نحله چیست؟ نحله در لغت به دین و بدهی، هدیه، بخشش، آیین و عقیده معنا شده است و به کسر «ن» خوانده می‌شود.
در عهد جاهلیت، جامعه ارزشی برای زنان قائل نمی‌شد، مهریه‌ی زن در اختیار اولیای او قرار می‌گرفت، خود را صاحب زن می‌دانستند و حتی گاهی مهریه‌ی یک زن را نکاح زنی دیگر قرار می‌دادند. مثلا یک برادر، خواهر خود را به ازدواج دیگری درمی‌آورد و در مقابل با خواهر آن مرد ازدواج می‌کرد. به این دلایل ظالمانه، اسلام مهر را حق زن خواند و در بسیاری از آیات قرآن کریم مردان را به رعایت این حق سفارش کرد.
در چهارمین آیه‌ی سوره‌ی نساء آمده «وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَةً فَإِنْ طِبْنَ لَکُمْ عَنْ شَیْءٍ مِنْهُ نَفْسًا فَکُلُوهُ هَنیئًا مَریئًا؛ و مهر زنان را (به‌طور کامل) به‌عنوان بدهی (یا هدیه) به آنان بپردازید، ولی اگر آنها چیزی از آن را با رضایت خاطر به شما ببخشند، حلال و گوارا مصرف کنید». برخی از فقها با استناد به این آیه‌ی شریف، نحله را مهریه و مهریه را بخششی از سوی مرد به زن می‌دانند.
اگر نحله را به دین و بدهی معنا کنیم، تفسیر آیه‌ی مزبور چنین می‌شود: همان‌طور که مراقب پرداخت سایر بدهی‌ها هستید که چیزی از آن کم نشود، در مورد پرداخت مهریه هم باید این‌گونه باشید.
و اگر نحله به معنای هدیه و عطیه باشد، این آیه این‌گونه تفسیر می‌شود: مهریه‌ی زن یک عطیه از طرف خداوند است و خدا به خاطر اینکه زن دارای حقوق بیشتری در اجتماع باشد و ضعفِ نسبیِ جسمی او هم به نوعی از این راه جبران شود، سفارش نموده آن را به‌طور کامل بپردازید. بعضی نحله را زنبور عسل معنا کرده‌اند بدین جهت که این موجود کوچک در عوضِ عسلی که می‌بخشد، توقعی ندارد، بخشش مرد مثل بخشش زنبور عسل، عوضِ مالی ندارد و نحله هم هدیه‌ای است که در مقابل آن ثمن و عوضی نیست.
شرایط اخذ نحله
نحله در صورتی به زن تعلق می‌گیرد که تقاضای طلاق از سوی مرد باشد و همچنین تقاضای طلاق نباید به دلیل تخلفات زن از وظایف زناشویی یا سوءِرفتار او باشد. در صورتی‌که شرایط تعلق اجرت المثل زمان زوجیت نباشد، زن دارای شرایط اخذ نحله می‌شود، پس نمی‌توان هم اجرت المثل را اخذ کرد و هم خواستار نحله شد.
مطالبه‌ی نحله
مطالبه‌ی نحله برای بعد از طلاق پیش‌بینی شده بود، اما به دلیل اینکه این قاعده علاوه بر ایجاد مشکلاتی برای زن، از لحاظ حقوقی هم صحیح نبود، مجمع تشخیص مصلحت نظام مقرر کرد که منظور از عبارت «پس از طلاق» این است که بعد از محرز شدن عدم امکان سازش زوجین توسط دادگاه می‌توان برای مطالبه‌ی نحله اقدام کرد.
پس زن می‌تواند قبل از طلاق، حق‌الزحمه‌ی اموری را که شرعا به عهده نداشته و به امر شوهر و با قصد دریافت دستمزد انجام داده با معین کردن مبلغی به‌عنوان نحله از دادگاه خواستار شود. اثبات این امر که زن به دستور مرد اموری خارج از وظیفه‌ی شرعی خود انجام داده به عهده‌ی زن است، اما لازم نیست که ثابت کند برای انجام این امور قصد اخذ اجرت داشته، زیرا قاعدتا این امور بدون قصد تبرع است.
با این اساس و تفاسیر برخی از صاحب‌نظران حقوق گفته‌اند؛ به دلیل اینکه در جوامع ایرانی و خانواده‌هایش، زن کارهای خانه را رایگان انجام می‌دهد، پس اثبات خلاف آن بر عهده‌ی زن است.
حق نحله برای زوجه در ازدواج موقت راه ندارد و فقط در نکاح دائم برای زن تعریف شده است.
اقامه‌ی مطالبه‌ی نحله
زن به غیر از دادخواست صدور گواهی عدم سازش، می‌تواند دادخواست نحله را جداگانه تنظیم و تقدیم دادگاه کند و لزوما اقدام به مطالبه‌ی آن مربوط به بعد از طلاق نیست. دادگاه، میزان نحله را بدون نیاز به نظر کارشناس و با توجه به سنوات زندگی مشترک، استطاعت مالی زوج و همچنین زحمات زن در زمان زندگی مشترک معین و مشخص می‌کند.
