حتی اگر تاکنون نام «استفان ویلهایت» را نشنیده باشید، حتما با مهم‌ترین اثر او آشنایی دارید. ویلهایت که چند روز پیش بر اثر ابتلا به ویروس کرونا از دنیا رفت، خالق فرمت GIF بود. در این مطلب می‌خواهیم نگاهی به چگونگی خلق این فرمت بیندازیم و ببینیم چرا GIF اینترنت را تسخیر کرد.
فرمت مبادله گرافیک یا GIF امروزه برای نمایش تصاویر متحرک استفاده می‌شود و به زبان میانجی دنیای اینترنت تبدیل شده است. زمانی که ویلهایت این فرمت را ساخت، تصور نمی‌کرد میلیاردها «میم» یا تصویر طنز اینترنتی با آن ساخته شود. او در سال 1987 مهندس کامپیوتری در شرکت CompuServe بود و فرمت GIF را به درخواست یکی از مدیران شرکت به نام «الکساندر سندی ترور» ساخت.
داخل پرانتز بگوییم که مهم‌ترین ایده ترور ساخت GIF نبود؛ او همچنین دست به خلق سرویس شبیه‌ساز CB زد که اولین چت روم مصرفی و یکی از اولین نمونه‌های شبکه‌های اجتماعی بود. او این سرویس را شخصاً در یک آخر هفته در سال 1980 کدنویسی کرد.
فرمت GIF زمانی پدیدار شد که سرویس‌های آنلاین شرکت‌هایی نظیر CompuServe داشتند به سمت گرافیکی شدن می‌رفتند، اما تولیدکنندگان کامپیوتر از جمله اپل، کمودور و آی‌بی‌ام نوع تصاویر انحصاری خودشان را داشتند. ترور می‌گوید: «نمی‌خواستیم مجبور باشیم هر تصویر را در 79 فرمت متفاوت تولید کنیم.» به همین خاطر CompuServe به یک فرمت گرافیکی جهانی نیاز داشت.
هرچند وب جهان‌گستر و دوربین‌های دیجیتال هنوز فراگیر نشده بودند، کار روی فرمت‌های تصویری مختلف از جمله JPEG آغاز شده بود. ولی این فرمت‌ها برای مصارف CompuServe مناسب نبودند: برای مثال، نمودارهای قیمت سهام و گرافیک‌های آب و هوا به وضوح رندر نمی‌شدند. بنابراین ترور از ویلهایت خواست یک نوع فایل تصویری جدید بسازد که کیفیت مطلوب و حجم پایینی داشته باشد تا با اینترنت آن زمان به راحتی دانلود شود.
کشف یک تکنیک فشرده‌سازی کارآمد
ویلهایت به هنگام مطالعه یک مجله فنی با مبحثی در رابطه با تکنیک فشرده‌سازی LZW روبرو شد. این تکنیک ظاهرا برای آن‌چه CompuServe می‌خواست بسازد، مبنایی ایده‌آل بود و اجازه می‌داد اطلاعات زیادی درون چند بایت از فرمت GIF ذخیره‌سازی شود. چند سال بعد شرکت Unisys پتنت LZW را به دست آورد و شرکت‌هایی را که از این تکنیک استفاده می‌کردند، به شکایت تهدید کرد. در نهایت، Unisys با CompuServe به توافق رسید و فرمت بدون پتنت PNG ساخته شد.
فرمت GIF سرانجام رسما در تاریخ 15 ژوئن 1987 معرفی شد. ترور می‌گوید: «این فرمت ملزومات مدنظر من را برآورده می‌کرد، و برای CompuServe بسیار کارآمد بود.» این فناوری برای نرم‌افزار CompuServe Information Manager (CIM) ضروری بود چون از حالت متنی به گرافیکی درآمده بود.
فرمت GIF می‌توانست چندین تصویر را در خود ذخیره کنید و علاوه بر حالت ایستا به شکل فیلم کوتاه دربیاید. این فرمت خیلی زود از شرکت CompuServe فراتر رفت و در اولین مرورگر گرافیکی تاریخ یعنی Mosaic و بعد در Netscape Navigator به کار گرفته شد. مرورگر Netscape این قابلیت را به فرمت GIF اضافه کرد که تصاویر در یک حلقه بی‌انتها تکرار شوند. تا پیش از این، دیدن تصویر یک همستر که درون یک گردانه می‌دوید جالب بود، ولی وقتی این حرکت در یک حلقه بی‌انتها قرار گرفت، همه‌چیز تغییر کرد.
احیای دوباره با شبکه‌های اجتماعی
هرچه فضای وب پیچیده‌تر شد، بیشتر فهمیدیم که تصاویر GIF محدود به یک دوره خاص نیستند. البته نمی‌توان از نقش سایت‌هایی مثل ردیت، توییتر و تامبلر در دمیدن روحی تازه به پیکر این فرمت تصویری چشم‌پوشی کرد. محدودیت‌های فنی فرمت GIF که در دهه 1980 برای آن در نظر گرفته شده بود – از جمله پالت 256 رنگ – به بخشی از جذابیت ذاتی این فرمت تبدیل شد.
حالا با گذشت نزدیک به یک چهارم قرن از صده بیست و یکم و ظهور ارتباطات پهن‌باند، خیلی راحت‌تر از قبل و بدون توجه به حجم فایل‌ها می‌توانیم تصاویر را دانلود کنیم، ولی فایل‌های GIF هنوز منسوخ نشده‌اند. اکنون وب‌سایت Giphy که منبعی برای این تصاویر محسوب می‌شود، ارزش بسیار زیادی پیدا کرده و فیسبوک آن را در سال 2020 با قیمت 400 میلیون دلار خرید. محبوبیت این فرمت تصویری آن‌قدر بالاست که کاربران تمامی پلتفرم‌ها خواستار پشتیبانی از آن هستند.
مراسم Webby Awards در سال 2013 بابت دستاورد بزرگ ویلهایت جایزه‌ای را از دست «دیوید کارپ»، موسس تامبلر به وی اهدا کرد. با این حال، ترور می‌گوید دستاوردهای ویلهایت به ساخت GIF محدود نبود: «استفان [ویلهایت] نابغه نرم‌افزار بود. او عمدتا به خاطر خلق GIF شناخته می‌شود، اما این دستاورد در حقیقت یکی از دستاوردهای کوچک‌تر او بود.»
ویلهایت قبل از خلق GIF به تنهایی نسخه‌هایی از زبان‌های برنامه‌نویسی فرترن و بیسیک، و سیستم مدیریت پایگاه داده را برای CompuServe نوشته بود. او سپس پروتکل Host Micro Interface را توسعه داد که به نرم‌افزار CIM اجازه می‌داد بتواند صرف‌نظر از پلتفرم رایانشی مشتری با کامپیوترهای مین‌فریم این شرکت صحبت کند. ترور می‌گوید رابطی که او خلق کرده بود، اساسا یک مرورگر گرافیکی بود: «استفان [ویلهایت] تمام این کارها را در حالی انجام داد که مشکل تکلم آزارش می‌داد، ولی این مشکل جلوی پیشرفت‌های او را نگرفت.»
فرمت GIF چگونه تلفظ می‌شود؟
شاید بد نباشد که در انتها یک بار دیگر به موضوع تلفظ نام GIF اشاره کنیم. شما چگونه این نام را می‌خوانید؟ با حرف گ یا ج؟ این سوال دهه‌هاست در مجامع آنلاین تکرار می‌شود و احتمالا در آینده هم تکرار خواهد شد. اما شایان ذکر است که ویلهایت و ترور به عنوان سازندگان اصلی این فرمت همیشه این نام را با G نرم یعنی JIF (=جیف) تلفظ کرده‌اند. با این حال، خیلی‌ها این فرمت را گیف می‌خوانند و فرهنگ لغت آکسفورد هم آن را با هر دو تلفظ ثبت کرده است. ولی اگر می‌خواهید به سازنده اثر ادای احترام کنید، بهتر است از این پس تلفظ جیف را به کار بگیرید.
به نظر می‌رسد که با محبوبیت بالای میم‌ها و کاربران پرشمار سایت‌هایی مثل ردیت و توییتر، فرمت GIF به این زودی‌ها منسوخ نمی‌شود ولی آیا فکر می‌کنید این فرمت تا ابد در دنیای اینترنت باقی می‌ماند؟ لطفا محبوب‌ترین تصویر متحرک خود را برای ما و سایر کاربران دیجیاتو توصیف کنید.
