۱۷ مهر ماه ۱۳۹۸، بنیاد بین المللی کرگدن‌ها گزارشی منتشر کرد که تاثیر برنامه حفاظت از پنج گونه از آخرین کرگدن‌ها را بررسی می‌کند. در ۱۰ سال اخیر، بهبودهای قابل توجهی در بین چندین گونه مانند کرگدن‌های سیاه در آفریقا و کرگدن‌های هندی در هند و نپال دیده شده است. شکار غیرقانونی، بزرگ‌ترین تهدید برای این جانوران به حساب می‌آید و در چند سال اخیر باعث کاهش چشمگیر کرگدن‌های سفید و سوماترایی شده است.
در یک دهه گذشته، کمتر از ۲۱ هزار کرگدن روی زمین زندگی می‌کردند اما امروز، زمین زیستگاه حدود ۲۷ هزار زنجیر از آن‌هاست که در این مدت با رشد ۳۰ درصدی مواجه شده. اما اگر به دو سال گذشته نگاه کنیم، با کاهش دو هزار زنجیری آن‌ها مواجه می‌شویم! جمعیت آن‌ها به نقطه‌ای رسیده که میزان تولد از میزان شکار غیرقانونی کمتر است.
مدیر اجرایی بنیاد بین المللی کرگدن‌ها طی اعلامیه‌ای اظهار داشت که کرگدن‌ها در سراسر دنیا با شکار غیرقانونی، از بین رفتن زیستگاه‌ها و عوامل دیگری مانند گونه‌های تهاجمی و درون‌زایی، تهدید شده‌اند و ممکن است در چند سال آینده شاهد انقراض دو گونه از آخرین گونه‌های کرگدن‌ها باشیم.
درون‌زایی به حاصل تولیدمثل در نتیجه جفت‌گیری دو والد که با هم ارتباط ژنتیکی دارند، گفته می‌شود. این امر باعث کاهش توانایی زیستی در جمعیت و افزایش ویژگی‌های ژنتیکی نامطلوب و آسیب‌زاست و از آن با نام تنزل درون‌زایی نیز یاد می‌شود.
در سال ۱۳۹۷، شکارچیان غیرقانونی در آفریقا حدود ۹۰۰ کرگدن را از بین بردند. البته این در حالی است که کشتار آن‌ها از سال ۱۳۹۴ تا ۱۳۹۷، ۳۵ درصد کاهش یافت. اما به هر حال در ۱۳۹۷ شاهد کشته شدن ۲.۴ کرگدن در روز یا به عبارتی، یک کرگدن در هر ده ساعت بودیم. در چهار سال گذشته، بیشترین ضربه از شکار غیرقانونی به کرگدن‌های سفید وارد شده که امروزه تعداد آن‌ها فقط به عدد ۱۸ هزار زنجیر می‌رسد. دلیل اینکه این گونه در معرض شکار بیشتری قرار دارد، این است که در زیستگاه‌های بازتر و بزرگ‌تری زندگی می‌کنند و دسترسی راحت‌تری به آن‌ها وجود دارد.
گونه دیگر کرگدن‌های آفریقایی، کرگدن‌های سیاه هستند که به آرامی در حال بازیابی از تلفات مهیب گذشته هستند. در دهه ۵۰ خورشیدی، بیش از ۶۵ هزار کرگدن سیاه می‌زیستند که تا سال ۱۳۷۱ تنها ۲۳۰۰ زنجیر از آن‌ها باقی ماند. امروزه حدود ۵۵۰۰ کرگدن سیاه روی زمین زندگی می‌کنند. اگر تلاش‌های دولت‌ها و حافظان محیط زیست نبود، این امکان وجود داشت که تلفات از این هم بیشتر شود.
مراقبت‌های سختگیرانه دولت هند و نپال باعث موفقیت قابل توجهی در حفاظت از کرگدن‌های هندی شد که افزایش ۳۵۰۰ زنجیری آن‌ها را در پی داشت. در سال ۱۳۸۷، بنیاد بین المللی کرگدن‌ها و برنامه «چشم انداز ۲۰۲۰ کرگدن هندی» جمعیت جدیدی را در پارک ملی مناس در هند به وجود آوردند. تا به حال ۲۰ کرگدن در این پارک ملی به دنیا آمده‌اند که تعداد کل آن‌ها را در این پارک به عدد ۳۶ می‌رساند. این تلاش‌ها نشان می‌دهد که اگر آن‌ها آزادانه و دور از فشارهای بیرونی مانند شکار غیرقانونی زندگی کنند، می‌توانند خودشان بهبود پیدا کنند و از خطر انقراض نجات یابند.
اکنون در اندونزی کمتر از ۸۰ کرگدن سوماترایی باقی مانده. این گونه در بیست سال اخیر با کاهش جمعیت ۷۰ درصدی روبه‌رو شده و اکنون به عنوان پستاندار عظیم الجثه‌ای شناخته می‌شود که در معرض بیشترین خطر انقراض است. در حال حاضر، سه گروه کوچک از آن‌ها در جزیره سوماترا و یک گروه با جمعیت انگشت شمار در جزیره بورنو اندونزی وجود دارند. این جمعیت کوچک، تحت مراقبت‌های ویژه گروه‌های ضد شکار غیرقانونی هستند اما با این وجود هم تعداد کرگدن‌های سوماترایی در حال کاهش است.
در سال ۱۳۹۵، دولت اندونزی «برنامه عملیات اضطراری کرگدن سوماترایی» و در یک سال بعد در همکاری با بنیاد بین المللی کرگدن‌ها، «پروژه نجات کرگدن سوماترایی» را طراحی کرد. هدف این دو پروژه، گردآوری کرگدن‌هایی با پتانسیل باروری است تا در کمپ‌های بزرگ تولیدمثل نیمه‌طبیعی و تحقیقاتی مانند «پناهگاه کرگدن سوماترایی» نگهداری شوند و به افزایش جمعیت کمک کنند. ۶۸ کرگدن جاوه‌ای در پارک ملی اوجنگ کولن اندونزی تحت حفاظت ویژه قرار دارند و همچنین در ۲۵ سال گذشته در این مکان شکار غیرقانونی گزارش نشده است.
تکنولوژی کمک باروری به عنوان یک بخش از فعالیت‌های حفاظتی کرگدن‌ها در سال ۱۳۹۸ مطرح شد. در شهریور همان سال، دانشمندان اروپایی تخمک‌های آخرین کرگدن سفید شمالی (نابارور) را با اسپرم‌های دو کرگدن نر همان گونه با موفقیت بارور کردند. هر دو تخمک تا مرحله جنینی رشد کردند و در حال حاضر فریز شده‌اند تا بعدا در رحم یک کرگدن ماده جایگزین کاشته شوند.
در پی این موفقیت، تخمک یک کرگدن سوماترایی در مالزی نیز بازیابی شده و امید می‌رود که دانشمندان بتوانند آن را بارور و فریز کنند. در اردیبهشت ماه ۱۳۹۸، دانشمندان آمریکایی یک کرگدن هندی ماده را به طور هورمونی وارد دوره تخمک‌گذاری کردند و با لقاح مصنوعی توانستند بچه کرگدنی را به وجود آورند. دو ماه بعد نیز گروه دیگری از دانشمندان آمریکایی یک بچه کرگدن سفید جنوبی را توسط اسپرم فریز شده و لقاح مصنوعی به وجود آوردند.
مدیر اجرایی بنیاد بین المللی کرگدن‌ها می‌گوید: «ما چنین پیشرفت‌هایی را با علاقه بسیار زیادی دنبال می‌کنیم و در عین حال با آن برخورده واقع‌بینانه‌ای داریم. تا به حال هیچ گونه جانوری با تکنولوژی کمک باروری نجات نیافته و استفاده از چنین روشی برای نجات دادن جانوران از انقراض، مسیر بسیار سخت و پیچیده‌ای است. اما این موفقیت‌ها اولین قدم‌های مسیری بسیار طولانی هستند.»
این گزارش، اولویت حفاظت از کرگدن‌ها را در چهار بند زیر خلاصه می‌کند:
- تشدید فعالیت‌های گروه‌های ضد شکار غیرقانونی
- ادامه نظارت‌های شدید و مدیریت جمعیت حیات وحش، در صورت نیاز تولید مثل در کمپ‌های تحقیقاتی
- همکاری با گروه‌های محلی و اطمینان از دریافت مشوق‌های مالی توسط آن‌ها برای انجام پروژه‌های موفقیت آمیز حفاظتی
- دولت‌ها موظف به اجرای قوانین کیفری حیات وحش و اجرای تعهدات پیمان نامه‌های بین‌المللی در رابطه با ایجاد همکاری‌های موثر بین المللی در تحقیقات برای یافتن شبکه کل مجرمان، به خصوص در آسیا، هستند.
