حتما شما هم نام این ۲ عبارت را شنیده‌اید، اما آیا درباره تأثیر فرهنگ فردگرایی و جمع‌گرایی بر رفتارهای افراد جامعه هم چیزی می‌دانید؟ جوامع انسانی را می‌توان به ۲ دسته فردگرا و جمع‌گرا تقسیم کرد که هرکدام ویژگی‌های خاص خود را دارند. در این مقاله، نگاهی روان‌شناسانه به این ۲ جامعه می‌اندازیم و تفاوت‌هایشان را بررسی می‌کنیم. تا پایان این مقاله همراهمان باشید.
فردگرایی چیست؟
فردگرایی و فرهنگ آن بر نیازها و هویت‌های فردی اشخاص تأکید می‌کند. بر اساس این فرهنگ، انسان‌ها آزاد و خودمختار هستند. رفتارهای اجتماعی در فرهنگ فردگرایی بر مبنای ترجیحات و نگرش‌های شخصی هر فرد تبیین می‌شوند. فرهنگ کشورهای غربی بیشتر مبتنی بر فردگرایی است. مثلا این کشورها جوامع فردگرا محسوب می‌شوند:
- آمریکا؛
- آلمان؛
- استرالیا؛
- ایرلند؛
- آفریقای جنوبی.
جمع‌گرایی چیست؟
جمع‌گرایی بر نیازها و اهداف جمعی تأکید می‌کند. در جوامع جمع‌گرا موقع انتخاب بین نیازهای فردی و جمعی، نیازها و اولویت‌های جمعی انتخاب می‌شوند و از افراد انتظار می‌رود خواسته‌ها و تمایلات فردی‌شان را که با اهداف جمع مطابقت ندارند کنار بگذارند. بیشتر جوامع شرقی جمع‌گرا هستند. کره جنوبی، چین و ژاپن در کنار کشورهای آمریکای لاتین از جوامع جمع‌گرا به شمار می‌روند.
ویژگی‌های فردگرایی
به‌طور کلی در جوامع فردگرا، فردی در نگاه دیگران انسان موفق و ارزشمندی به حساب می‌‌‌آید که قوی، متکی به خود، قاطع و مستقل باشد.
برخی از مهم‌ترین ویژگی‌های فردگرایی عبارت‌اند از:
- وابستگی به دیگران اغلب ناپسند است؛
- استقلال ارزش تلقی می‌شود؛
- ارزش‌های فردی بر سایر ارزش‌ها تقدم دارند؛
- مردم اغلب بر منحصربه‌فردبودن خود تأکید می‌کنند؛
- مردم در جوامع فردگرا بیشتر بر خود تکیه دارند؛
- قوانین و ارزش‌های فردگرایانه بیشتر طرف‌دار دارند.
می‌توان این ویژگی‌ها را در ۴ عبارت خلاصه کرد:
- منحصربه‌فردبودن؛
- خوداتکایی؛
- خودمختاری؛
- استقلال.
ویژگی‌های جمع‌گرایی
به‌طور کلی در جامعه جمع‌گرا، فردی ارزشمند تلقی می‌شود که سخاوتمند، فداکار و مشارکت‌کننده باشد و بتوان روی او حساب باز کرد. ویژگی‌های جمع‌گرایی را می‌توان به صورت زیر خلاصه کرد:
- افراد هویت خود را با توجه به جمع تعریف می‌کنند مثلا خود را عضوی از چیزی دیگر می‌دانند؛
- وفاداری به جمع تشویق می‌شود؛
- تصمیم‌ها بر اساس اهداف جمعی گرفته می‌شوند؛
- مصالحه و کنارآمدن هنگام مواجه با مسئله به‌خاطر مصالح جمعی ترویج می‌شود؛
- کارکردن در جمع و برای جمع تشویق می‌شود؛
- حقوق جمعی بر حقوق فردی تقدم دارد.
تفاوت فردگرایی و جمع گرایی
فرهنگ فردگرایی همواره با فرهنگ متضادش یعنی جمع گرایی مقایسه می‌شود. در جامعه جمع‌گرا، ممکن است فرد بارها از خانواده یا دوستانش کمک بخواهد، اما در جامعه فردگرا چنین احتمالی کمتر است. در فرهنگ فردگرا، از انسان‌ها انتظار می‌رود گلیم خودشان را از آب بیرون بکشند.
چنین تفاوت‌هایی منجر به بروز رفتارهای متفاوتی در این جوامع می‌شوند. این تفاوت‌ها به الگوهای خرید، انتخاب‌ها و سبک زندگی افراد جهت می‌دهند.
یکی از نمونه‌های بارز این تفاوت، رویکرد متفاوت به حوزه سلامت و درمان است. مثلا در آمریکا بیمه‌های خصوصی که هر فرد با کار و کوشش خود حق بیمه‌اش را پرداخت می‌کند خدمات درمانی را پوشش می‌دهند، اما در بریتانیا نظام درمانی سراسری و دولتی به‌نام نظام درمانی ملی (NHS) وجود دارد که با مالیات تمام شهروندان به همه افراد فارغ از جایگاه یا میزان درآمدشان خدمات یکسانی ارائه می‌کند.
فرهنگ تأثیر مستقیمی بر رفتارهای ما دارد. ویژگی‌های فرهنگی هر جامعه با تعیین ارزش‌ها به رفتارهای همسو با آنها پاداش می‌دهند و رفتارهای متضاد با آنها را تنبیه یا مجازات می‌کنند و در بهترین حالت، نادیده‌شان می‌گیرند. بررسی تأثیرات فرهنگی بر رفتار یکی از موضوعات روانشناسی بینافرهنگی است. در ادامه، برخی از این تفاوت‌ها را بررسی می‌کنیم.
۱. هویت افراد
یکی از پدیده‌های جالبی که این گروه از روان‌شناسان بررسی‌اش می‌کنند، چگونگی توصیف افراد از خودشان در جوامع فردگرا و جمع‌گراست.
افرادی که در جوامع فردگرا زندگی می‌کنند تمایل بیشتری برای تأکید بر هویت مستقل خود دارند. این استقلال منجر به شکل‌گیری هویتی متمایز می‌شود. مثلا فردی در جامعه فردگرا ممکن است خود را چنین معرفی کند: «من فردی تحلیلگر، بذله‌گو و ورزشکار هستم»، در حالی که در جامعه جمع‌گرا، افراد معمولا خود را در نقش‌های اجتماعی تعریف می‌کنند، مثلا: «من همسر و دوست امانت‌داری هستم».
۶۰درصد از مردم کشور کنیا که جامعه‌ای جمع‌گراست، خود را بر اساس نقش‌های اجتماعی توصیف کردند. این میزان برای مردم آمریکا ۴۸درصد بود.
۲. روابط اجتماعی
بر اساس تحقیقات، جوامع جمع‌گرا تحرک اجتماعی کمتری دارند. یعنی در این جوامع افراد کمتر با غریبه‌ها پیوند دوستی و خانوادگی برقرار می‌کنند. افراد در جامعه جمع‌گرا بیشتر با کسانی پیوند اجتماعی برقرار می‌کنند که نسبت نزدیک با آنها داشته باشند، مثلا در یک منطقه جغرافیایی یا از یک تبار و خانواده باشند.
با توجه به تنوع کم رابطه اجتماعی، روابط در چنین جوامعی پایدارتر و محکم‌تر است. حفظ روابط و پیوندهای اجتماعی بین گروه‌های مختلف برای جوامع جمع‌گرا بسیار مهم است. بنابراین گاهی افراد باید مصلحت عمومی را بر نیازهای خویش ترجیح دهند. مثلا در جامعه عشایری ایران که جامعه‌ای جمع‌گراست، مفهومی به‌نام «خون بس» وجود دارد. «خون بس» یعنی دختری از خانواده قاتل به عقد یکی از پسران خانواده مقتول درمی‌‌‌‌آید. بدین ترتیب نظم و آرامش اجتماعی بین ۲ طایفه یا تیره به‌بهای قربانی‌شدن خواست‌های احتمالی فردی ۲ نفر حفظ می‌شود.
در جوامع فردگرا، تحرک اجتماعی بیشتر است و فرد می‌تواند در پی آرزوهای خود برای یافتن دوست، همسر و شریک کاری باشد، در نتیجه می‌تواند با غریبه‌ها آشنا شود و با آنها رابطه برقرار کند. با این حال، این تنوع بهایی هم دارد. در این شرایط، فرد باید زحمت بیشتری برای ایجاد و حفظ رابطه بکشد. همچنین روابط در این جامعه به‌اندازه جامعه جمع‌گرا پایدار نیستند و هر آن امکان جدایی و قطع رابطه نیز وجود دارد.
۳. پیروی از جمع
در جوامع جمع‌گرا، افراد تشویق می‌شوند اهداف و اولویت‌های جمعی را بر خواست‌های شخصی مقدم کنند. این مسئله خود را در برخی تحقیقات نشان می‌دهد. مثلا محققان دریافتند در جامعه جمع‌گرا، مردم هنگام نظرسنجی کمتر نظرات شخصی و متفاوت خود را مطرح می‌کنند.
حتی در حوزه اقتصادی نیز می‌توان این مسئله را دید. مثلا در تحقیقی که در نشریه رشد اقتصادی به چاپ رسیده است، کارگران در جوامع جمع‌گرا تمایل کمتری به خلاقیت و ایده‌پردازی دارند. آنها ترجیح می‌دهند کارها را به شیوه رایج انجام دهند.
شما بگویید
نظر شما درباره این دو فرهنگ چیست؟ شما کدام را ترجیح می‌دهید؟ به نظرتان جامعه ما بیشتر به کدام سو تمایل دارد؟
