همه ما در مقاطعی از زندگی استرس، اضطراب، تغییرات خلقی و سایر مشکلات عاطفی را تجربه می‌کنیم. بروز این حالات دلایل مختلفی دارد. ممکن است این احساسات ناخوشایند به‌خاطر مشکلات شغلی، مشکلات اقتصادی، جدایی یا ازدست‌دادن عزیزی به وجود بیاید. در بیشتر موارد، ما خود در نهایت قادر به حل مشکل و برگشتن به حالت طبیعی هستیم؛ اما گاهی برای بازگشت به حالت طبیعی به کمی کمک نیاز داریم. در این مطلب، می‌خواهیم بدانیم باید چه زمانی به روانشناس مراجعه کنیم.
شاید احساس ناراحتی و پوچی می‌کنید و توانایی خروج از این وضعیت را ندارید. ممکن است خود را در تغییر برخی عادات و الگوهای غلط ناتوان ببینید. گاهی علائم مشکلات روانی و احساسی بسیار واضح است؛ اما گاهی ممکن است یافتن آنها کمی دشوار باشد.
عواطف، افکار و اقدامات ما تأثیر مستقیمی بر انرژی، بهره‌وری و سلامت عمومی ما دارند. مراقبت از سلامت روان به توانایی ما در مواجهه با عوامل استرس‌زا و مدیریت مؤثر چالش‌ها کمک می‌کند. به همین دلیل، توجه به سلامت روان بسیار مهم است.
روان‌درمانی چیست؟
اغلب اوقات افراد با شنیدن واژه «درمان» وحشت‌زده می‌شوند. برخلاف این باور غلط، این‌طور نیست که درمان فقط برای کسانی باشد که با بیماری‌های سخت روانی در جدال‌اند. روان‌درمانی برای هر کسی که در زندگی با استرس، احساسات منفی و تحول روبه‌رو شده مفید است. روان‌درمانی به فرد کمک می‌کند زندگی بهتری داشته باشد.
انواع روان‌درمانی
انواع مختلفی از روان‌درمانی وجود دارد؛ بنابراین دانستن انتظارات درست از درمان مهم است. مهم‌ترین انواع روان‌درمانی عبارت‌اند از:
- روان‌درمانی سیستمی که با تحلیل ارتباطات و تعاملات افراد به بهبود وضعیت آنها می‌پردازد.
- روان‌درمانی بین‌فردی که با تمرکز بر بهبود روابط بین‌فردی و عملکرد اجتماعی فرد انجام می‌شود.
- روان‌درمانی تحلیلی که برای درمان افسردگی، اختلال اضطراب پس از سانحه و سایر اختلالات روانی انجام می‌شود.
- روان‌درمانی انسان‌گرایانه با تمرکز بر پیشرفت یک احساس قوی در فرد و رسیدن به توانایی‌های بالقوه او انجام می‌شود.
- روان‌درمانی شناختی تحلیلی که با بررسی رفتارها، باورهای گذشته و الگوهای رفتاری غلط به فرد در اتخاذ تصمیمات بهتر در آینده کمک می‌کند.
- درمان رفتاری شناختی (رفتاردرمانی شناختی) نوعی روان‌درمانی است که به‌صورت علمی بررسی و در موارد مختلفی مفید واقع شده است. این نوع روان‌درمانی بر تغییرات اولیه در زندگی یک فرد (رفتار، افکار و…) و بهبود عملکرد و رضایت فرد تمرکز دارد. این روش کمکتان می‌کند از الگوهای رفتاری‌تان بهتر آگاه شوید و تغییرات ضروری را برای کنترل موقعیت‌های زندگی انجام بدهید.
چه زمانی به روانشناس مراجعه کنیم
گاهی متوجه می‌شویم که برای بازگشت به زندگی طبیعی‌مان به کمک نیاز داریم و گاهی هم ممکن است متوجه این امر نشویم. در ادامه، ۱۰ نشانه ذکر شده که به شما می‌گوید زمان مراجعه به روانشناس فرا رسیده است.
۱. افت عملکرد شغلی یا تحصیلی
افت عملکرد در محل کار یا افت تحصیلی یکی از نشانه‌های رایج افرادی است که با مشکلات عاطفی و روانی دست‌به‌گریبان‌اند. مشکلات مربوط به سلامت روان ممکن است توجه، تمرکز، حافظه و انرژی را مختل کند و موجب بی‌علاقگی و دلسردی در محل کار یا مدرسه بشود. نتیجه این امر کاهش علاقه به کار یا تحصیل و افت عملکرد و بروز اشتباهات است.
در صورتی که شغل فرد با سلامت خود یا دیگران در ارتباط باشد، بروز مشکلات روان ممکن است خطرات جدی برای او و سایرین ایجاد بکند. از جمله این شغل‌ها می‌توان به پزشک، پرستار بچه یا اپراتور دستگاه‌های صنعتی اشاره کرد که غفلت در آنها خسارات جبران‌ناپذیری به جای می‌گذارد.
۲. دشواری در تنظیم احساسات
تقریبا همه ما در مقاطعی از زندگی‌مان احساس ناراحتی، اضطراب و خشم را تجربه کرده‌ایم؛ اما توجه به تعداد دفعات بروز این احساسات و شدت آنها ضروری است. معمولا خشم یکی از نشانه‌های بروز افسردگی است. توجه به این ویژگی در مردان پیچیده‌تر از زنان است. در بسیاری از موارد، مردان افسرده یا اطرافیانشان از بروز این علامت غافل می‌شوند؛ زیرا زودرنجی و عصبانیت ناگهانی به‌عنوان یکی از ویژگی‌های معمول مردانه تلقی می‌شود.
خشم کنترل‌نشده علاوه بر افسردگی ممکن است موجب بروز احساسات منفی نسبت به خودمان و جهان، و احساس یأس و ناامیدی در زندگی شود. این عوامل بر توانایی ما برای مقابله با استرس تأثیر منفی می‌گذارد. احساس ناراحتی و بی‌علاقگی درازمدت نسبت به چیزهای مختلف ممکن است یکی از نشانه‌های افسردگی بالینی باشد. افسردگی بالینی با حالت روحی افسردگی که گهگاهی در افراد بروز می‌کند متفاوت است.
در کودکان، به‌جای افزایش ناراحتی، بیشتر شاهد افزایش حساسیت، خشم و دشمنی در آنها هستیم. روان‌درمانی به شما و کودکتان در کنترل احساسات کمک می‌کند. روان‌درمانی فضایی صادقانه، عمل‌گرا و دلگرم‌کننده را به وجود می‌‌آورد تا فرد در آن احساسات ناخوشایند خود و ریشه‌های آن را شناسایی و آنها را مدیریت کند. به‌لطف ایجاد این فضای اعتمادبخش، فرد می‌تواند مشکلات عمیق‌تری مانند ضربه‌های روانی و رفتارهای پرخطر (مانند مصرف مواد مخدر و تمایل به خودکشی) را شناسایی و به‌کمک متخصص درمان کند.
۳. بروز تغییراتی در خواب و اشتها
مشکلات روان ممکن است تأثیر عمیقی بر خواب و اشتهای فرد داشته باشد. فردی که در حالت اضطراب شدید یا شیدایی قرار دارد معمولا دچار بی‌خوابی می‌شود؛ در حالی که مبتلایان به افسردگی شدید تمایل بالایی به خوابیدن طولانی دارند. به همین شکل، فردی که غرق در استرس است می‌کوشد با پرخوری، با احساسات منفی خود روبه‌رو شود و در سوی مقابل٬ فرد افسرده به‌ندرت غذا می‌خورد.
۴. بروز مشکل در ایجاد روابط جدید و حفظ رابطه‌ها
مشکلات روان ممکن است با روش‌های مختلفی بر روابط‌مان تأثیر بگذارد. این مشکلات ممک است موجب دوری از نزدیکان، احساس عدم‌امنیت در رابطه‌‌مان با دیگران، یا تکیه‌کردن بیش‌ازحد به دیگران برای جلب حمایت عاطفی بشود. ممکن است افرادی که با مشکلات روانی و عاطفی درگیرند در تنظیم روابط در محل کار یا مدرسه، انجام فعالیت‌های گروهی، ارتباط با مقام ارشد، همکاران یا زیردستان دچار مشکل بشوند.
همه اینها ممکن است بر روابط قدیمی و جدید فرد تأثیر بگذارند؛ بنابراین، اگر شما اغلب خود را در مجادله با دیگران می‌بینید یا مشکلاتی برای برقراری ارتباط با دیگران دارید، روان‌درمانی می‌تواند به کمکتان بیاید. متخصصی کارآزموده به شما در آموزش مهارت‌های اجتماعی مانند جسارت کلام محترمانه (گفتن حرف‌ها بدون رودربایستی)، استفاده از ادبیات «من» به‌جای ادبیات «ما»، و «نبرد منصفانه» کمک می‌کند.
۵. تجربه ضربه روانی (ترومای روانی)
افرادی با سابقه سوءاستفاده جسمی، جنسی یا سایر ضربه‌های روانی (که مشکلات خود را به‌طور کامل حل نکرده‌اند) می‌توانند با صحبت با روانشناس وضعیتشان را بهبود ببخشند. روان‌درمانی به فرد کمک می‌کند در فضایی مطمئن و به‌دور از قضاوت‌ها، تجربه‌های دردناکش را با روانشناس در میان بگذارد. همچنین، در این حالت، فرد نیاز ندارد احساساتش را از درمانگر پنهان کند.
۶. بی‌اعتنایی به فعالیت‌هایی که در گذشته لذت‌بخش بوده‌اند
اغلب، درگیرشدن با مشکلات روانی و عاطفی باعث می‌شود فرد با زندگی احساس دورافتادگی و غریبگی پیدا بکند. در نتیجه، فرد علاقه‌اش را به فعالیت‌هایی که در گذشته برایش لذت‌بخش بوده (مانند سرگرمی‌ها و فعالیت‌های اجتماعی مختلف) از دست می‌دهد. از جمله علل بروز این بی‌علاقگیِ درازمدت و تخلیه درونی می‌توان به افسردگی، سوگواری و سوءاستفاده‌ها در دوران کودکی اشاره کرد. افزایش انزواطلبی، ناامیدی نسبت به آینده، و بی‌میلی به زنده‌بودن از سایر علائم احتمالی افسردگی و سایر اختلالات روانی است.
خوشبختانه درمانگر می‌تواند به افرادی که از افسردگی و ناتوانی در تنظیم عواطف رنج می‌برند کمک کند. درمانگر به فرد کمک می‌کند بفهمد چه‌چیزی او را از ارتباط با دیگران عقب می‌کشد، او را از شر افکار و رفتارهای منفی راحت کرده و باعث شود فرد دوباره از چیزهایی که در گذشته لذت‌بخش بوده‌اند لذت ببرد.
۷. سوگواری بی‌پایان
زمانی که از همسرتان جدا می‌شوید یا عزیزی را از دست می‌دهید، خروج از احساس غم و سوگواری‌تان ممکن است پروسه‌ای دردناک و زمان‌بر باشد. این وضعیت زمانی تشدید می‌شود که فرد کسی را برای به‌اشتراک‌گذاری احساساتش نداشته باشد. همچنین، بروز دو یا چند اتفاق تلخ در بازه‌های زمانی کوتاه، دشواری خروج از سوگواری و مقابله با غم و اندوه را دوچندان می‌کند.
۸. سردرگمی، وقتی می‌خواهید حالتان را بهتر کنید
روان‌درمانی کمکتان می‌کند در روابط‌تان با دیگران برای خودتان و دیگران فرد بهتری باشید. روان‌درمانی کمک می‌کند بهتر شرایط پیچیده روابط بین‌فردی را درک و حل کنید. یک درمانگر کارآزموده کمکتان می‌کند متوجه مسئولیت خودتان در بهبود شرایط پیچیده بشوید و با اقدامات مناسب، دستاورد بهتری داشته باشید.
علاوه بر این، می‌توانید از دید دیگران به مسئله بنگرید و از تأثیرتان بر دیگران آگاه شوید. با دانستن تأثیرتان بر دیگران و اینکه رفتارتان چه احساسی در آنها ایجاد می‌کند، تعاملات سازنده‌تری با سایرین خواهید داشت. درمانگر، با شناسایی الگوها و نشان‌دادن الگوهای منفی در فرد، به او در شروع الگوهای مثبت کمک می‌کند.
۹. بروز مشکلات جسمی
ما معمولا از ارتباط تنگاتنگ بین سلامت روانی و سلامت جسمی غافلیم. مشکلات روان مانند اضطراب، استرس و افسردگی به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بر سلامت جسمی تأثیر می‌گذارند. ارتباط مستقیم آنها به این علت است که مشکلات روان بر عملکرد دستگاه عصبی مرکزی تأثیر می‌گذارد، که این امر خود بر عملکرد سایر دستگاه‌های بدن تأثیرگذار است. تأثیر غیرمستقیم آن از طریق افزایش بروز سردردها، خستگی، درد عضلات و واکنش‌های دستگاه قلبی ـ عروقی، تضعیف دستگاه ایمنی، التهابات مزمن و… است.
۱۰. روی‌آوردن به روابط بی‌معنی و مواد اعتیادآور برای خروج از شرایط
زمانی که تحت فشار عاطفی و روانی هستید، ممکن است برای مقابله با وضعیت‌تان و برای جایزه‌دادن به خودتان، بی‌حسی، حواس‌پرتی یا… به استفاده از مواد اعتیادآور یا رابطه‌های کوتاه‌مدت و بی‌معنی روی بیاورید. شاید مواد مخدر و نوشیدنی‌های الکلی در کوتاه‌مدت احساسات ناخوشایندی مانند ناامیدی، اضطراب، حساسیت و افکار منفی را کاهش بدهند؛ اما در درازمدت موجب بروز مشکلات بزرگ‌تر، وابستگی و سوء‌مصرف می‌شوند. مصرف این مواد ممکن است موجب بروز اختلال در فرایندهای درمانی شوند. به همین دلیل، بهتر است اگر خودتان یا عزیزانتان از اعتیاد رنج می‌برید، فورا به‌دنبال درمانگر مناسب بگردید.
حمایت خانواده و دوستان در حل مشکل فرد بسیار مفید است؛ اما این افراد مراکز توان‌بخشی شخصی نیستند و فرد باید برای درمان حرفه‌ای اقدام بکند. همچنین، باید به خاطر داشت مجبورکردن دیگران به درمان اغلب تأثیر مثبتی ندارد. بهتر است به‌جای اجبار، عزیزانتان را برای درمان تشویق و ترغیب کنید. هرگز به‌جای حرف‌زدن با این افراد، به آنها احساس گناه یا شرم را منتقل نکنید. شاید تعیین وقت روانشناس و رفتن همراه با عزیزتان اقدام مؤثر و مفیدی باشد.
چگونه باید روانشناس یا درمانگر مناسب را پیدا کرد
پس از اینکه فهمیدید مراجعه به روانپزشک برایتان مفید است، باید درمانگر مناسب را انتخاب کنید. بر اساس تحقیقات، کیفیت رابطه بین بیمار و درمانگر از عواملی است که بر کیفیت روند درمان تأثیر چشمگیری دارد. برای یافتن روانشناس مناسب انجام اقدامات زیر مؤثر است:
۱. پرس‌وجو از اطرافیان
از افراد مورداعتمادتان برای یافتن روانشناس مناسب پرس‌وجو کنید. شاید فردی که شما را به‌خوبی بشناسد بتواند روانشناس مناسبی را به شما معرفی بکند.
۲. جست‌وجوی آنلاین
می‌توانید به‌صورت آنلاین برای یافتن روانشناس‌ها در محل زندگی‌تان و متناسب با مشکلتان جست‌وجو کنید.
۳. یک مصاحبه تلفی سریع با روانشناس
از تماس‌گرفتن با روانشناس و داشتن مصاحبه تلفنی سریع نترسید. می‌توانید در این تماس تلفنی از روانشناس درباره ساعت مشاوره، مبلغ و محل مطب بپرسید. شاید این کار کمکتان کند بفهمید احساس مثبتی به درمانگرتان دارید یا خیر. بهتر است به‌دنبال فردی خون‌گرم، دلسوز و شایسته باشید تا اثربخشی روان‌درمانی افزایش یابد.
۴. مراجعه به چند درمانگر
رابطه پزشک و بیمار بسیار مهم است. این امر در روان‌درمانی تأثیری مضاعف می‌یابد؛ بنابراین، شاید بد نباشد به چند روانشناس مراجعه کنید تا فرد مناسبتان را بیابید. شاید این کار مقداری هزینه‌بر باشد؛ اما نتایج مثبتی به‌دنبال خواهد داشت.
۵. صحبت شفاف درمورد خواسته‌تان
روش‌های درمانی مختلفی وجود دارند. روانشناس به همه روش‌های درمانی مسلط نیست؛ بنابراین، بهتر است راجع به روش موردعلاقه برای درمانتان با روانشناس مشورت کرده و فردی را انتخاب کنید که در روش موردعلاقه‌تان با دانش و باتجربه باشد.
سخن پایانی
همه ما گاهی مشکلات روانی یا احساسات منفی را در زندگی تجربه می‌کنیم. گاهی خود به‌تنهایی با این مشکلات مواجه می‌شویم و آن را حل می‌کنیم و گاهی برای حل مشکلات به کمی کمک نیاز داریم. دانستن علائم و نشانه‌های مشکل روان به فرد کمک می‌کند به‌موقع مشکل خود را شناسایی و حل کند. فرد می‌تواند با روش‌های مختلف و پرس‌وجو، روانشناس مناسب خود را شناسایی کند و به حل مشکلات خود بپردازد.
