ورود به دنیای وکالت آرزوی بسیاری از جوانانی است که دارای تحصیلات مرتبط با این شغل هستند. امروزه وکالت یکی از مورد احترام‌ترین شغل‌های دنیاست، اما برای رسیدن به این جایگاه، باید مسیر طولانی و البته سختی را طی نمود. برای گرفتن پروانه‌ی وکالت دادگستری متقاضیان باید در آزمون وکالت شرکت کنند. این آزمون هرساله توسط کانون‌های وکلای دادگستری به‌طور هم‌زمان در سراسر کشور برگزار می‌شود. اما در کنار آزمون وکالت که توسط کانون‌های وکلا برگزار می‌شود، مرکز مشاوران حقوقی قوه قضاییه نیز اقدام به برگزاری آزمون مشاوران حقوقی می‌کنند. وکلای پذیرفته شده از طریق آزمون قوه قضاییه بعد از طی مراحل کارآموزی وکیل پایه دو می‌شوند، درحالی که وکلای کانون وکلا بعد از طی دوران کارآموزی پروانه‌ی وکالت پایه یک دریافت می‌کنند. در ادامه با این دو آزمون و شرایط امتحان، ضرایب دروس و … آشنا می‌شویم.
آزمون ورودی کانون وکلای دادگستری
کسانی که تمایل به وکالت دادگستری دارند مکلفند از کانون وکلای دادگستری حوزه‌ی مورد نظر خود پروانه‌ی وکالت بگیرند. نخستین شرط صدور پروانه کارآموزی برای داوطلبین واجد شرایط، موفقیت در آزمونی است که هر ساله توسط کانون‌های وکلای دادگستری برگزار می‌شود.
کانون‌های وکلای دادگستری مکلفند حداقل هرسال یکبار نسبت به برگزاری آزمون ورودی کارآموزی وکالت اقدام کنند. تعیین ظرفیت پذیرش هر کانون به‌عهده‌ی کمیسیونی است که متشکل از رئیس دادگستری استان هر کانون، رئیس شعبه‌ی اول دادگاه انقلاب و رئیس کانون وکلای مربوط است و به دعوت رئیس کانون وکلای هر کانون، حداقل یکبار در سال تشکیل و اتخاذ تصمیم می‌نمایند. پس از تعیین ظرفیت هرکانون معمولا در شهریور ماه آگهی آزمون در روزنامه‌ها منتشر و شرایط و نحوه‌ی ثبت نام اعلام می‌شود و داوطلبان می‌توانند با مراجعه به سایت سازمان سنجش آموزش کشور و واریز هزینه‌ی مربوطه بعد از دریافت کارت اعتباری، ثبت‌نام کنند. آزمون کارآموزی وکالت هرکانون، در مرکز استان همان کانون برگزار می‌شود. بنابراین چنانچه داوطلبی از شهر بندرعباس در زمان ثبت‌نام کانون مورد نظر خود را (مرکز که شامل استان‌های تهران، سمنان، هرمزگان و سیستان و بلوچستان) است تعیین کرده باشد مکلف است برای شرکت در آزمون مربوطه در تاریخ اعلامی از سوی سازمان سنجش در شهر تهران حضور یابد.
کارت ورود به جلسه یک هفته قبل از برگزاری آزمون از طریق سایت سازمان سنجش در اختیار داوطلبان قرار می‌گیرد، شرکت در آزمون بدون پرینت و ارائه‌ی کارت ورود به جلسه امکان‌پذیر نیست.
پس از برگزاری آزمون توسط سازمان سنجش آموزش کشور، اوراق داوطلبان توسط سازمان مذکور تصحیح می‌شود و فهرست تمامی شرکت‌کنندگان براساس نمره‌ی کل و الفبا به تفکیک هرکانون تحویل کانون مربوطه می‌شود و هرکانون براساس ظرفیت پذیرش خود به ترتیب رتبه، اسامی پذیرفته‌شدگان را اعلام می‌کند و براساس برنامه‌ی زمانی، نحوه و تاریخ ثبت‌نامِ داوطلبان را اعلام می‌کنند.
مواد امتحانی آزمون وکالت کانون وکلا
مواد امتحانی آزمون وکالت اتحادیه‌ی کانون‌های وکلای دادگستری شامل دروس زیر است:
- حقوق مدنی با ضریب ۳؛
- آیین دادرسی مدنی با ضریب ۳؛
- حقوق جزای عمومی و اختصاصی با ضریب ۲؛
- آیین دادرسی کیفری با ضریب ۲؛
- حقوق تجارت با ضریب ۲؛
- اصول فقه با ضریب ۱.
صدور پروانه وکالت کانون وکلا
پروانه وکالت کانون وکلا ممکن است پس از طی دوره‌ی کارآموزی یا بدون کارآموزی داده شود که در ادامه به بررسی هر دو مورد می‌پردازیم.
شرایط صدور پروانه کارآموزی وکالت با طی دوره‌ی کارآموزی
پروانه وکالت اصولا بعد از طی دوره‌ی کارآموزی وکالت مشروط بر انجام صحیح وظایف کارآموزی داده می‌شود. به موجب ماده‌ی ۲ قانون کیفیت اخذ پروانه وکالت دادگستری برای اشخاصی پروانه کارآموزی وکالت صادر می‌شود که علاوه بر دارا بودن دانشنامه‌ی لیسانس یا بالاتر در رشته‌های حقوق یا فقه و مبانی حقوق اسلامی یا معادل آن از دروس حوزوی و دانشگاهی دارای شرایط ذیل باشند:
- اعتقاد و التزام عملی به احکام و مبانی دین مقدس اسلام؛
- اعتقاد و تعهد به نظام جمهوری اسلامی ایران، ولایت فقیه و قانون اساسی؛
- نداشتن پیشینه‌ی محکومیت مؤثر کیفری؛
- نداشتن سابقه‌ی عضویت و فعالیت در گروه‌های الحادی و فرق ضاله و معاند با اسلام و گروه‌هایی که مرام‌نامه‌ی آنها مبتنی بر نفی ادیان الهی است؛
- عدم وابستگی به رژیم منحوس پهلوی و تحکیم پایه‌های رژیم طاغوت؛
- عدم عضویت و هواداری از گروهک‌های غیرقانونی و معاند با جمهوری اسلامی ایران؛
- عدم اعتیاد به مواد مخدر و استعمال مشروبات الکلی.
کانون‌های وکلا مکلفند به‌منظور احراز شرایط فوق از مراجع ذی‌صلاحِ مربوطه استعلام نمایند و مراجع مزبور مکلفند حداکثر ظرف مدت ۲ ماه پاسخ لازم را اعلام نمایند.
کارآموزان وکالت موظف هستند حداقل ۱۸ ماه به کارآموزی اشتغال ورزند و پس از طی موفقیت‌آمیز دوران کارآموزی خود در اختبار شرکت کنند و در صورت موفقیت، پروانه وکالت پایه یک به آنها داده می‌شود. مدت کارآموزی اعضای هیئت علمی دانشکده‌های حقوق نصف مدت کارآموزی سایر کارآموزان خواهد بود.
اشخاصی که طبق قانون از انجام کارآموزی وکالت معاف هستند نیز باید دارای شرایط فوق الذکر باشند.
شرایط صدور پروانه وکالت بدون طی دوره‌ی کارآموزی و انجام اختبار
مطابق ماده‌ی ۸ لایحه‌ی قانونی استقلال کانون وکلای دادگستری به اشخاص زیر پروانه وکالت درجه اول از طرف کانون وکلا داده می‌شود:
- کسانی که دارای ده سال متوالی یا پانزده سال متناوب سابقه‌ی خدمات قضایی بوده و حداقل پنج سال ریاست یا عضویت دادگاه داشته باشند و سلب صلاحیت قضایی از آنها از طرف دادگاه عالی انتظامی قضات نشده باشد؛
- کسانی که دارای دانشنامه‌ی لیسانس بوده و ۵ سال سابقه‌ی خدمات قضایی داشته باشند و سلب صلاحیت قضایی از طرف دادگاه عالی انتظامی از آنها نشده باشد؛
- نمایندگان مجلس شورای اسلامی با گذراندن یک دوره‌ی کامل نمایندگی که دارای لیسانس قضایی یا گواهی پایان تحصیلات سطوح عالیه از حوزه‌ی علمیه‌ی قم و پنج سال سابقه‌ی کار قضایی در محاکم باشند؛
- افسران بازنشسته‌ی نیروهای مسلح که دارای دانشنامه‌ی لیسانس در رشته‌ی حقوق بوده و حداقل پنج سال متوالی یا هشت سال متناوب در مشاغل سازمانی خدمت نموده و از اشتغال به وکالت محروم نباشند.
اشخاص یاد شده باید سایر شرایط وکالت را دارا باشند و وکالت آنها با مانع قانونی روبه‌رو نباشد. این اشخاص بعد از درخواست صدور پروانه وکالت و آماده شدن پروانه مزبور باید سوگند یاد نمایند.
قانونا چه اشخاصی صلاحیت اخذ پروانه وکالت را ندارند؟
مطابق ماده‌ی ۱۰ قانون کیفیت اخذ پروانه وکالت دادگستری به اشخاص زیر اجازه وکالت داده نمی‌شود:
- اتباع خارجه؛
- قضات و مستخدمین دولتی و بلدی و مملکتی و بنگاه‌هایی که تمام یا قسمتی از سرمایه‌ی آن متعلق به دولت است در حین اشتغال به خدمت به استثنای استادان دانشکده‌ی حقوق که اشتغال به تدریس در یکی از شعب حقوقی دارند، در صورت اجازه‌ی شورای دانشگاه؛
- محجورین و همچنین کسانی که سن آنها کمتر از ۲۵ سال باشد؛
- محکومین به انفصال ابد از خدمات دولتی؛
- اشخاص مشهور به فساد اخلاق و تجاهر به استعمال مسکر و افیون و اعمال منافی عفت؛
- محکومین به جنایت مطلق و محکومین به جنحه‌هایی که منافی با امانت و عفت و شئون وکالت است به تشخیص هیئت مدیره‌‌ی کانون یا آنکه به موجب قانون مستلزم محرومیت از بعضی از حقوق اجتماعی است؛
- کسانی که به اتهام جنایت یا جنحه‌های مذکور در ماده‌ی فوق تحت محاکمه هستند؛
- اشخاصی که طبق حکم محکمه از وکالت محروم شده‌اند.
شرایط گرفتن پروانه مشاوران حقوقی (ماده‌ی ۱۸۷)
در اجرای ماده‌ی ۱۸۷ قانون برنامه‌ی سوم توسعه‌ی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران مصوب ۱۳۷۹/۱/۲۷ قوه قضاییه اجازه یافت تا نسبت به تأیید صلاحیت فارغ‌التحصیلان رشته‌ی حقوق، برای صدور مجوز تأسیس مؤسسات مشاوره‌ی حقوقی برای آنان اقدام کند. آیین‌نامه‌ی اجرایی این قانون نیز تصویب و منتشر گردید. در آیین‌نامه‌ی مزبور هیئتی پیش‌بینی شده که در قوه‌ی قضائیه تشکیل می‌شود و با رعایت شرایطی نسبت به دادن پروانه‌ی مشاوره‌ی حقوقی اقدام می‌کند. شرایط متقاضیان پروانه‌ی مشاوره‌ی حقوقی در آیین‌نامه‌ی مزبور آمده است. از داوطلبان واجد شرایط امتحان کتبی به عمل می‌آید؛ اما اعضای هیئت علمی رسمی دانشکده‌های حقوق که دارای مدرک دکترای تأیید شده بوده و دستِ‌کم سه سال سابقه‌ی تدریس در دروس حقوقی دارند، از شرکت در آزمون مزبور معاف هستند. از کسانی که در امتحان کتبی پذیرفته شده‌اند، مصاحبه‌ی شفاهی به عمل می‌آید. مدت کارآموزی مشاوران حقوقی ۶ ماه است و بعد از طی دوره‌ی کارآموزی پروانه وکالت پایه دو دریافت می‌کنند و به‌مدت دو سال به عنوان وکیل پایه دو فعالیت می کنند.
شرایط متقاضیان مرکز مشاوران قوه قضائیه
متقاضیان باید دارای شرایط زیر باشند:
- تابعیت دولت جمهوری اسلامی ایران؛
- داشتن حداقل ۲۴ سال تمام شمسی برای مشاوران حقوقی در زمان صدور پروانه مشاوره حقوقی و حداکثر ۶۵ سال تمام شمسی؛
- داشتن حداقل دانشنامه‌ی معتبر کارشناسی از دانشکده‌های معتبر داخلی یا خارجی به شرط ارزیابی رسمی در رشته‌ی حقوق؛
- انجام خدمت وظیفه عمومی یا معافیت دائم برای آقایان؛
- عدم سوءِپیشینه‌ی مؤثر کیفری و عدم محرومیت از حقوق اجتماعی؛
- عدم اعتیاد به مواد مخدر و سکرآور به تأیید سازمان پزشکی قانونی و عدم تجاهر به فسق؛
- عدم اشتغال اعم از رسمی، قراردادی، پیمانی در وزارت‌خانه‌ها، سازمان‌ها، ادارات و شرکت‌های دولتی، نهادهای انقلابی، شهرداری‌ها و مؤسسات مأمور به خدمات عمومی و عدم اشتغال به سردفتری یا دفتریاری در زمان صدور مجوز و پس از آن مادامی که شخص به مشاوره‌ی حقوقی و وکالت موضوع این آیین‌نامه اشتغال دارد.
- نداشتن سوءِشهرت؛
- داشتن وثاقت و تعهد به نظام و قانون اساسی؛
- عدم محکومیت به انفصال دائم از خدمات قضایی یا خدمات دولتی یا وکالت دادگستری یا سلب صلاحیت برای متقاضیان شغل مشاوره‌ی حقوقی.
مواد امتحانی برای داوطلبان مشاوران حقوقی عبارت است از:
- متون فقه در حد تحریرالوسیله با ضریب ۱؛
- آیین دادرسی کیفری با ضریب ۱؛
- آیین دادرسی مدنی با ضریب ۱؛
- حقوق مدنی با ضریب ۱؛
- امور حسبی با ضریب ۱؛
- حقوق تجارت با ضریب ۱؛
- حقوق جزای عمومی با ضریب ۱؛
- حقوق جزای اختصاصی با ضریب ۱؛
- حقوق ثبت با ضریب ۱.
