این‌روزها همه ما از تلفن‌های همراه هوشمند برای رسیدگی به امور روزمره استفاده می‌کنیم، مانند پرداخت قبوض، خرید شارژ، کارت‌به‌کارت‌کردن پول، خرید اینترنتی محصولات مختلف، بررسی آخرین وضعیت سهام و استعلام چک‌ها. تمام این کارها با کمک برنامک هایی امکان‌پذیرند که روی تلفن‌هایمان نصب کرده‌ایم. همه این برنامک‌ها عضوی از خانواده‌ای بزرگ و روبه‌رشد به‌نام فین تک هستند، یعنی فناوری‌های مالی که زندگی را برای ما آسان کرده‌اند. در این مقاله با مفهوم فینتک، تاریخچه، امنیت و آینده آن در جهان و ایران آشنا می‌شوید.
فین تک چیست؟
فین تک از ترکیب دو واژه مالی (Financial) و فناوری (Technology) ساخته شده است. پس فینتک به‌معنی فناوری مالی است. این عبارت برای توصیف فناوری‌هایی به کار می‌رود که حوزه تبادلات مالی را در سال‌های اخیر متحول کرده‌اند. فناوری‌هایی که نحوه خرید، انتقال پول، سرمایه‌گذاری و وام‌گرفتن ما را تغییر داده‌اند. همچنین بخشی از فینتک به حوزه پرسروصدای رمزارزها مربوط می‌شود. به‌طور کلی هدف این فناوری‌ها دسترسی سریع‌تر و بدون واسطه ما به منابع مالی و مدیریت یا انتقال آنهاست.
تاریخچه فین تک
واژه فینتک امروزی به نظر می‌رسد، اما ریشه آن را باید در کارت‌های اعتباری جست که اولین بار در دهه ۵۰ میلادی ارائه شدند. عابربانک‌ها، مبادلات سهام الکترونیکی و مبادلات سهام آنلاین از دیگر تحولات حوزه فین تک به شمار می‌روند.
در ابتدای قرن بیست‌ویکم، این عبارت برای توصیف رایانه‌ها و سامانه‌های بانکی به کار می‌رفت که امکان تبادل داده بین شعب مختلف را فراهم می‌کردند. اما با ظهور تلفن‌های همراه و گسترش اینترنت در سراسر جهان بعد از سال ۲۰۱۰، نرم‌افزارها و برنامه‌هایی کاربردی ساخته شدند و به مردم امکان انجام کارهایی را دادند که تا پیش از آن صرفا از طریق بانک‌ها و مؤسسات مالی ممکن بود.
حالا فین تک نظام بانکی و مالی و حتی نظام بیمه سنتی را به چالش کشیده است و استارتاپ های حوزه فین تک در حال رقابت برای ارائه روش‌های جایگزین برای مبادلات مالی هستند.
مثال‌هایی از فین تک
- به رستورانی مراجعه کرده‌اید و پس از صرف غذا، به‌جای استفاده از کارت بانکی، با اسکن‌کردن یک کد هزینه از طریق برنامه پرداخت موبایلی کسر و به حساب رستوران واریز می‌شود.
- از یکی از خدمات‌دهندگان تاکسی اینترنتی تاکسی گرفته‌اید. هنگام پیاده‌شدن بدون پرداخت پول نقد یا کارت‌به‌کارت‌کردن پول، اعتبار مالی خودکار از حسابتان در درون برنامه به حساب راننده واریز می‌شود.
- با استفاده از برنامه‌های کارگزاران بورس که روی تلفن همراهتان نصب کرده‌اید، وارد بازار بورس می‌شوید و آخرین وضعیت سهامتان را بررسی می‌کنید. می‌توانید بدون نیاز به مراجعه حضوری سهام بخرید یا بفروشید.
- با کمک برنامه پرداخت نصب‌شده روی موبایل علاوه بر انتقال پول بین کارت‌ها و حساب‌ها، می‌توانید پرداخت قبض، خرید شارژ، پرداخت عوارض و خلافی خودرو، خرید بیمه، خرید بلیط اتوبوس، قطار یا هواپیما هم انجام دهید. همه اینها فقط در یک برنامه در دسترس شماست.
اینها فقط چند نمونه از کاربرد گسترده فینتک در زندگی روزمره شما هستند. چیزهایی که هر روز با آنها سروکار دارید، اما شاید نمی‌دانستید که همگی بر اساس مفهومی به‌نام فین تک تعریف شده‌اند.
فین تک چگونه نظام مالی سنتی را به چالش کشیده است؟
فینتک تحولات بزرگی در حوزه تبادلات مالی ایجاد کرده است. می‌دانید این تحولات چگونه نظام مالی سنتی را به چالش کشیده است؟ اگر بخواهیم فقط با ۱ واژه توضیح بدهیم که فین تک چگونه بر روش‌های تجارت سنتی، بانکداری، مشاوره و تبادلات مالی تأثیر گذاشته، آن واژه «اختلال» است.
زمانی نه‌چندان دور، شما برای هر کار بانکی یا تجاری باید به مؤسسه یا بانکی مراجعه می‌کردید. مثلا اگر می‌خواستید بیمه بخرید، باید به یکی از شعب بیمه می‌رفتید. می‌خواستید پولی جابه‌جا کنید، باید به بانک مراجعه می‌کردید. حالا این کارها و بیشتر از اینها را با حرکت انگشتان و به کمک برنامه‌ای نصب‌شده در تلفن همراهتان انجام می‌دهید.
فینتک نظام مالی سنتی را که وابسته به واسطه‌ها بود مختل کرده و باعث نوعی تمرکززدایی شده است. این تمرکززدایی در نهایت به دموکراتیزه‌شدن فرایندهای مالی در حوزه‌های مختلف و کاهش زمان و هزینه‌های دریافت این خدمات منجر شده است.
کاربران فین تک چه کسانی هستند؟
با توجه به گستردگی فینتک، این حوزه کاربران زیادی را به خود جذب می‌کند. در واقع فین تک بازار بزرگی است که پتانسیل‌های زیادی دارد. کاربران جوان‌تر بیش از بزرگ‌سالان و افراد مسن از فناوری‌های فین تک استفاده می‌کنند. دلیلش هم تمایل و هماهنگی بیشتر این رده سنی با فناوری‌های جدید است.
همچنین فین تک راه‌حل‌هایی نوآورانه در اختیار کسب‌وکارها قرار می‌دهد تا تبادلات مالی‌شان را به شیوه‌های ارزان‌تر و سریع‌تر انجام دهند. مثلا در گذشته کسب‌وکاری کوچک برای فروش محصولاتش باید به بانک مراجعه و دستگاه کارتخوان نصب می‌کرد، اما امروزه برنامک‌های حوزه فین تک فروش محصولات بدون چنین دستگاهی را ممکن کرده‌اند.
وضعیت مقررات مالی فین تک چگونه است؟
حوزه مالی همواره انباشته از انبوهی از قوانین و مقررات بوده است. پس جای تعجب ندارد که با ظهور فین‌تیک در سال‌های اخیر، دولت‌ها که وضع‌کنندگان قوانین هستند، بیشترین نگرانی را بابت رشد این حوزه دارند. هرچه فناوری بیشتر وارد حوزه تبادلات مالی می‌شود، مشکلات قانونی بی‌سابقه بیشتری هم بروز می‌کنند.
مثلا دیجیتالی‌شدن حوزه مالی، آسیب‌پذیری در برابر حملات هکری را افزایش می‌دهد. از سوی دیگر تجمیع داده‌های مصرف‌کنندگان در یک سرور، امکان سوءاستفاده یا دزدی این داده‌ها را افزایش می‌دهد. حال این پرسش مطرح است که در صورت بروز چنین وقایعی، چه کسانی مسئول‌اند؟ چه کسانی باید خسارت‌ها را جبران کنند و چگونه؟ بانک مقصر است یا شرکت فین‌تکی که بین بانک و کاربران واسطه بوده؟
مشکل دیگر تفاوت عملکردی فناوری‌های فین تک با قوانین است. فناوری می‌خواهد تبادل را در سریع‌ترین زمان ممکن انجام دهد، اما قوانین سخت‌گیرانه دنبال شفافیت حداکثری در حوزه مالی هستند. همین تفاوت باعث بروز مشکل می‌شود. مثلا شرکت زنفیتز که بیش از ۱میلیارد دلار ارزش‌گذاری شده است، با نقض قوانین ایالت کالیفرنیا به کارگزاران غیرمجاز اجازه پذیره‌نویسی بیمه‌نامه و مبادلات سهام داد. این نقض ناخواسته قوانین برای شرکت جریمه سنگین ۷میلیون‌دلاری در پی داشت.
به‌رغم این دشواری‌ها، شرکت‌های فینتک در حال یافتن روش‌های مناسب برای اعمال قوانین و مقررات هستند. همچنین وضع‌کنندگان قوانین نیز در حال به‌روزرسانی و سازگارکردن مقررات با نیازهای دنیای مالی جدید‌ند.
فین تک چقدر امن است؟
امنیت یکی دیگر از چالش‌های مهم فین تک است. در این حوزه پول به مقدار زیاد جابه‌جا می‌شود و داده‌های ارزشمند و حساسی مانند اطلاعات حساب‌های بانکی و اطلاعات شخصی کاربران وجود دارد، پس ناامنی خسارت‌های جبران‌ناپذیری در پی خواهد داشت. بنابراین موفقیت استارتاپ های فین تک به تأمین امنیت گره خورده است. اگر از امنیت یک برنامه پرداخت مطمئن نباشید، آیا حاضرید از آن استفاده کنید؟
همان‌طور که جهان ما بیشتر دیجیتالی می‌شود، خطرات و تهدید‌های امنیتی در این حوزه نیز افزایش می‌یابند. هک‌های اخیر صورت‌گرفته در حوزه مبادلات بیت کوین به‌خوبی این خطرات را نشان داد.
شرکت‌های فعال در این حوزه می‌کوشند فناوری‌های خود را امن نگه دارند. با این حال در دنیای دیجیتال، امنیت مفهومی مطلق نیست. هیچ‌کس نمی‌تواند امنیت صددرصدی را تضمین کند. پس عاقلانه خواهد بود اگر بخواهیم با فناوری‌های فینتک محتاطانه برخورد کنیم، به‌خصوص که برخی پلتفرم‌های فین تک قوانین و مقررات را نقض می‌کنند یا به آنها بی‌توجه هستند.
در حال حاضر با درنظرگرفتن گستردگی این حوزه، هیچ درکی از اینکه فین تک چقدر امن است نداریم. در یک نظرسنجی، ۷۱درصد کاربران موافقت خود را با این جمله اعلام کردند: «من نگران امنیت داده‌های شخصی خود هنگام معامله آنلاین هستم».
آینده فین تک
از سال ۲۰۱۰ که فین تک به شکل امروزی ظهور کرده، همواره در حال رشد بوده است. بر اساس آمارها، تا سال ۲۰۱۹ حدود ۶۴درصد جمعیت جهان از فناوری‌های فینتک استفاده می‌کردند. بانک‌ها و شرکت‌های بزرگ مالی یا استارتاپ های فین تک را می‌خرند یا فناوری‌های فینتک خود را به بازار ارائه می‌کنند.
در حال حاضر، بازار فینتک به‌ترتیب در آمریکا، آسیا و اروپا بیشترین رشد را داشته است. با این حال همچنان پتانسیل زیادی برای رشد وجود دارد. با همه‌گیری ویروس کرونا، نیاز به استفاده از خدمات مالی از راه دور و غیرحضوری نیز افزایش یافت و به نیاز جامعه برای استفاده از فناوری‌های فین تک دامن زد. در حال حاضر بسیاری از افراد و کسب‌وکارها برای مبادلات مالی خود به فناوری‌های فین تک وابسته هستند. به نظر می‌رسد فینتک در آینده به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی مالی روزمره ما تبدیل خواهد شد.
فین تک در ایران
فین تک در ایران نیز طی سال‌های اخیر رشد و گسترش زیادی داشته است. انواع برنامک‌های پرداخت از سوی استارتاپ‌ها و شرکت های فین تک در ایران ارائه شده‌اند. برخی از آنها وابسته به بانک‌های بزرگ کشور هستند. همچنین سازمان‌ها و نهادهای دولتی کشور نیز در حال ارائه برنامک‌های مخصوص خودشان هستند که علاوه بر ارائه خدمات دولتی، امکان پرداخت مستقیم یا با واسطه درگاه بانکی را به کاربران می‌دهند.
در کنار این برنامک‌ها، استفاده از کد‌های دستوری (ussd) نیز در کشور رونق زیادی گرفته است. کدهایی که استفاده از آنها بدون نیاز به اینترنت نیز ممکن است.
پرسش‌های رایج
۱. فین تک چیست؟
عبارتی است که برای توصیف طیف وسیعی از فناوری‌های حوزه مالی به کار می‌رود. از برنامه‌های پرداخت گرفته تا برنامه‌های خرید بیمه، مبادله سهام و مدیریت و مبادله رمزارزها.
۲. آیا فینتک فقط به خدمات بانکداری مربوط می‌شود؟
خیر، فین تک علاوه بر خدمات بانکداری، بخش‌های دیگری از حوزه مالی مانند بازار بورس، بیمه و مالیات و وام را نیز پوشش می‌دهد.
۳. شرکت‌ها و استارتاپ های حوزه فین تک چگونه درآمد کسب می‌کنند؟
بسته به نوع خدمات و دولتی یا خصوصی‌بودن، روش کسب درآمد متفاوت است. مثلا برنامه‌های پرداخت هزینه تسهیل مبادلات مالی را از طرفین دریافت می‌کنند یا به‌ازای دریافت مبلغ، برخی از خدمات مالی را به کاربران عرضه می‌کنند.
۴. آیا فین تک امن است؟
امینت کامل در فضای دیجیتال وجود ندارد. با این حال شرکت‌های ارائه‌کننده خدمات فینتک در تلاش‌اند که امینت کافی برای انجام تبادلات مالی را فراهم کنند تا کاربران را ترغیب به استفاده از خدماتشان کنند.
