احتمالا بسیاری از فارغ‌التحصیلان رشته‌های حقوق یا فقه، بارها در زمان تحصیل به آینده‌ی شغلی خود اندیشیده‌اند؛ غالب افرادی که رشته علوم انسانی را برای تحصیل در دوران دبیرستان برمی‌گزینند، رؤیای دفاع از حقوق افراد جامعه یا قضاوت در مورد دعاوی میان مردم را دارند. وکالت و قضاوت، سردمداران مشاغل با موقعیت اجتماعی مناسب و درآمد کافی رشته‌های علوم انسانی هستند. در این مقاله روش‌های تصدی منصب قضاوت یا به‌عبارت دیگر مسیرهایی را که با طی کردن آنها می‌توان قاضی شد با شما درمیان می‌گذاریم.
عمده‌ی دیدگاه ما درمورد شغل‌هایی چون وکالت و قضاوت مرهون صحنه‌های زیبا و تأثیرگذار و گاهی نفس‌گیر دادگاه‌ها و رسیدگی به دعاوی در جریان فیلم‌ها و سریال‌هایی است که در طول زندگی خود می‌بینیم. خبر بد برای کسانی که دل در گروی این دو شغل بر مبنای چنین دیدگاهی دارند، این است که این دو شغل در ایران بسیار متفاوت از آن صحنه‌های دل‌فریب و هالیوودی است. اگر با انصاف باشیم در چند سال اخیر آنچه در فیلم‌های ایرانی از دادگاه نمایش داده می‌شود، به واقعیت نزدیک‌تر است. سکانس‌های مربوط به دادسرا در فیلم جدایی نادر از سیمین و صحنه‌های مربوط به دادگاه خانواده در همان فیلم ما را با واقعیت کنونی قضاوت و دادگاه‌ها بیشتر آشنا می‌کند.
بااین‌حال موقعیت اجتماعی مناسب و حقوق دریافتی نسبتا بالای قضات نسبت به سایر کارمندان دستگاه قضا و همچنین مصونیت آنها از تعقیب، دلایل منطقی و موجهی است که امروزه موجب می‌شود تا افراد بسیاری داوطلب تصدی منصب خطیر قضاوت باشند.
روش‌های تصدی امر قضا و قاضی شدن
در ابتدا بهتر است بدانیم که مانند شغل وکالت، برای قاضی‌شدن باید در دوره‌ی کارشناسی حقوق خوانده باشیم یا مدرک معادل حوزوی داشته باشیم. بااین‌حال دو راهِ شرکت در آزمون قضاوت و دیگری تحصیل در دانشگاه علوم قضایی پیش روی علاقه‌مندان به این شغل قرار دارد.
۱. تحصیل در دانشگاه علوم قضایی
با تصویب قانون اصلاح پاره‌ای از قوانین دادگستری در سال ۱۳۵۶، وزارت دادگستری مکلف شد، دانشگاهی به نام دانشکده‌ی علوم قضایی و خدمات اداری دادگستری تأسیس کند تا از میان آنها افرادی برای کارمندان دادگاه و همچنین قضات انتخاب کند. این دانشکده در سال ۱۳۸۹ با موافقت نهایی شورای گسترش آموزش عالی به دانشگاه تبدیل شد.
دانشجویان با تحصیل در رشته‌ی علوم قضایی در این دانشگاه بورسیه می‌شوند، تا پس از تحصیل در منصب قضاوت به خدمت بپردازند. به همین دلیل انتخاب دانشجو برای این رشته با گزینش‌های خاصی انجام می‌پذیرد. از سال ۱۳۹۳ برای این رشته گزینش قضایی انجام می‌گیرد؛ درواقع گزینشی که برای قضات انجام می‌پذیرد، جایگزین گزینش عادی برای انتخاب دانشجویان است. به همین دلیل نخبه‌گزینی و مصاحبه‌های عقیدتی و علمی در این روش از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
آسودگی خاطرِداشتنِ شغل پس از فارغ‌التحصیلی در این دانشگاه، ورود به آن را برای علاقه‌مندان به این شغل جذاب کرده است تاجایی‌که در سال‌های اخیر تنها از میان رتبه‌های برتر آزمون‌های کارشناسی و کارشناسی ارشد حقوق انتخاب شوند. این دانشگاه در سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد پیوسته و کارشناسی ارشد ناپیوسته دانشجویان حقوق را برای ورود به عرصه‌ی قضاوت آماده می‌سازد.
۲. شرکت در آزمون قضاوت
پاییز هر سال قوه قضاییه ثبت‌نام برای آزمون قضاوت را آغاز می‌کند و عموما یک هفته به طول می‌انجامد. معمولا در ماه‌های آبان یا آذر همان سال اولین مرحله‌ی آزمون قضاوت برگزار می‌شود. مرحله‌ی تستی شامل دروس مدنی، جزا، آیین‌های دادرسی کیفری و مدنی، حقوق تجارت و استعداد شغلی است.
پس از کسب شصت درصد مجموع نمرات و قبولی در آزمون تستی داوطلبانی که در این مرحله حد نصاب لازم را کسب کرده‌اند، برای مرحله‌ی تشریحی دعوت می‌شوند. دعوت داوطلبان برای مرحله‌ی تشریحی معمولا پنج برابر ظرفیت انجام می‌شود. موارد امتحانی آزمون تشریحی شامل حقوق اساسی، حقوق مدنی، حقوق تجارت، آیین‌های دادرسی کیفری و مدنی، حقوق جزا، فقه و اصول فقه است.
در آزمون‌های تشریحی سؤالات به صورت پرونده‌ای مطرح می‌شوند و قدرت استدلال و تطابق با قوانین از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در این مرحله استفاده از قانون مجاز است، اما در محل آزمون کتاب‌های قانون توسط برگزارکننده‌ی آزمون به تمام داوطلبان فروخته می‌شود تا از تقلب‌های احتمالی و عدم برابری در آزمون جلوگیری شود. در این مرحله لازم است تا حداقل پنجاه درصد نمره کسب شود.
پس از اعلام نفرات برتر و قبول‌شدگان مرحله‌ی تشریحی، گزینش و مصاحبه‌های علمی عقیدتی آغاز می‌شود. نفرات قبول شده مطابق حروف الفبا به مصاحبه دعوت می‌شوند و زمان مصاحبه علمی آنها با تماس تلفنی به آنها اعلام می‌شود، پس از مصاحبه‌ی علمی نیز مراحل دیگری چون سنجش روان‌شناسی و تحقیقات محلی انجام می‌گیرد. بهتر است بدانیم قبولی و شروع به کارآموزی در این نوع از گزینش نزدیک به یک سال و حتی بیشتر زمان می‌برد که در آخر هم ممکن است منتج به قبولی نشود.
یکی از گروه‌هایی که برای شرکت در آزمون قضاوت دارای شرایط ویژه هستند، طلاب حوزه علمیه‌اند. آزمون قضاوت مربوط به آنها در زمان جداگانه و با سرفصل‌های آزمونی جداگانه برگزار می‌گردد. ثبت‌نام آزمون برای این داوطلبان در اردیبهشت ماه انجام می‌گیرد و در اوایل تابستان آزمون برگزار می‌شود؛ همچنین محل برگزاری این آزمون به صورت متمرکز شهر قم است.
۳. جذب اختصاصی
یکی از روش‌های دیگری که برای نخبه‌گزینی دانشجویان این دانشگاه به کار می‌رود، فرایند جذب اختصاصی است. در این روش دانشگاه‌ها به دو بخش گروه اول و گروه دوم تقسیم می‌شوند. فارغ التحصیلان حقوق دانشگاه‌های گروه اول مانند دانشگاه علامه، تهران، بهشتی می‌توانند در دو مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد با معدل ۱۶ در فرایند جذب اختصاصی این شغل شرکت کنند. دانشگاه‌های گروه دوم که شامل دانشگاه تهران مرکز و علوم تحقیقات و فارغ‌التحصیلان دکتری از همه‌ی دانشگاه‌ها می‌توانند با معدل ۱۷ برای تصدی این منصب اقدام کنند. در این فرایند نیز گزینش‌های عقیدتی و سیاسی و روان‌شناسی و علمی انجام می‌پذیرد.
۴. جذب اختصاصی ایثارگران
در سال ۱۳۹۶ برای اولین‌بار فرصت جذب با سهمیه‌ی ایثارگران بدون آزمون فراهم شد. هرچند بعد از ثبت‌نام آزمون کوتاه‌جوابی از این دسته از داوطلبان گرفته شد. این فرایند نیز با گزینش‌های پیش‌گفته ادامه می‌یابد.
هرچند روش‌های مختلفی برای تصدی منصب قضاوت مهیا شده و برای داوطلبان ورود به این شغل فراهم شده است، اما این گروه از علاقه‌مندان باید بدانند که فرایند آمادگی برای آزمون یا جذب اختصاصی تا شروع کارآموزی قضاوت معمولا طولانی و تصدی این منصب‌گاه غیرقابل پیش‌بینی است، بااین‌حال جایگاه اجتماعی این شغل و درآمد مناسب آن نسبت به باقی مشاغل مورد نظر فارغ‌التحصیلان حقوق موجب می‌شود تا افراد بسیاری سر در سودای این شغل داشته باشند.
