هر آنچه که باید درباره پایگاه فضایی بایکونور قزاقستان بدانید

یوری گاگارین، در روز 12 آوریل 1961 میلادی از بایکونور به فضا رفت و اولین انسان در مدار کره زمین لقب گرفت. با فرود موفقیت‌آمیز کپسول فضایی گاگارین در قزاقستان، بایکونور به عنوان پایگاه اصلی پرتاب ماهواره‌ها و مرکزی برای اکتشافات فضایی شناخته شد. اینجا مکانی است که همه فضانوردان جهان به آن رفت و آمد دارند و مسافران ایستگاه فضایی بین‌المللی از طریق آنجا به فضا سفر می‌کنند. همه پروازها در این مرکز به وسیله موشک روسی سایوز انجام می‌شود. انواع ماموریت‌های تجاری، نظامی و علمی در طول سال باعث شده بایکونور به یک پایگاه فضایی بسیار شلوغ و البته با اهمیت تبدیل شود و امروزه تمام ماموریت‌های فضایی سرنشین‌دار روسیه از این مکان آغاز می‌شوند.

تاریخچه

پایگاه فضایی بایکونور قزاقستان در روز 2 ژوئن 1955 میلادی با هدف ایجاد محلی مخفی و به دور از چشم آمریکایی‌ها برای انجام پرتاب‌های فضایی شوروی سابق ساخته شد. مساحت این پایگاه، 85 کیلومتر از شمال تا جنوب و 125 کیلومتر از شرق به غرب است و مهندسان شوروی سابق آن را ساختند. روس‌ها در آن زمان برای مخفی نگه داشتن اطلاعات از رقیب خود یعنی ایالات متحده آمریکا و همچنین به دلایل امنیتی، برای نام‌گذاری این پایگاه پیشرفته از نام و مختصات شهر کوچکی در 320 کیلومتری شمال شرقی آنجا استفاده کردند و این‌گونه بود که این مرکز فضایی پیشرفته، بزرگ، مجهز و البته قدیمی با یک نام گمراه‌کننده شناخته شد.

روس‌ها حتی در زمان پروژه آپولو-سایوز که پایان‌دهنده جنگ سرد شوروی و آمریکا بود، فضانوردان آمریکایی را شبانه و از طریق جاده‌های قدیمی شهر تیوراتام به پایگاه می‌بردند؛ اما با وجود این آمریکایی‌ها در نهایت توانستند با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و هواپیماهای جاسوسی U2، اطلاعات زیادی را از این مرکز فضایی به دست بیاورند. قرارگیری این مرکز در یک دشت خالی از سکنه باعث شد امکان ارتباطات رادیویی از راه دور به راحتی فراهم شود و خطری بابت پرتاب موشک، غیر نظامیان را تهدید نکند. همچنین قرار گرفتن این محل در نزدیکی خط استوا می‌تواند یک مزیت برای پرتاب موشک‌ها به مدار باشد.

دولت قزاقستان این پایگاه فضایی را تا سال 2050 میلادی به روسیه اجاره داده و پس از انحلال اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991، برنامه فضایی روسیه از بایکونور تحت نظارت کشورهای مشترک‌المنافع انجام می‌شود. البته روس‌ها قصد داشتند بایکونور را به مدت 99 سال اجاره کنند، اما در نهایت اجاره این سایت به مدت 20 سال با امکان تمدید هر 10 ساله آن و با مبلغ سالانه 115 میلیون دلار مورد موافقت قرار گرفت. در ماه ژوئن 2005 نیز شورای فدراسیون روسیه با توافقی که با قزاقستان انجام داد، مدت اجاره این پایگاه را تا سال 2050 تمدید کرد.

مهم‌ترین ماموریت‌ها

در طول فعالیت پایگاه فضایی بایکونور قزاقستان، ماموریت‌های موفق زیادی در این مرکز انجام شد. پرتاب اسپوتنیک 1 به عنوان اولین ماهواره مصنوعی زمین در سال 1957، لونا 1 به عنوان اولین فضاپیمایی که به ماه نزدیک شد در سال 1959، پرتاب موشکی که یوری گاگارین را به عنوان اولین فضانورد تاریخ جهان در سال 1967 به فضا برد، بردن والنتناترشکوا به عنوان اولین فضانورد زن تاریخ به فضا در سال 1963، اولین پرواز حامل دو سرنشین وسخود 2 در سال 1964 و اولین پرواز خدمه فضایی به یک ایستگاه فضایی سایوز 19 در سال 1971 از جمله ماموریت‌های مهم و تاریخی بودند که از این پایگاه فضایی انجام شدند.

البته در کنار این ماموریت‌های موفق و تاریخی، پایگاه فضایی بایکونور قزاقستان شاهد انجام چند ماموریت شکسته خورده و مرگبار هم بود. بدترین شکست تاریخی این پایگاه به فاجعه ندلین مربوط می‌شد که در 24 اکتبر 1960 اتفاق افتاد و حدود 150 کشته به جا گذاشت که یکی از آنها یک مقام عالی‌رتبه شوروی بود. در جریان این حادثه، یک موشک R-16 به دلایل مختلفی مثل برنامه پرتاب سریع و فراموش شدن برخی بررسی‌های ایمنی روی لنت منفجر شد. مسئولان جزئیات این فاجعه را مخفی نگه داشتند و رازهای زیادی از آن ناگفته باقی ماند. حتی خانواده‌های قربانیان این حادثه نیز نتوانستند از بسیاری از جزئیات مطلع شوند.

همچنین در سال 1967 میلادی و حین ورود اولین فضاپیمای سایوز یعنی سایوز 1، چتر نجات فضانورد به خوبی عمل نکرد و تنها فضانورد این فضاپیما یعنی ولادیمیر کوماروف جان باخت. در سال 1971 میلادی هم سه فضانورد سایوز 11 یعنی گئورگی دوبروولسکی، ولادیسلاو وولکوف و ویکتور پاتسایف قبل از ورود به جو زمین به دلیل انفجار ناشی از افزایش فشار کپسول کشته شدند. این سه نفر تنها فضانوردانی بودند که در خارج از جو زمین جان خود را از دست دادند و حادثه‌های دیگری که منجر به کشته شدن برخی فضانوردان شد، درون جو زمین اتفاق افتاد.

گفتنی است علاوه بر ماموریت‌های فضایی روسیه، بسیاری از ماموریت‌هایی فضایی ایالات متحده آمریکا و سازمان فضایی ناسا نیز از طریق پایگاه فضایی بایکونور انجام شده است.  تا چندین سال، این مرکز برای ارسال فضانوردان به ایستگاه فضایی بین‌المللی استفاده شد تا این که در روز 31 می 2020، آمریکایی‌ها موفق شدند بعد از گذشت 9 سال از بازنشستگی شاتل، فضانوردی را از خاک خود به فضا ارسال کنند.

از جمله ماموریت‌های ناسا که از طریق بایکونور به انجام رسید می‌توان به خوشه-2، انتگرال، مارس اکسپرس، دلتا، سروانتس، ونوس اکسپرس و گالیله یا ارسال فضانورد روبرتو ویتوری در آوریل 2005 به ایستگاه فضایی بین‌المللی اشاره کرد. روس‌ها اکنون قصد دارند پایگاه فضایی خود به نام وستوچنی را بسازند تا به این ترتیب وابستگی خود به پایگاه فضایی بایکونور قزاقستان را کاهش دهند.