یکی از مراجع قضایی که عادلانه‌ترین تصمیمات را اتخاذ می‌کند، دیوان عدالت اداری است. اسم این مرجع اشاره‌ای دارد به این نکته که ممکن است حقوق مردم توسط نهادهای دولتی و عمومی به هر دلیلی رعایت نشود و بنابراین مرجعی برای رسیدگی به این موارد در نظر گرفته شده است. در اصلِ يكصد و هفتاد و سوم قانون اساسي آمده است: «به منظور رسيدگی به شكايات، تظلمات و اعتراضات مردم نسبت به مأمورين يا واحدها يا آئين‌نامه‌های دولتی و احقاق حقوق آنها، ديوانی به نام ديوان عدالت اداری زير نظر رئيس قوه قضائيه تأسيس می‌گردد. حدود اختيارات و نحوه‌ی عمل اين ديوان را قانون تعيين می‌كند.»
این نوشته را بخوانید تا با وظایف دیوان عدالت اداری بیشتر آشنا شوید.
برای مثال ممکن است در یک دستگاه دولتی کار کرده باشید اما بنا به دلایل و بهانه‌هایی از پرداخت حق بیمه شما سر باز زده باشند. ممکن است یکی از مأموران دولتی به مناسبت شغل خود در ارتباط با شما مرتکب عملی شود که حق شما را ضایع کند، مثلا مغایر با قانون، از آزاد کردن اموال شما در گمرک خودداری کند. یا حتی آیین‌نامه یا بخشنامه‌ای از سوی یکی از نهادهای دولتی یا عمومی صادر شود و حقوقی را که افراد به‌موجب قانون دارا هستند، مخدوش کند (البته به جز بخشنامه‌های رئیس قوه قضاییه و چند نهاد دیگر مانند شورای نگهبان و شورای عالی امنیت ملی). در همه‌ی این موارد شما می‌توانید از این تصمیمات و اقدامات به دیوان عدالت اداری شکایت کنید.
صلاحیت دیوان عدالت اداری
برای واضح‌تر شدن مواردی که می‌توان برای حل‌وفصل‌شان به دیوان مراجعه کرد، صلاحیت دیوان را تقسیم‌بندی می‌کنیم. مطابق قانون دیوان عدالت اداری، در سه مورد امکان مراجعه به این مرجع وجود دارد.
۱. زمانی که شما از تصمیمات یک نهاد دولتی یا عمومی مثل وزارتخانه یا شهرداری یا مثلا سازمان تأمین اجتماعی شکایتی دارید. این تصمیمات ممکن است به‌صورت آیین‌نامه یا بخشنامه یا هر شکل دیگری باشند. برای مثال یکی از شهروندان اقدام به طرح شکایت برای ابطال بخشنامه نیروی انتظامی نمود که بر اساس آن تفتيش و بازرسی خودروها بدون اخذ مجوز مقام قضایی مجاز شمرده شده و دستور تفتيش خودروها بدون نياز به اخذ مجوز مخصوص هر خودرو از سوی مقام قضایی صادر شده است. دیوان، با توجه به اینکه در قانون آیین دادرسی کیفری، تفتیش منازل، اماکن، اشیا و … را منوط به دستور مقام قضایی (نه نیروی انتظامی) کرده بود، این بخشنامه را ابطال کرد.
۲. ممکن است شکایت شما به دلیل اقدامات یا تصمیمات یکی از مأموران یا کارمندان نهاد دولتی باشد، نه خود آن نهاد. برای مثال یکی از کارمندان اداره‌ای دولتی که مدتی در آنجا مشغول به کار بوده‌اید، برخلاف مقرراتِ خودِ آن سازمان از پذیرش درخواست بیمه شما سرباز می‌زند. در این وضعیت می‌توانید با مراجعه به دیوان عدالت اداری و طرح دعوا علیه آن سازمان، احقاقِ حق کنید.
۳. مورد سوم نیز ناظر به زمانی است که قبلا شکایت خود را در یکی از مراجع شبه قضایی مطرح کرده‌اید و می‌خواهید از تصمیم آن مرجع تجدیدنظر خواهی کنید. برای مثال هیئت حل اختلاف مالیاتی درباره‌ی شکایت شما از میزان مالیات تعیین شده تصمیمی گرفته است که آن را عادلانه نمی‌دانید. دیوان مرجع رسیدگی به اعتراضات شما به تصمیمات کمیسیون‌هایی مانند كميسيون‌های مالياتی، هيئت حل اختلاف كارگر و كارفرما، كميسيون موضوع ماده (۱۰۰) قانون شهرداری‌ها منحصرا از حيث نقض قوانين و مقررات يا مخالفت با آنهاست. اینکه آرای این مراجع شبه قضایی قابل رسیدگی مجدد در دیوان عدالت اداری هستند، بسیار به سود مردم است و امکان اصلاح اشتباهات این مراجع را فراهم می‌کند.
تشکیلات دیوان به این صورت است که در شعب بدوی و تجدید نظر، هیئت عمومی و هیئت‌های تخصصی وجود دارند. شعب بدوی و تجدیدنظر به موارد شکایتی که در شماره‌های ۲ و ۳ بالا ذکر شد می‌پردازند. قضات این شعب حداقل ۵ سال سابقه‌ی قضایی دارند. این نکته نشان‌دهنده‌ی این است که دقت قضایی برای رسیدگی به شکایت مردم از عملکرد نهادهای دولتی بسیار مهم است. شعب بدوی با یک قاضی و شعب تجدیدنظر با سه قاضی تشکیل می‌شوند. اما مورد ۱ که در بالا ذکر شد، یعنی شکایت از آیین‌نامه‌ها و بخشنامه‌ها و تصمیمات سازمان‌ها اول برای بررسی دقیق در هیئت‌های تخصصی و سپس برای تصمیم‌گیری نهایی در هیئت عمومی دیوان مطرح می‌شوند. همچنین دیوان واحد اجرای احکام دارد که به اجرای آرای صادره از شعب می‌پردازد.
برای طرح دادخواست لازم است در برگ مخصوص طرح دادخواست در دیوان شکایت خود را بنویسید و آن را تقدیم دیوان نمایید. با مراجعه به وبسایت دیوان عدالت می‌توانید نکات مفیدی راجع به چگونگی تقدیم دادخواست پیدا کنید.
همان‌طور که ابتدا نیز توضیح داده شد، دیوان مرجعی است که با نگاهی منصفانه و برای رعایت حقوق مردم تشکیل شده است و به قضاوت می‌پردازد. بنابراین هیچ‌گاه از طرح دعوا در این مرجع ناامید نباشید.
