در بسیاری موارد، هنگامی که شخصی به اتهام جرمی در دادسرا و کلانتری حاضر می‌شود برای او قرار بازداشت موقت صادر می‌شود. اما این سوال پیش می‌آید که قرار بازداشت موقت باید در چه شرایطی صادر شود و آیا مقامات قضایی می‌توانند در هر زمانی که تشخیص دهند، قرار بازداشت را صادر کنند؟ در این مقاله ما را همراهی کنید تا شما را با بازداشت موقت و چگونگی شرایط صدور آن آشنا کنیم.
قرار بازداشت موقت
به‌طور کلی، هنگامی که پرونده‌ای تحت رسیدگی قرار می گیرد، به‌منظور دسترسی به متهم و تضمین حضور او در مرجع رسیدگی و همچنین جهت جلوگیری از فرار یا مخفی شدن او، بازپرس که اصولاً وظیفه تحقیقات مقدماتی پرونده را برعهده دارد، قرار تأمین کیفری صادر می‌کند. قرارهای تأمین کیفری 9 مورد هستند که عبارت‌اند از:
- التزام به حضور با قول شرف؛
- التزام به حضور با تعیین وجه التزام؛
- التزام به عدم خروج از حوزه‌ی قضایی با قول شرف؛
- التزام به عدم خروج از حوزه‌ی قضایی با تعیین وجه التزام؛
- التزام به معرفی نوبه‌ای خود به صورت هفتگی یا ماهانه به مرجع قضایی یا انتظامی با تعیین وجه التزام؛
- التزام مستخدمان رسمی کشوری یا نیروهای مسلح به حضور با تعیین وجه التزام، با موافقت متهم و پس از اخذ تعهد پرداخت از محل حقوق آنان از سوی سازمان مربوط؛
- التزام به عدم خروج از منزل یا محل اقامت تعیین‌شده با موافقت متهم با تعیین وجه التزام از طریق نظارت با تجهیزات الکترونیکی یا بدون نظارت با این تجهیزات؛
- اخذ کفیل با تعیین وجه‌الکفاله؛
- اخذ وثیقه اعم از وجه نقد، ضمانت‌نامه‌ی بانکی، مال منقول یا غیرمنقول؛
- بازداشت موقت با رعایت شرایط مقرر قانونی.
آخرین قرار و شدیدترین آن، قرار بازداشت موقت است که آخرین انتخاب بازپرس محسوب می‌شود، لذا به‌دلیل شدت آن باید درمورد جرایم خاص و تحت شرایط خاصی صادر شود. پس بازپرس نمی‌تواند به‌عنوان اولین انتخاب، آن را به‌کار گیرد و به‌محض حضور متهم با این ادعا که وی ممکن است فرار کند، برای او قرار بازداشت صادر نماید.
موارد صدور قرار بازداشت موقت
صدور قرار بازداشت موقت در همه‌ی جرایم امکان‌پذیر نیست، با توجه به سخت‌گیری این قرار، در جرایمی صادر می شود که اهمیت بیشتری دارند. این جرایم عبارت‌اند از:
- جرایمی که مجازات قانونی آنها سلب حیات (اعدام یا قصاص نفس)، حبس ابد یا قطع عضو (مجازات جرایم محاربه و سرقت حدی) و در جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی که میزان دیه‌ی آنها یک‌سوم دیه‌ی کامل یا بیش از آن است (ضرب و جرح و قطع عضو)؛
- جرایم تعزیری درجه‌ی ۱،۲،۳،۴(جرایمی که مجازات آنها حبس بیش از پنج سال، جزای نقدی بیش از ۱۸ میلیون، انفصال دائم از خدمت، مصادره‌ی اموال و انحلال شخص حقوقی است)؛
- جرایم علیه امنیت داخلی و خارجی کشور (جرایم ذکرشده در مواد ۴۹۸ تا ۵۱۲ قانون مجازات اسلامی تعزیرات) که مجازات قانونی آنها درجه پنج و بالاتر است؛
- ایجاد مزاحمت و آزارواذیت بانوان و اطفال، تظاهر، قدرت‌نمایی و ایجاد مزاحمت برای اشخاص که به‌وسیله چاقو یا هر نوع اسلحه انجام شود.
- سرقت، کلاهبرداری، ارتشاء، اختلاس، خیانت در امانت، جعل یا استفاده از سند مجعول درصورتی‌که مشمول مورد ب نباشد و متهم دارای یک فقره سابقه محکومیت قطعی به علت ارتکاب هریک از جرایم مذکور باشد.
البته لازم به ذکر است در این جرایم نیز بازپرس اختیار صدور قرار بازداشت موقت دارد، یعنی الزامی در این زمینه وجود ندارد و انتخاب بازداشت موقت به‌عنوان قرار تأمین کیفری بستگی به نظر خود او دارد.
شرایط صدور قرار بازداشت موقت
علاوه‌بر اینکه برای مجاز شدن صدور قرار بازداشت موقت، باید جرایم مذکور رخ دهند، وجود شرایطی نیز لازم است تا ضرورت صدور سخت‌گیرترین قرار تأمین کیفری را توجیه کند. این شرایط عبارت‌اند از:
- بازپرس تشخیص دهد که آزاد بودن متهم موجب می‌شود وی آثار و ادله جرم را ازبین ببرد یا با متهمان دیگر و شهود و مطلعان تبانی کند یا سبب شود شهود از شهادت‌دادن صرف‌نظر کنند؛
- آزاد کردن او ممکن است موجب فرار یا مخفی‌شدن وی شود و به طریق دیگر نتوان از آن جلوگیری کرد؛
- آزاد بودن متهم مخل نظم عمومی، موجب به‌خطر افتادن جان شاکی، شهود یا خانواده‌ی آنان و خود متهم شود.
لازم به ذکر است مقام قضایی که قرار بازداشت موقت را صادر می‌کند، موظف است در قرار صادره‌ی خود تمامی موارد و شرایطی را که موجب صدور این قرار شده ذکر کند. به‌عبارتی صدور قرار بازداشت موقت باید مستدل باشد و ادله‌ی قانونی در آن ذکر شود. همچنین در این قرار باید ذکر شود متهمی که درمورد او قرار بازداشت موقت صادر شده است، حق اعتراض به آن قرار را دارد.
