محاربه چیست؛ شرایط تحقق و تفاوت آن با افساد فی‌الارض

یكي از جرايمی كه در قوانین ايران، از آن به جرم عليه امنيت و آسايش عمومی مردم و تلاش درجهت ناامنی جامعه یاد شده، جرم محاربه است. در اين نوشتار، می‌کوشیم به‌طور خلاصه تعريفی از جرم محاربه و تفاوت آن با جرم افساد فی‌الارض که غالبا با هم یکی گرفته می‌شوند، ارائه کنیم.

معنای محاربه

ریشه‌ی واژه‌ی مُحارَبه، «حرب» است و در اصل به‌معنای «سلب» و گرفتن است. مُحارَبه در فقه به‌معنای سلاح‌کشیدن به‌روی مردم، به‌قصد ترساندن آنان است. به‌فتوای فقها، هرکس که آشکارا و به‌زور، مال دیگری را بگیرد یا مردم را به‌ اسارت ببرد، محارب است. در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲، در ماده‌ی ۲۷۹، کشیدن سلاح به‌قصد جان، مال یا ناموس مردم یا ارعاب آنها، به‌نحوی که موجب ناامنی در محیط شود، محاربه است.

جرم محاربه

چنان‌که اشاره شد، جرم محاربه بنابر ماده‌ی ۲۷۹ قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲، عبارت از کشیدن سلاح به‌قصد جان، مال یا ناموس مردم یا ارعاب آنهاست؛ به‌نحوی که موجب ناامنی در محیط شود. این جرم درصورتی تحقق می‌یابد که نتیجه‌ی آن، یعنی ایجاد ناامنی در محیط رخ دهد؛ بنابراین، چنانچه به‌هردلیل مجرم نتواند این نتیجه را ایجاد کند، محارب به‌شمار نمی‌رود. برای نمونه، شخصی به‌قصد سرقت از مغازه‌ای وارد آن می‌شود و با نشان‌دادن اسلحه‌ی خود، اموالی را از آن مغازه سرقت می‌کند؛ این رفتار سبب ایجاد ناامنی در محیط نمی‌شود و عمل او جنبه‌ی عمومی ندارد؛ ازاین‌رو، محارب نیست؛ اما ممکن است به مجازات جرایمی همچون شروع‌ به‌ محاربه، تهدید، حمل سلاح غیرمجاز، سرقت مسلحانه و… محکوم شود.

در ادامه‌ی ماده‌ی ۲۷۹ نیز این نکته بیان شده است؛ هرگاه کسی با انگیزه‌ی شخصی به‌سوی یک یا چند شخص خاص سلاح بکشد و عمل او جنبه‌ی عمومی نداشته باشد و نیز کسی که به‌روی مردم سلاح بکشد، ولی در اثر ناتوانی موجب سلب امنیت نشود، محارب به‌شمار نمی‌رود. به‌کارگیری واژه‌ی مردم در این ماده دلالت بر آن دارد که برای صدقِ عنوان محاربه باید نوعی «عمومیت» در جرم وجود داشته باشد.

منظور از سلاح هم هر ابزاری است که در درگیری میان انسان‌ها به‌کار می‌رود؛ مانند شمشیر، کمان و نیز سلاح‌های امروزی. همچنین منظور از کشیدن سلاح در جرم محاربه، نمایش علنی آن است. در این حالت لزوماً نیازی نیست که مرتکب از سلاح استفاده کند و با آن شلیک کند؛ بلکه صرفِ علنی‌کردن آن کفایت می‌کند. پس شخصی که اسلحه‌به‌دست وارد محلی عمومی می‌شود و حتی بدون شلیک‌کردن مردم را می‌ترساند، محارب است.

شرایط تحقق جرم محاربه

علاوه بر کشیدن سلاح، قصد خاصِ تعرض به جان، مال یا ناموس مردم، برای تحقق این جرم ضرورت دارد؛ کسی را که مثلا از ترس دیگران شلیک هوایی می‌کند، نمی‌توان محارب دانست. اما اگر قصد اولیه‌ی فردی سرقت باشد و به این منظور سلاح بکشد ولی بداند که عمل او موجب سلب امنیت مردم می‌شود، محارب محسوب خواهد شد؛ به‌عبارت‌ دیگر، قصد تبعی او و آگاهی‌اش به اینکه این عمل در هر صورت امنیت عمومی مردم را سلب می‌کند، سبب خواهد شد که وی را نیز محارب به‌شمار آوریم.

مجازات جرم محاربه