اگر حس می‌کنید برای انجام دادن امور روزانه‌ی خود انگیزه ندارید، اگر نمی‌توانید با وجود ارائه‌ی پاداش‌های مختلف، کارکنان‌تان را به انجام امور شرکت ترغیب کنید و مسئولیت پذیری کارمندان را افزایش بدهید، با خواندن این مطلب می‌توانید ریشه‌ی مشکل را پیدا کنید و با روش‌هایی برای افزایش انگیزه درونی آنها آشنا شوید.
یکی از انواع انگیزه، انگیزه درونی است. انگیزه درونی از درون خودتان شکل می‌گیرد و شما را راضی می‌کند که دست به یک رفتار خاص بزنید. این مفهوم در مقابلِ انگیزه بیرونی قرار دارد که در آن منبع انگیزه، دریافت پاداش یا دوری از مجازات است.
مفهوم انگیزه درونی
در روانشناسی، انگیزش درونی به‌خاطر تفاوت پاداش بیرونی و داخلی، معنا پیدا می‌کند. در کتاب «مقدمه‌ای بر روانشناسی: دروازه‌ای به ذهن و رفتار، همراه با نقشه ذهنی» نویسنده انگیزه درونی را این‌گونه تعریف می‌کند: «انگیزه درونی زمانی رخ می‌دهد که عمل ما هیچ ربطی به پاداش‌های بیرونی ندارد. ما فقط از انجام دادن یک کار مشخص لذت می‌بریم، چرا که آن را فرصتی برای جست‌وجو، یادگیری و محقق کردن توانایی‌هایمان می‌بینیم.»
خواندنِ همین مطلب را در نظر بگیرید. اگر دلیل شما برای مطالعه‌ی این مطلب، افزایش اطلاعات‌تان درباره‌ی انگیزش است، بنابراین براساس انگیزه درونی عمل کرده‌اید، اما اگر هدف شما از خواندن این مطلب انجام یک تکلیف دانشگاهی است تا از گرفتن نمره‌ی بد دوری کنید، براساس انگیزه بیرونی عمل کرده‌اید.
آخرین باری که کاری را فقط برای لذتش انجام داده‌اید، کِی بود؟
فعالیت‌هایی وجود دارند که آنها را تنها به‌خاطر لذت‌بخش بودن‌شان انجام می‌دهیم، مثلا رسیدگی به گیاهان، کشیدن نقاشی، بازی کردن، نوشتن یک داستان یا خواندن کتاب. این فعالیت‌ها ممکن است نتایجی هم به همراه داشته باشند، اما ما آنها را انجام می‌دهیم به این دلیل که باعث می‌شوند احساس خوشحالی کنیم.
رضایت درونی
وجود انگیزش درونی باعث می‌شود کارها را به‌خاطر لذت‌بخش بودن‌شان انجام بدهید نه به‌خاطر پول یا تحسین دیگران.
البته با این همه، چنین رفتارهایی نیز پاداش‌هایی به همراه دارند، ایجاد احساسات مثبت یکی از همان پاداش‌هاست.
فعالیت‌هایی مانند کارهای داوطلبانه‌ای که برای دیگران انجام می‌دهید، به زندگی شما معنی می‌دهند و چنین احساساتی را ایجاد می‌کنند. وقتی نتیجه‌ی این فعالیت‌ها را مشاهده می‌کنید، احساسات مثبت توأم با حس شایستگی سراغ‌تان می‌آید، به‌خصوص اگر بتوانید با مفاهیم جدیدی آشنا بشوید و در انجام یک کار، مهارت پیدا کنید.
پاداش و انگیزه درونی
نتایج پژوهش‌ها نشان می‌دهد اگر انگیزه درونی با پاداش‌های بیرونی تقویت شود، تأثیرش را از دست می‌دهد و کم‌رنگ‌تر خواهد شد. از این پدیده با نام «اثر بیش‌توجهی» نام می‌برند.
ریچارد گریگز، نویسنده‌ی کتاب «روانشناسی: مقدمه‌ای مختصر»، نوشته است: «انگیزه درونی یک فرد به‌اندازه‌ی کافی قدرت دارد تا او را به ادامه‌ی رفتار وادارد. اما اضافه کردن نیروی انگیزه بیرونی سبب می‌شود انگیزهی فرد برای انجام کار زیر سؤال برود.»
باور بر این است افراد زمانی که انگیزه درونی دارند، خلاقیت بیشتری به خرج می‌دهند.
به‌عنوان مثال در محیط کاری، استفاده از پاداش و مزایا، یکی از راهکارهای ایجاد انگیزه در کارمندان است (افزایش انگیزه بیرونی)، اما اگر از انگیزه درونی استفاده کنید، می‌توانید بهره وری کارکنان را افزایش بدهید و به سطح بالاتری از کیفیت دست پیدا کنید. اگر کاری را انجام بدهید که از نظر شما جذاب و چالش‌برانگیز است، با احتمال بیشتری ایده‌ها و راه‌حل‌های خلاقانه را کشف می‌کنید.
انگیزه برای یادگیری
انگیزه درونی نقش مهمی در آموزش و یادگیری بازی می‌کند. معلم‌ها و صاحب‌نظران حوزه‌ی آموزش در تلاش‌اند تا محیطی آموزشی برمبنای انگیزه درونی و ذاتی ایجاد کنند. متأسفانه، اغلب نظریه‌‌پردازان این حوزه پیشنهاد می‌کنند از آنجایی که دانش‌آموزان یادگیری را خسته‌کننده می‌دانند، بهتر است آموزش برمبنای انگیزه‌های بیرونی انجام شود.
توماس مالون و مارک لیپر در کتاب «یادگیری را مفرح کنیم: طبقه‌بندی انواع انگیزه‌های درونی برای یادگیری»، معتقدند استفاده از انگیزه بیرونی کار درستی نیست. آنها می‌گویند: «اگر افراد به‌خاطر ذاتِ خودِ فعالیت، آن را انجام بدهند نه به این خاطر که به دنبال پاداش باشند یا از عواقب انجام ندادنش فرار کنند، آن فعالیت مفرح، فریبنده و لذت‌بخش است و خودش یک انگیزه درونی تلقی می‌شود.»
این دو نویسنده چندین روش برای ایجاد انگیزه درونی در محیط‌های آموزشی پیشنهاد می‌کنند که در ادامه با آنها آشنا می‌شویم.
عوامل افزایش انگیزه درونی
- چالش: وقتی یک هدف شخصی را دنبال می‌کنید که امکان دستیابی به آن وجود دارد اما لزوما قطعی نیست، انگیزهی بیشتری پیدا می‌کنید. زمانی که دیگران شما را قضاوت می‌کنند، ممکن است این اهداف با عزت نفس شما ارتباط پیدا کنند.
- کنجکاوی حسی: زمانی که چیزی در محیط بیرونی توجه شما را به خود جلب می‌کند، شاهد افزایش انگیزه درونی هستیم.
- کنجکاوی شناختی: زمانی که بخشی از فعالیت سبب تحریک حس کنجکاوی بشود نیز شاهد افزایش انگیزه درونی خواهیم بود.
- کنترل: همه دوست دارند بتوانند خود، محیط اطراف و اهداف آینده‌شان را کنترل کنند.
- همکاری و رقابت: زمانی که فرصت کمک به دیگران را پیدا می‌کنید یا اینکه می‌دانید عملکرد شما در میدان رقابت با دیگران قرار می‌گیرد، شاهد افزایش انگیزه درونی خواهید بود.
- شناخته شدن: وقتی دستاوردهایتان توسط دیگران تحسین می‌شوند، انگیزه درونی شما افزایش پیدا می‌کند.
تفاوت نگاه‌ها به موضوع پاداش
متخصصان معتقدند که ارائه‌ی پاداش‌ِ غیرضروری، ممکن است سبب کاهش انگیزه درونی شود. تصور غالب این است که پاداش دادن سبب افزایش انگیزهی فرد می‌شود اما عملکرد و علاقه، همیشه در یک جهت حرکت نمی‌کنند. به‌عنوان مثال وقتی کودک در حال بازی کردن است، اگر برای ادامه دادن بازی به او پاداش بدهیم، انگیزهی او برای بازی کردن را کاهش می‌دهیم.
البته عوامل دیگری همچون اهمیت و بزرگی رفتار یا رویداد و نیز نوع نگاه اشخاص درمورد اهمیت رویدادهای مختلف، در نحوه‌ی عملکرد پاداش بر انگیزه درونی تأثیر دارند. مثلا رقابت ورزشکار و به‌دست آوردن جایزه در مسابقات ورزشی، از دید عده‌ای به‌عنوان تأیید شایستگی و لیاقت ورزشکار قلمداد می‌شود اما از نظر بعضی دیگر وسیله‌ای برای تطمیع یا اجبار به نظر می‌رسد.
نتیجه‌گیری
انگیزه درونی، مفهوم بسیار جذابی است. فعالیت‌های زیادی وجود دارند که به‌خاطر انگیزه درونی شکل می‌گیرند و وجود این نوع فعالیت‌ها برای داشتن یک زندگی متعادل ضروری است. به‌عنوان مثال اگر همیشه در حال کار کردن باشید، لذت‌های ساده‌ی زندگی را از دست می‌دهید. شناخت انگیزه‌های درونی و بیرونی خودمان و ایجاد تعادل در زندگی از اهمیت بسزایی برخوردار است.
