هر یک از ما ممکن است بنا به دلایل مختلفی، ناچار از مراجعه به دادگستری شویم. ممکن است خود ما پیش‌قدم مراجعه به دادگستری شده باشیم، یا این که کسی ادعایی کرده باشد و برای پاسخ، نیاز به حضور ما باشد. اما آیا ضروری است که در این فرآیند وکیل به همراه داشته باشیم؟ برای پاسخ به این سؤال ابتدا بهتر است تفکیکی بین دعاوی حقوقی و دعاوی کیفری قائل شویم. پس در ادامه‌ی این مطلب همراه ما باشید تا با تفاوت این دعاوی و نحوه‌ی انتخاب وکیل بیشتر آشنا شوید.
تفاوت دعاوی حقوقی و کیفری
در دعاوی حقوقی، هر اتفاقی هم در دادگاه بیفتد، مجازاتی برای کسی در پی نخواهد داشت. ممکن است شما ملزم به پرداخت وجه یا مالی شوید، اما این از باب مجازات نیست و مثلا مبنایی قراردادی دارد. در مقابل در پرونده‌های کیفری، موضوع وقوع یک جرم است که در صورت اثبات برای محکوم مجازات در پی خواهد داشت؛ این مجازات می‌تواند حبس باشد، جریمه‌ی نقدی به نفع دولت باشد، یا حتی مجازات‌های بدنی مانند شلاق یا قصاص! در یک توصیه‌ی اولیه باید بدانید که در پرونده‌های کیفری، اگر متهم واقع شدید و از بی‌گناهی خود هم کاملا مطمئن بودید، باز هم حتما در کنار خود یک وکیل دادگستری داشته باشید تا با دقت و با آگاهی از جزییاتی که دانستنش برای عامه‌ی مردم ممکن نیست، از شما به شایستگی دفاع نماید. اگر هم در مقام شاکی هستید، باز هم حضور وکیل در پرونده شما ضروری خواهد بود.
اما در پرونده‌های حقوقی، بسته به این که ادعای شما یا طرف مقابل چقدر جدی باشد و چقدر مستند، ممکن است به وکیل نیاز داشته باشید یا نه، خودتان بتوانید کارها را به نحو قابل قبولی پیگیری کنید. اگر اسناد شما به خوبی نشان دهنده‌ی حق شما هستند، مثلا اگر خانه‌ای را اجاره داده‌اید و اجاره‌نامه و سند رسمی مالکیت دارید، و مستأجر از پرداخت اجاره‌بها خودداری می‌کند، بدون نیاز به وکیل می‌توانید حق خود را در دادگستری (بسته به میزان اجور معوقه، اما احتمالا شورای حل اختلاف) پیگیری نمایید. اما زمانی هست که اسناد شما کامل نیستند، یا نیاز به تفسیر قرارداد و قوانین است، یا رقم مورد ادعا قابل توجه است؛ بهتر است در این موارد حتما وکیلی به همراه داشته باشید تا دادخواست شما را به دقت تنظیم کند و در همه‌ی مراحل، کار شما را پیگیری نماید.
چگونه وکیل خود را انتخاب کنیم؟
۱. انتخاب بین وکلای کانون دادگستری و وکلای مرکز مشاوران قوه‌ی قضاییه
برای پاسخ دادن به این سؤال باید معیارهای متفاوتی را در نظر گرفت. در یک نگاه اولیه، وکلا به دو گروه تقسیم می‌شوند؛ وکلای کانون وکلای دادگستری که یک نهاد مستقل از قوه‌ی قضاییه است و وکلای مرکز مشاوران قوه‌ی قضاییه که به این قوه وابسته هستند. آنچه میان جامعه‌ی حقوقی مشهور است این است که بنا به دلایل گوناگون، وکلای کانون از استقلال و عملکرد بهتری برخوردار هستند اما این یک قاعده مطلق نیست. از سوی دیگر شاید شنیده باشید که عده‌ای به «کارآموزی وکالت» مشغولند. این یعنی هنوز دو سال از زمان ورود ایشان به حرفه‌ی وکالت نگذشته است و وکیل پایه یک محسوب نمی‌شوند و محدودیت‌هایی در قبول پرونده دارند. شاید در همین ابتدای امر به نظرتان برسد که بهتر است پرونده‌ی خود را نزد کارآموزان نبرید، اما باید بدانید که در پرونده‌هایی که پیچیدگی چندانی ندارند و نیز زمانی که می‌خواهید هزینه‌ی کمتری به این کار اختصاص بدهید، کارآموزان وکالت -علی‌الخصوص در سال دوم- گزینه‌های بسیار مناسبی هستند. مهم این است که سعی کنید وکیل خود را از میان وکلایی انتخاب کنید که قبلا کسی از آشنایان‌تان با او کار کرده و رضایت داشته است.
۲. تحصیلات و تجربه‌ی کاری وکیل
مسئله‌ی بعدی تحصیلات و تجربه‌ی کاری وکلاست. صرف داشتن تحصیلات -حتی مرتبط با موضوع پرونده- نمی‌تواند معیار کافی برای انتخاب وکیل باشد. آن چه در این حرفه مهم‌تر است، تجربه‌ی وکیل دادگستری است. باید بدانید که با هر میزان تحصیلات و تجربه، در نظم کنونی دادگستری، پیگیری کار حرف اول را می‌زند. بنابراین از ابتدا با وکیل خود شرط کنید که منتظر اخطار یا احضار دادگاه نباشد و خود حداقل دو ماه یک بار برای پیگیری روند پرونده به شعبه مراجعه کند. به یاد داشته باشید که خود شما نیز می‌توانید در سامانه adliran.ir روند کار پرونده‌تان را مشاهده کنید و همین‌طور بدانید که داشتن وکیل باعث نمی‌شود که خودتان نتوانید به دادگاه مراجعه کنید و مستقیم پیگیر کارتان بشوید.
۳. انتخاب یک یا دو وکیل
مسئله‌ی بعدی تعداد وکلاست. در دعاوی حقوقی شما می‌توانید یک یا دو وکیل داشته باشید. اگر دو وکیل انتخاب می‌کنید، به این توجه کنید که می‌خواهید هر کدام از آنها بتوانند به تنهایی همه‌ی اقدامات لازم را صورت دهند یا حتما نیاز به اقدام هر دو نفرشان باشد؛ در صورت اول در وکالتنامه قید کنید که وکالت را به صورت مجتمعا یا منفردا قابل انجام می‌دانید. همچنین به اختیاراتی که به موجب وکالتنامه به وکیل‌تان می‌دهید دقت کنید. آیا می‌خواهید وکیل‌تان بتواند بدون مشورت با شما با طرف دعوا سازش کند و مثلا دادخواست را پس بگیرد؟ پس این را قید کنید؛ در غیر این صورت چنین اختیاری به وی ندهید. منطقی این است که معنای هر چیزی را که در وکالتنامه متوجه نمی‌شوید از وکیل خود بپرسید و از این کار ابا و شرمندگی نداشته باشید. در دعاوی کیفری نیز جز در بعضی جرایم شدید که مثلا مجازات اعدام را در پی دارند و می‌توان سه وکیل در این پرونده‌ها معرفی نمود، در باقی دعاوی حداکثر می‌توانید دو وکیل داشته باشید. با افزایش تعداد وکلا معمولا هزینه‌ی شما بالا نمی‌رود، اما دقت کار افزایش می‌یابد.
هر وکیل دادگستری می‌تواند فعالیت‌هایش را در یک شهر متمرکز کند. این مانع قبول وکالت در شهرهای دیگر نمی‌شود اما نمی‌تواند در شهری به غیر از آنچه در پروانه‌ی وکالتش قید شده است دفتری دایر نماید. شما می‌توانید مشخصات وکیل خود را با نام و نام‌خانوادگی در سامانه‌ی جست‌وجوی وکلا هم در سایت کانون وکلا و هم مرکز مشاوران مشاهده کنید.
در صورت عدم رضایت از وکیل چه کنیم؟
ممکن است از وکیل خود رضایت نداشته باشید. باید بدانید که در هر مرحله‌ای که باشید می‌توانید وکیل خود را عزل کنید و مقررات پرداخت حق‌الوکاله نیز باعث می‌شود که همه‌ی هزینه‌هایی که پرداخت کرده‌اید به طور منصفانه‌ای قابل بازگشت باشد. همچنین در صورتی‌که وکیل شما مرتکب تخلف انتظامی شود، از رفتار خلاف شأن گرفته تا سازش با طرف دعوای شما، امکان پیگیری در دادسرای انتظامی وکلا وجود دارد. برای آگاهی از تخلفات انتظامی می‌توانید همین عنوان را در اینترنت جست‌وجو کنید.
نکاتی که باید بدانید
اول این که حتی در صورتی‌که نمی‌خواهید هزینه‌ای برای وکیل داشتن بپردازید، بهتر است حداقل با یک وکیل مشورت کنید. هزینه‌ی مشاوره ساعتی ۱۰۰ تا ۲۰۰ هزار تومان است. همچنین اگر نیاز به وکیل دارید اما قادر به پرداخت هزینه نیستید، می‌توانید درخواست وکیل تسخیری یا معاضدتی بنمایید و تا زمانی که نتوانید حق‌الوکاله را پرداخت کنید، از شما به صورت رایگان و با معرفی کانون وکلا یا مرکز مشاوران حمایت خواهند کرد.
نکته‌ی دوم و پایانی نیز این است که وکالت در جامعه‌ی کنونی و دادگستری فعلی حرفه‌ای بسیار سخت و نیازمند تلاش و تمرکز بالاست. در انتخاب وکیل خود دقت کنید اما پس از آنکه به او اعتماد کردید، دیگر به هر بهانه‌ای در کار او مانع ایجاد نکنید. یکی از انواع این موانع می‌تواند عدم پرداخت هزینه‌های مربوط به دادرسی و سفرهای مورد نیاز یا کارشناس یا… باشد و همین‌طور در پرداخت حق‌الوکاله هم خوش‌قول باشید و به عهد خود عمل کنید.
