فورس ماژور چیست؛ شرایط اجرای تعهد تحت تاثیر فورس ماژور

فورس ماژور (Force Majeure) یا قوه قهریه، اصطلاحی در حقوق فرانسه است که معنای عام و خاص دارد. فورس ماژور در معنای عام، هر حادثه غیر قابل اجتنابی است که مانع اجرای تعهد شخص متعهد شود. اما در معنی خاص، حادثه‌ای ناشی از نیروهای طبیعی است که غیر قابل اجتناب و در عین حال غیر قابل پیش بینی است. در این مقاله شما را با مفهوم فورس ماژور و شرایط مختلف اجرای تعهد تحت تاثیر فورس ماژور و ویژگی های قانونی آن آشنا خواهیم کرد.

متعهد یعنی کسی که انجام تعهدی را برعهده گرفته، موظف و ملزم است تا در برابر متعهدله (کسی که تعهد به خواست و نفع اوست)، تعهد خود را انجام دهد و بدین ترتیب از آن بری شود.

اما گاهی متعهد نمی‌تواند تعهد خود را اجرا کند. در این صورت، معمولا متعهد باید خسارت عدم انجام آن تعهد را به متعهدله بپردازد؛ مگر اینکه بتواند ثابت کند به‌سبب بروز حادثه‌ای ناگهانی یا فورس ماژور یا قوه‌ی قاهره به تعهد خود عمل نکرده است.

فورس ماژور (Force Majeure)، قوه‌ی قاهره یا حادثه و آفت ناگهانی مفهومی است که در قانون مدنی صراحتا به‌کار برده نشده است. در مواد مختلفی از قانون مدنی همچون۲۲۷، ۲۲۹، ۳۸۷، ۱۲۱۲و… این مفهوم به‌طور ضمنی آمده و احکام خاصی را بیان کرده است. در ماده‌ی ۲۲۷ آمده که «متخلف از انجام تعهد، وقتی محکوم به تأدیه‌ی خسارت می‌شود که نتواند ثابت کند عدم انجام به‌واسطه علت خارجی بوده است که نمی‌توان مربوط به او نمود»؛ ماده‌ی ۲۲۹ نیز بیان کرده «اگر متعهد به‌واسطه‌ی حادثه که دفع آن خارج از حیطه‌ی اقتدار او است، نتواند از عهده‌ی تعهد خود برآید، محکوم به تأدیه‌ی خسارت نخواهد بود».

ویژگی‌های قانونی فورس ماژور

از مجموع این دو ماده ویژگی‌های قانونی فورس ماژور به‌دست می‌آید. این ویژگی‌ها عبارت‌اند از:

• خارجی بودن
• مقاومت‌پذیر نبودن
• غیرقابل پیش‌بینی بودن

این ویژگی‌ها به شرح زیرند:

۱. خارجی بودن

طبق ماده‌ی ۲۲۷ اگر متعهد، شرایطی مهیا کند تا اجرای تعهد غیرممکن شود، مثل اینکه کارگران را تشویق به اعتصاب کند یا اگر تقصیری مرتکب شود که ناخواسته با مانع روبه‌رو شود، مانند اینکه در تحویل کالا آن‌قدر تأخیر کند که کالا فاسد شود و غیرقابل جایگزین باشد، بدون شک از انجام تعهد و پرداخت خسارت بری نمی‌شود.

اگر بروز حادثه‌ی خارجی قابل انتساب به متعهد باشد، وصف خارجی بودن از حادثه زایل می‌گردد و مدیون از مسئولیت رها نمی‌شود. برخی از این حوادث خارجی و اوصاف آنها در زیر آمده است.

• اعتصاب: محیط کارگاه متعلق به کارفرماست و کارگران تحتِ نظر او به فعالیت می‌پردازند. اگر این کارفرما متعهد به انجام کاری در کارگاه باشد و به‌دلیل اعتصاب کارگران خود نتواند تعهد را سر موقع انجام دهد، از مسئولیت پرداخت خسارت این دیرکرد بری می‌گردد.
• بیماری متعهد: اگر بیماری توان انجام تعهد را از مدیون بگیرد و در‌صورتی‌که تعهد به‌وسیله فرد دیگری هم اجرایی نباشد، قرارداد فسخ می‌‌شود؛ به شرطی که این بیماری قابل‌پیش‌بینی نبوده باشد.
• دخالت شخص ثالث: اگر شخص ثالثی مانع اجرای تعهد شود، به‌طوری‌که متعهد نتواند از آن جلوگیری یا آن را رفع کند، در اینجا نیز متعهد مسئولیتی ندارد.

۲. مقاومت‌ناپذیری