقعی که به بچه‌هاش شیر نمی‌ده بره اونجا. خرگوش‌ها برخلاف حیوونایی مثل سگ و گربه سعی می‌کنن که نزدیک بچه‌هاشون نمونن. این یک کار غریزیه برای این که توجه شکارچیا به سمت لونه و بچه‌ها جلب نشه. مثلا می‌تونین یک کارتن خالی کفش که اندازه‌اش برای مخفی شدن حیوون مناسب باشه رو دور از جعبه‌ای که بچه‌ها داخلش هستن بذارین.
اول کار اگه بخواین می‌تونین یک نگاهی به نوزادها بندازین اما بعدش تا چند روز هیچ کاری به کارشون نداشته باشین. چون اگه برای خرگوش مادر مزاحمت و استرس ایجاد کنین ممکنه ناراحت بشه و دیگه به بچه‌هاش شیر نده و مجبور بشین خودتون به فکر غذای بچه خرگوش باشین!
عقیم‌سازی خرگوش
عقیم کردن خرگوش هم برای سلامتیش مفیده و هم مراقبت ازش رو آسون‌تر می‌کنه، ولی مهم‌ترین علت عقیم سازی خرگوش خانگی کنترل جمعیت‌شه. petsinstitches
بهتره خرگوش‌ها رو بین ۴ تا ۶ ماهگی، یعنی زمانی که بالغ شدن عقیم کنین. برای عقیم سازی خرگوش ماده رحم و تخمدانش رو برمی‌دارن و برای عقیم سازی خرگوش نر هم بیضه‌هاش. گاهی نزدیک محل برش رو خالکوبی می‌کنن تا مشخص بشه که حیوون عقیم شده. این عمل نیاز به بیهوشی داره. مطلب نگهداری از خرگوش رو از دست نده که کلی اطلاعات مهم توشه!
فواید اخته کردن خرگوش نر و ماده
- یکی از فواید عقیم سازی خرگوش ماده، زندگی طولانی‌تر و سالم‌تر به خاطر کم شدن خطر ابتلا به بعضی از سرطان‌ها و عفونت‌های رحمه
- رفتار تهاجمی کمتر، مخصوصا تو خرگوش‌های نر (البته ماده‌ها هم موقع حاملگی کاذب ممکنه حالت تهاجمی پیدا کنن)
- دعوا و مجروحیت کمتر، و رفتار آروم‌تر که برای یک حیوون خونگی فاکتور مهمیه
- امکان نگهداری بیشتر از ۲ تا خرگوش توی خونه بدون این که هم‌دیگه رو تیکه پاره کنن
- کمتر شدن عادت‌های نامطلوب مثل جویدن وسایل، کندن زمین، گاز گرفتن یا پاشیدن ادرار توی خونه
- احتمالا آسون‌تر شدن آموزش دستشویی
- کمتر شدن بوی بد حیوون
جمع‌بندی
خوشبختانه زایمان خرگوش خودبخود انجام می‌شه و خیلی به ندرت پیش میاد که به دخالت شما و دامپزشک احتیاج پیدا کنه. فقط باید لونه و آب کافی و غذای مقوی براش بذارین و مراقب باشین که استرس پیدا نکنه. سرعت تولید مثل خرگوش فوق‌العاده بالاست، چون از چند ماهگی بالغ می‌شن. ماده‌ها همیشه غیر از ۳-۲ روز در ماه می‌تونن باردار شن، بچه‌ها یک ماهه به دنیا میان و ماده‌ها هم بلافاصله بعد از زایمان می‌تونن دوباره جفتگیری کنن. به همین خاطر باید یا توی خونه خرگوش‌های نر و ماده رو با هم نگه ندارین یا عقیم‌شون کنین وگرنه تا چشم به‌هم بزنین می‌بینین که از سر و کول‌تون خرگوش بالا می‌ره.
تو کشورهای خارجی که نگهداری از این حیوونا به عنوان حیوون خونگی بیشتره، هر سال مردم مجبورن هزاران خرگوش رو به پناهگاه بسپرن. البته متاسفانه بیشترشون هم ناچارا معدوم می‌شن و علت این مشکلات هم عقیم نکردنه.
