مقصود از اجاره به شرط تملیک چیست؟

عقود و قراردادهایی که افراد میان خود منعقد می‌کنند دارای یک سری تعهدات و آثار اصلی و یک سری تعهدات و آثار فرعی است. مقصود از آثار و تعهدات اصلی، آثاری هستند که خواه طرفین یک قرارداد بخواهند و خواه نخواهند، به‌موجب قانون ایجاد می‌شوند اما آثار و تعهدات فرعی، آثار و تعهداتی هستند که ایجاد آنها منوط به خواست و اراده‌ی طرفین است و در صورتی که آنها نخواهند ایجاد نخواهد شد. برای مثال در عقد اجاره به محض انعقاد عقد میان موجر و مستأجر، مستأجر مالکِ منافعِ عین مستأجره می‌شود و بر این اساس موجر متعهد می‌شود که از زمان معینی که طرفین بر آن توافق کرده‌اند، مال را در اختیار مستأجر قرار بدهد. برای مستأجر نیز این تعهد به‌وجود می‌آید که در بازه‌های زمانی مشخصی که در قرارداد ذکر شده‌ است (مثلا هر سی روز)، مبلغی را به‌عنوان اجاره‌بها به موجر بپردازد و پس از پایان مدت اجاره، مال را به موجر تحویل بدهد. این تعهدات به‌موجب قانون برای موجر و مستأجر به‌وجود می‌آیند و اراده‌ی آنها در اصلِ تعهدات نقشی ندارد هرچند موجر و مستأجر می‌توانند در مورد مبلغ اجاره‌بها یا مدت زمان اجاره توافق نمایند. علاوه بر این تعهدات اصلی، موجر و مستأجر می‌توانند تعهدات فرعی دیگری نیز در عقد اجاره برای یکدیگر به‌وجود آورند که به این تعهدات فرعی در ادبیات حقوقی «شرط» گفته می‌شود. یکی از تعهدات و آثار فرعی که می‌تواند در عقد اجاره درج شود، شرط تملیک است و به عقد اجاره‌ای که چنین شرطی در ضمن آن درج شده‌ باشد، اجاره به شرط تملیک گفته می‌شود. اجاره به شرط تملیک به نوعی از عقد اجاره گفته می‌شود که براساس آن منافع عین مستأجره برای مدت زمان مشخصی که در عقد اجاره تعیین می‌شود، به مالکیت مستأجر در می‌آید و در آن قید می‌شود که اگر مستأجر به تمامی‌ِ تعهدات مندرج در این قرارداد عمل کند، در پایان مدت اجاره، مالک عین مستأجره خواهد شد. تعهدی که برای مستأجر در این نوع قرارداد اجاره ذکر می‌شود، بستگی به توافق طرفین دارد. برای مثال موجر می‌تواند منزل خود را به مستأجر اجاره بدهد و شرط کند که اگر مستأجر در هر ماه فلان مبلغ را بپردازد در پایان سال که مدت اجاره‌ی منزل به پایان می‌رسد، مالک ملک خواهد شد. در این صورت اگر مستأجر به این تعهدی که برای او ایجاد شده‌ است به‌طور کامل عمل نماید، دیگر تعهدی برای تخلیه‌ی ملک نخواهد داشت و در مقابل وی، موجر موظف خواهد بود که مالکیت عین مستأجره را پس از اتمام مدت زمانی که تعیین شده‌ است، به مستأجر انتقال بدهد.

چرایی اجاره به شرط تملیک

همان‌طور که ذکر شد اجاره به شرط تملیک از انواع عقود اجاره است که در ضمن آن، شرطی خاص درج شده‌ است اما چنین می‌توان گفت که این عقد در عین حال که از انواع عقد اجاره به‌شمارمی‌رود، یکی از روش‌های خاصی است که از طریق آن می‌توان اموال را خرید یا به‌ فروش‌ رساند. این روش در ابتدا به علت بالا بودن قیمت مسکن در خصوص خریدوفروش خانه به‌کار گرفته می‌شد تا به این وسیله افرادی که توان مالی کافی ندارند تا بهای مسکن را به‌صورت یکجا بپردازند، بتوانند از این طریق و با این شیوه‌ی پرداخت اقساطی سرپناهی برای خود فراهم کنند اما به مرور زمان در مورد اموال دیگر نیز به‌کار گرفته شده‌ است.

لیزینگ خودرو؛ نمونه‌ای از فروش اموال به‌صورت اجاره به شرط تملیک

علاوه بر اینکه اجاره به شرط تملیک یکی از انواع تسهیلات اعطایی توسط بانک‌هاست، ماهیت آنچه که در لیزینگ خودرو یا واگذاری لیزینگی خودرو اتفاق می‌افتد نیز اجاره به شرط تملیک است. در واگذاری لیزینگی خودرو، شرکت‌های لیزینگ خودرو در طی یک قرارداد، خودرو را برای مدتی معین به متقاضیان اجاره می‌دهند و در آن ضمن مشخص کردن مبلغ اجاره‌بها و دوره‌های زمانی که باید در طی آن اجاره‌بها پرداخت شود، قید می‌کنند که اگر در پایان مدت اجاره، مستأجر به تمامی‌ تعهدات خود در برابر موجر عمل نماید و موجر نیز این موضوع را احراز کند که مستأجر تمامی‌ تعهدات خود را انجام داده است، در پایان مدت اجاره، خودرو به مالکیت مستأجر در می‌آید. در این حالت موجر (شرکت لیزینگ) موظف است در صورت انجام همه‌ی تعهدات از سوی مستأجر، مالکیت خودرو را به وی انتقال دهد.