فرانسه سامانه پدافندی کروتال را برای اوکراین ارسال می‌کند

کمپانی هوافضا و دفاعی فرانسوی CFTH اواخر دهه 1960 کروتال را در پاسخ به نیاز ارتش آفریقای جنوبی توسعه داد که در سال 1973 با نام کاکتوس وارد خدمت در این کشور شد. CFTH شعبه فرانسوی از کمپانی آمریکایی Thomson-Houston بود که بعدها به Thomson-CSF تغییر نام داد و نهایتا در سال 2000 به کمپانی هوافضا، امنیتی و دفاعی کاملا فرانسوی تالس (Thales) تبدیل شد. در ساخت این سامانه رادار و سیستم‌های الکترونیکی توسط CFTH تولید و طراحی موشک نیز به هموطنش ماترا (Matra) سپرده شد؛ البته ماترا بعدها با چند کمپانی اروپایی دیگر ادغام و MBDA را تشکیل دادند. امروزه نیز امتیاز کروتال تماما در اختیار تالس است.

ارتش فرانسه که توجهش به این سامانه جلب شد، آن را برای نیروی هوایی و دریایی خریداری که به ترتیب در نقش پدافند زمین پایه و دریاپایه برای کشتی‌های رزمی وارد خدمت شد. نیروی هوایی ابتدا در سال 1972 دو سامانه دریافت کرد تا آن‌ها را برای دفاع از پایگاه‌های هوایی خود مورد بررسی قرار دهد. پس از موفقیت سامانه در آزمون‌های بسیار سختی که نیروی هوایی روی آن اجرا کرد، نهایتا اواخر سال 1978 سفارش اصلی ثبت و 20 آتشبار تحویل این قوا شد. پس از آن 16 کشور دیگر از تمامی قاره‌ها نیز آن را خریداری کردند. چین نیز یکی از خریداران آن بود و سامانه HQ-7 را با کپی کردن از روی آن ساخت که در ایران با نام «یا زهرا» تولید می‌شود.

کروتال برای مقابله با اهداف در برد کوتاه و ارتفاع کم طراحی و در همه شرایط آب و هوایی و هر ساعت از روز می‌تواند عملیات انجام دهد. همچنین به صورت متحرک طراحی شده و قادر است در هر شرایط اقلیمی مستقر شود. استفاده از آن جهت برقرار چتر پدافندی از کشتی‌ها و محافظت از شناورها در برابر موشک‌های کروز ضد کشتی نشان می‌دهد که سامانه مذکور چه در خشکی و چه در آب می‌تواند بدون مشکل فعالیت کند. کروتال با هر نوع هواگرد سرنشین‌دار اعم از هواپیما و هلیکوپتر، هواگردهای بدون سرنشین (پهپاد) و موشک‌های کروز خصوصا انواع ضد کشتی و همچنین مهمات دور ایستا نظیر موشک‌های ضد تشعشع (ضد رادار) و… درگیر می‌شود.

سامانه کروتال از 2 بخش شامل واحد فرماندهی و واحد آتش تشکیل می‌‌شود. اجزای هر یک از دو بخش روی خودروی 4 چرخ متحرک P4R سوار هستند که زره‌پوش بوده و در مقابل گلوله‌های کالیبر سبک و همچنین ترکش مقاوم است. خودروی فرماندهی بالای خود یک رادار دارد که با کمک آن اهداف را کشف و پس از مشخص شدن هویت آن‌ها و دسته بندی، اطلاعات را برای واحد آتش ارسال می‌کند تا با مهاجمین درگیر شود. هر آتشبار دارای یک واحد فرماندهی و حامل رادار در کنار 2 تا 3 خودروی آتش است. خودروهای آتش با فاصله از یکدیگر قرار گرفته و از طریق کابل با طول 800 متر به واحد کنترل و فرماندهی متصل می‌شوند تا تبادل اطلاعات کنند.

در نسل اول کروتال که سری 1000 است، خودروی فرماندهی به رادار پالس داپلر باند S مدل Mirador IV مجهز بود که ضمن تعقیب اهداف قبلا کشف شده، به جستجو برای یافت هواگردهای جدید نیز می‌پرداخت. رادار تا 18.5 کیلومتر برد داشته و از ارتفاع 0 تا 4500 متری از سطح را پویش می‌کرد. آنتنش با سرعت 60 دور در دقیقه چرخش 360 درجه داشت و پردازنده آن امکان دید اهداف بسیار کند با سرعت تنها 35 متر بر ثانیه تا اهداف فراصوت با سرعت 1.2 تا 1.36 ماخ را به سامانه می‌داد. این رادار توان کشف 30 هدف و تعقیب همزمان 12 عدد از آن‌ها را داشت. نمونه‌های خریداری شده توسط آفریقای جنوبی که نخستین کاربرش است، از این مدل بود.

در سری 2000 که سال 1973 تولید شد نیز کشف و تعقیب هدف به واسطه افزوده شده دوربین تلویزیونی به خودروی فرماندهی بهبود یافت. ضمن اینکه قابلیت تشخیص دوست از دشمن (IFF) نیز به رادار افزوده شد. سری 3000 نیز با قابلیت تعقیب خودکار هدف از طریق دوربین تلویزیونی در سال 1978 وارد فاز تولید شد. سری 4000 از سال 1983 تولید شد و ارتقای اصلی آن جایگزینی سیستم ارتباط بی‌سیم به جای ارتباط کابلی بود. بدین ترتیب خودروی‌های فرماندهی می‌توانستند از فاصله 10 کیلومتری به یکدیگر متصل شده تا رادارهای آن‌ها پوشش وسیع‌تری فراهم کند. خودروهای آتش نیز می‌توانستند تا 3 کیلومتر دورتر از واحد فرماندهی مستقر شوند.

رادار جدید

رادار جدید

آنتن ارتباط بی‌سیم

ارتقای دیگر سری 4000 افزایش مقاومت رادار آن در برابر جنگ الکترونیک و همچنین افزوده شده سیستم تصویرساز فروسرخ برای تعقیب اهداف در شب و روز به واسطه حرارت آن‌ها است که به سامانه امکان فعالیت بدون نیاز به رادار را می‌داد. سری 5000 نیز از سال 1985 با افزوده شدن دو موشک کوتاه برد میسترال (Mistral) با هدایت آشیانه یابی فروسرخ به واحد آتش معرفی شد. رادار و سیستم جستجو و تعقیب اپتیکال (شامل دوربین تلوزیونی و تصویرساز فروسرخ) نیز بهبود یافتند. نهایتا در سال 1994 نیز کروتال ارتقا یافته با رادار آرایه فازی جدید معرفی شد که مقاومتش در برابر جنگ الکترونیک همچون برد و توان تعقیب همزمان اهداف افزایش یافت.

خودروی واحد آتش نیز نسخه زرهی P4R است و همچون خودروی فرماندهی و حامل رادار هنگام استقرار 4 جک هیدرولیک را از پشت چرخ‌های خود روی زمین قرار می‌دهد. هر خودروی آتش 4 پرتابگر برای شلیک موشک و یک رادار کنترل آتش جهت هدایت آن‌ها دارد. پس از کشف، شناسایی و دسته بندی هدف که توسط خودروی فرماندهی با استفاده از رادار، دوربین تلوزیونی یا سیستم جستجو و تعقیب فروسرخ انجام می‌شود، اطلاعات و موقعیت آن برای یکی از واحدهای آتش ارسال می‌شود تا با هدف مورد نظر درگیر شود. خودروی آتش بر اساس موقعیت هدف، رادار باند Ku خود که 17 کیلومتر برد دارد را به سمت آن چرخانده و پیوسته تعقیبش می‌کند.

البته واحد آتش یک تعقیب کننده فروسرخ با برد 14 کیلومتر نیز دارد تا دقت آن بیشتر شود و همچنین بتواند بی‌نیاز از رادار نیز فعالیت کند. در نسل نخست از سامانه کروتال، 6.5 ثانیه پس از کشف هدف، نخستین موشک به سمت آن شلیک می‌شود. هر پرتابگر نیز می‌توانست با فاصله زمانی 2.5 ثانیه موشک‌هایش را شلیک کند. پس از شلیک هر 4 موشک نیز تنها 2 دقیقه زمان برای بارگذاری مجدد همه پرتابگرها نیاز بود. این موشک R440 نام داشت. طول کلی موشک 2.89 متر، قطر بدنه‌اش 15 سانتی‌متر، فاصله بین 2 سر بال‌های آن از یکدیگر 54 سانتی‌متر بود. 84 کیلوگرم وزن داشت که البته با احتساب لوله حمل و پرتاب (TPC) به 100 کیلوگرم می‌رسید.

سرجنگی این موشک 15 کیلوگرم از وزن کلی آن را تشکیل داده و از نوع به شدت انفجاری و ترکش‌زا بود؛ ترکش پرانی و قدرت انفجار نیز به سمت هدف متمرکز می‌شد. شعاع مرگ آوری این سرجنگی 8 متر بود و ترکش‌های آن با سرعت هایپرسونیک 2300 متر بر ثانیه (6.7 ماخ) به سمت هدف پرتاب می‌شوند و انرژی جنبشی بسیار بالایی دارند. سرجنگی توسط فیوز مجاورتی فروسرخ پس از رسیدن به نزدیکی هدف منفجر می‌شود. برای امنیت خدمه روی زمین، فیوز هنگامی که موشک به 350 متری هدف برسد فعال و آماده انفجار به محض مجاورت می‌شود. موشک همچنین یک فیوز ضربه‌ای نیز داشت تا اگر فیوز مجاورتی عمل نکرد، با اصابت به هدف فعال شود.

سرجنگی در وسط بدنه و موتور راکتی موشک که 25.45 کیلوگرم سوخت جامد داشت نیز انتهای بدنه جای می‌گیرد. این موتور 2.8 ثانیه پس از شلیک سرعت موشک را به 750 متر بر ثانیه (2.2 ماخ) می‌رساند. برد موشک نیز تا 10 کیلومتر است و می‌تواند اهداف را در ارتفاع 15 متر تا 5 کیلومتر از سطح مورد اصابت قرار دهد. همچنین می‌تواند مانورهایی با فشار گرانشی 25G انجام دهد. در طول زمان موشک نیز مورد ارتقاع قرار می‌گرفت. برای مثال برد آن به 12 کیلومتر رسید و سقف پروازش به 5.5 کیلومتر افزایش یافت. سرعت موشک نیز به 3 ماخ رسید. از سال 1985 نیز فیوز مجاورتی فروسرخ جای خود را به یک فیوز پالس داپلر باند X داد که در دماغه است.

هدایت موشک به صورت دریافت فرمان رادیویی بود و خودروی پرتابگر یک فرستنده باند I داشت که از طریق آن موشک را کنترل می‌کرد. رادار کنترل آتش یا سیستم فروسرخ که روی خودروی پرتابگر نصب است، پیوسته هدف را تعقیب می‌کرد و موقعیت آن را به صورت لحظه‌ای برای موشک می‌فرستاد. موشک نیز یک فرستنده داشت تا موقعیت خود را پیوسته به واحد آتش اعلام کند و کامپیوتر با در نظر گرفتن موقعیت موشک و هدف، فرامین کنترلی جهت تعیین مسیر و جهت را به موشک ارسال و از این راه آن را کنترل می‌کرد. کار تعقیب هدف و هدایت موشک به صورت خودکار توسط کامپیوتر انجام می‌شد. موشک نیز با بالک‌های خود مسیرش را تغییر می‌داد.

احتمال اصابت یک موشک به هدف 80 درصد بود و در صورتی که دو موشک به ازای هر هدف شلیک می‌شد، احتمال اصابت به 96 درصد افزایش می‌یافت. در نسل نخست هر خودروی آتش می‌توانست همزمان دو موشک را به سمت اهداف هدایت کند. بدین ترتیب هر آتشبار بسته به تعداد پرتابگرهای خود توان درگیری همزمان با 4 تا 6 هدف را داشت. هر خودروی این سامانه بسته به مدل 2 تا 3 خدمه داشته و از زمان توقف حدود 5 دقیقه زمان لازم بود تا آتشبار مستقر و آماده درگیری شود. اجزای این سامانه نیز به دلیل وزن کم خود، برای جابجایی در فواصل طولانی قابلیت انتقال توسط هواپیماهای ترابری تاکتیکی و همچنین هلیکوپتر را داشتند.

Crotale NG

به کروتال نسل بعد موسوم به Crotale NG می‌رسیم که تحولی اساسی در این خانواده پدافند هوایی ایجاد و از سال 1990 تولید شد. بر خلاف انواع قبلی که برای دفاع از مراکز نظامی و با ارزش بودند، مدل NG می‌تواند همراه نیروهای مکانیزه پیشروی کرده و به محض توقف اقدام به برپایی یک چتر پدافندی فوری در نزدیکی خط مقدم نماید. البته محافظت از مراکز نظامی و غیرنظامی با ارزش نیز همچنان از جمله وظایف اصلی آن است. در حال حاضر تنها سامانه‌های کروتال موجود در ارتش فرانسه از این مدل هستند و نمونه‌های قبلی مدت‌هاست که همگی بازنشسته شدند. از این رو به احتمال بسیار بالا نسخه ارسالی برای اوکراین نیز از همین مدل باشد.

کروتال NG نیز در همه شرایط آب و هوایی و هر ساعت از روز در تمامی اقلیم‌ها و شرایط جغرافیایی به مقابله با انواع هواگردهای با و بدون سرنشین بزرگ تا کوچک، موشک‌های کروز و همچنین راکت‌ها می‌پردازد. در این سامانه تمامی اجزا اعم از سیستم مدیریت نبرد و کنترل، رادار جستجو و هدف یابی، پرتابگرهای موشک و رادار کنترل آتش به همراه سیستم کشف و تعقیب فروسرخ، همگی روی یک خودرو نصب بوده و دیگر نیازی به خودروی مجزا برای حمل رادار نیست. هر خودرو که اصل یک سامانه کامل پدافندی است می‌تواند به صورت کاملا مستقل به محافظت از حریم هوایی پرداخته و همچنین با سامانه‌های پدافندی خودی دیگر یکپارچه شود.

رادار جستجوی نسخه NG مدل Gerfaut است که در باند S کار می‌کند و قابلیت تشخیص دوست از دشمن دارد. آنتن آرایه‌های صفحه‌ای داشته که در برابر نویز مصون است و به طور کلی مقاومت بسیار بیشتری نسبت به نسل قبل در مقابل جنگ الکترونیک دارد. آنتن بالای پرتابگر است و با سرعت 40 دور در دقیقه چرخش 360 درجه دارد. برد آن نیز 30 کیلومتر است و ارتفاع 0 تا 5 کیلومتری از سطح زمین را پویش می‌کند. در کنار آن سامانه به دوربین تلوزیونی با قابلیت بزرگنمایی برای دید در روز و برد 15 کیلومتر، سیستم کشف و تعقیب تصویرساز فروسرخ با برد 19 کیلومتر برای دید در شب، روز و از بین دود، ابر، مه و غبار در کنار فاصله یاب لیزری مجهز است.

Crotale NG

کشف و تعقیب اهداف از طریق رادار، دوربین تلویزیونی و تصویرساز فروسرخ همگی به صورت خودکار انجام می‌شوند؛ البته کاربر انسانی روی آن نظارت دارد. سامانه می‌تواند هر یک از این ابزارهای کشف خود را به صورت تنها یا در ترکیب با یکدیگر استفاده کند. استفاده همزمان از ابزارهای متنوع سبب می‌شود سامانه در مقابل جنگ الکترونیک و پادکارهای هدف مقاوم باشد. پس از کشف هدف و تصمیم به درگیری، سامانه با رادار کنترل آتش خود پیوسته آن را تعقیب می‌کند. رادار در باند Ku کار کرده و با 30 کیلومتر برد، اهداف بسیار کند تا فراصوت با سرعت بیش از 2 ماخ را تعقیب می‌کند. هنگام درگیری با هدف، می‌توان با تصویرساز فروسرخ نیز آن را تعقیب و کنترل آتش انجام داد.

استفاده همزمان از رادار و سیستم‌های اپتیکال (دوربین تلویزیونی و تصویرساز فروسرخ) مجددا سبب می‌شود کار کنترل آتش با مصونیت مقابل پادکارها و اهداف کاذبی که از هواگرد هدف رها می‌شوند صورت گیرد. هواپیما هنگامی که متوجه رادار دشمن شود، سعی می‌کند با جنگ الکترونیک روی کار آن اخلال ایجاد کرده و با رهاسازی پادکاری به نام چف سعی در فریب رادار می‌کند. با این حال در صورتی که رادار کنترل آتش موفق به قفل روی هدف نشده و به هر دلیلی با اخلال مواجه شود، تصویرساز فروسرخ همچنان هدف را تعقیب و موشک را کنترل می‌کند. به صورت کلی استفاده همزمان از چند روش تعقیب سبب افزایش دقت و احتمال اصابت می‌شود.

همانطور که گفته شد در این سامانه تمامی مراحل کشف، شناسایی، دسته بندی تا تعقیب هدف توسط کامپیوتر انجام می‌شود. هواگردهای خودی از دشمن به طور خودکار تمایز داده شده و در نمایشگر چندمنظوره رنگی برای کاربر نمایش داده می‌شوند، با این حال پیش از شلیک لازم است که کاربر انسانی به واسطه این سیستم 2 بار از دشمن بودن هواگرد هدف مطمئن و دستور شلیک را صادر کند. از این رو زمان واکنش سامانه از لحظه کشف هدف تا شلیک موشک به سمت آن 5 ثانیه است. برای مثال نیز بد نیست بدانید اگر هدفی در فاصله 13 کیلومتری از سامانه با سرعت 300 متر بر ثانیه در حال پرواز باشد، 15 ثانیه پس از کشف مورد اصابت قرار می‌گیرد.

VT-1

همچنین 4 سامانه کروتال NG می‌توانند به یکدیگر متصل و یک چتر پدافندی گسترده‌ و یکپارچه فراهم سازند. بدین ترتیب در صورتی که یکی از آن‌ها هدفی را کشف کند، همگی آن را دیده و نزدیک‌ترین سامانه به آن برای شلیک موشک مامور می‌شود. موشک‌های این سامانه VT-1 نام داشته و توسط کمپانی هوافضا و دفاعی آمریکایی LTV به سفارش Thomson-CSF طراحی و ساخته شدند که البته امروزه توسط خود تالس تولید می‌شوند. این موشک‌ها 3.5 ماخ سرعت داشته و بردشان به 11 کیلومتر می‌رسد؛ موشک VT-1 برای پرواز تا برد 8 کیلومتر به 10.3 ثانیه زمان نیاز دارد. ارتفاع درگیری آن‌ روی خشکی نیز از 15 متر تا 6 کیلومتر بالای سطح زمین است.

چابکی آن‌ها نیز افزایش یافته و مانورهای سنگین با فشار گرانشی 35G اجرا می‌کنند. این موشک نیز موتور راکتی سوخت جامد دارد که البته نسبت به نسل قبل قوی‌تر است. وزن کلی این موتور 37.9 کیلوگرم است که 31.4 کیلوگرمش را سوخت جامد آن تشکیل می‌دهد. سرجنگی آن نیز 13 کیلوگرم از وزن کلی 73 کیلوگرمی موشک را تشکیل داده و از نوع به شدت انفجاری و ترکش‌زا است که انرژی و ترکش‌ها را با شعاع مرگ آوری 8 متر به سمت هدف متمرکز می‌کند. فیوز اصلی نیز مجاورتی از نوع الکترومغناطیسی است و یک فیوز برخوردی پشتیبانی نیز دارد که پس از پرواز موشک روشن می‌شوند. طول موشک نیز 2.35 متر و قطر آن 16.5 سانتی‌متر است.

هدایت نیز همچنان به صورت دریافت فرامین رادیویی است و کامپیوتر کنترل آتش ضمن تعقیب هدف با رادار و سیستم‌های اپتیکال، با در نظر گرفتن موقعیت موشک و هدف،‌ دستورهای کنترلی را به صورت بی‌سیم از طریق پرتوی باریک برای موشک ارسال می‌کند. موشک 4 بالک کوچک در انتهای خود دارد که با تغییر زاویه آن‌ها، مسیر خود را تنظیم می‌کند. در این سامانه پرتابگر دارای 8 موشک است که در دو گروه 4 عددی طرفین برجک قرار گرفته‌اند. بارگذاری همه آن‌ها پس از شلیک نیز 10 دقیقه زمان لازم دارد. ناگفته نماند سامانه کروتال NG می‌تواند هنگام حرکت نیز با استفاده از رادار و سیستم‌های الکترواپتیکال خود اقدام به جستجو و هدف یابی کند.

یک سامانه Crotale NG متعلق به فنلاند

سامانه روی شاسی کششی و خودکشش نصب و هر 2 نمونه دارای تهویه مطبوع، تصفیه هوا و محافظت NBC هستند تا از خدمه در محیط‌ آلوده به مواد رادیواکتیو، شیمیایی و بیولوژیک حفاظت کند. عمان، فرانسه، یونان، عربستان و فنلاند کاربر کروتال NG هستند و آن را روی کشنده‌های کششی و خودکشش زرهی و غیرزرهی نصب کرده‌اند؛ مثلا نمونه‌های فرانسوی روی شاسی کششی قرار دارند که با کامیون کشیده و فنلاندی‌ها روی شاسی زرهی Sisu XA-181 سوار بوده و کاملا خودکشش هستند. کره جنوبی نیز بر اساس آن سامانه‌ K-SAM Chunma را با شاسی خودکشش زرهی و شنی‌دار ساخته که موشک‌ پگاسوس‌های (نسخه بومی VT-1) را شلیک می‌کند.

سامانه Crotale NG در خدمت کشورهای دیگر ارتقا نیز یافته است. مثلا در سال 2018 سیستم جستجو و تعقیب فروسرخ سامانه‌های فنلاندی به نسخه Catherine XP با برد 22 کیلومتر ارتقا یافت. البته آخرین نمونه ساخته شده از این سامانه تا به امروز نیز کروتال مارک 3 (Crotale Mk3) است که نخستین آزمایش‌های خود را در فوریه 2007 انجام داد. در این سامانه رادار جستجو به نمونه Shikra ارتقا یافته که از نوع آرایه فازی و 3 بعدی است. این رادار نیز در باند S کار کرده و برد بسیار بیشتری نسبت به Gerfaut دارد. موشک‌ها نیز ارتقا یافتند و برد آن‌ها به 16 کیلومتر افزایش یافته و تا ارتفاع 9 کیلومتری از سطح زمین اوج می‌گیرند. سرعت نیز به 3.6 ماخ رسیده است.

امروزه فرانسه حداقل 24 سامانه کروتال NG دارد که می‌تواند شماری از موجودی خود را برای اوکراین ارسال کند. البته همچنان اعلام نشده چه تعداد برای آن‌ها در نظر گرفته است. این سامانه‌ها با ایجاد یک چتر پدافندی کوتاه برد موشک‌های کروز و پهپادهای انتحاری روسی که این روزها مناطق مسکونی و اهداف غیرنظامی نظیر نیروگاه‌ها و پست‌های انتقال برق را هدف قرار می‌دهند، شکار کرده و مانع آسیب دیدن هرچه بیشتر زیرساخت‌های اساسی اوکراین و همچنین کشته شدن غیرنظامیان شوند. باید در نظر داشت که انتقال این سامانه ملزم به آموزش خدمه است که البته با توجه به سطح بالای اتوماسیون و سادگی کار، زمان زیادی نمی‌خواهد.