در لغت‌نامه‌ی دهخدا ذیل واژه‌ی «ضمانت» آمده است: پذیرفتاری یا تاوان‌داری؛ به‌عبارت دیگر فرد می‌پذیرد تا دیون دیگری را بپردازد یا خسارات ناشی از عمل او را جبران کند. با‌این‌حال، در نظرات حقوق‌دانان بزرگی چون دکتر کاتوزیان، ضمانت تنها پذیرفتن دین مالی دیگری است و پذیرفتن پرداخت خسارات احتمالی تحت عنوان ضمانت نمی‌گنجد. یکی از این ضمانت نامه ها ضمانتنامه بانکی است. در این مقاله شما را با تعریف ضمانت نامه بانکی، ارکان و انواع ضمانت نامه بانکی و شرایط صدور ضمانت نامه بانکی آشنا خواهیم کرد.
تعریف ضمانتنامه بانکی
گاه در اجرای طرح‌های دولتی و یا غیر‌دولتی یا در مبادلات و معادلات میان افراد، ضمانتنامههایی صادر می‌شوند از جمله ضمانت نامه بانکی که پشتوانه‌ی آنها وثیقه‌ای است که متقاضی ضمانت نامه به بانک می‌سپارد و مسئول نهایی پرداخت خود او خواهد بود.
ارکان ضمانت نامه بانکی
ضمانت نامه های بانکی به‌خواست مشتریان بانک و به‌سود نهادهای دولتی و خصوصی و افراد صادر می‌شوند. یک ضمانتنامه ارکان متفاوتی دارد که به شرح ذیل‌اند:
- متقاضی ضمانت نامه یا مضمون‌عنه
- ذينفع یا مضمون‌له
- ضامن یا ضمانت‌كننده
- وجه‌الضمان یا مبلغ ضمانت نامه
- موضوع ضمانت نامه
برای مبادلات و تعاملات مختلف در جامعه ضمانت نامه‌های متفاوتی صادر می‌شود که حسب ذینفع یا ضامن یا وجه‌الضمان یا موضوع ضمانت نامه متفاوت‌اند که درادامه با انواع آن آشنا خواهیم شد.
انواع ضمانت نامه بانکی
۱. ضمانت نامه های مناقصه یا مزایده
یکی از انواع ضمانت نامه های بانکی، ضمانت نامه های مناقصه یا مزایده است. سازمان‌ها و مؤسسات دولتی برای خریدوفروش کالاهای خود به برگزاری مناقصه و مزایده می‌پردازند. هر کدام از شرکت‌کنندگان در مناقصه یا مزایده به‌همراه پیشنهاد خود برای خرید یا فروش ضمانت نامه‌ای به نهاد برگزارکننده‌ی مناقصه ارائه می‌کند تا درصورت برنده‌شدن در مناقصه یا مزایده و انصراف از آن، ذینفع ضمانت نامه بتواند از آن استفاده کند.
۲. ضمانت نامه تعهد پرداخت
این ضمانت نامه‌ها به‌منظور انجام قبول پرداخت دیونی در سررسید معین ازطرف بانک صادر می‌شوند.
۳. ضمانت نامه گمرکی
وقتی کالایی وارد می‌شود، درصورتی‌که واردکننده نتواند حقوق گمرکی را نقدی پرداخت کند، ضمانتنامههایی را با سررسیدهای معین نزد گمرک می‌سپارد و اگر نتواند در سررسیدهای معین مبالغ ضمانت نامه را پرداخت کند، مشمول جریمه‌ی تأخیر تأدیه می‌شود.
۴. ضمانت نامه های پیمان
اغلبِ مواردِ استفاده از ضمانت نامه‌ها وقتی است که دولت به‌عنوان کارفرما اجرای پروژه‌های عمرانی و تولیدی را به‌عهده پیمانکاران می‌گذارد. در سال‌های اخیر، برای انعقاد قراردادهایی این‌چنینی که پیچیده و طولانی‌اند، شرایطی به‌صورت پیش‌فرض گذاشته شده که قواعدی همه‌جانبه را مقرر کرده‌اند که شرایط عمومی پیمان نامیده می‌شوند.
۵. ضمانت نامه حسن انجام تعهد
این نوع ضمانت نامه صادر می‌شود تا حسن انجام تعهدات و انجام تعهدات در موعد مقرر را ضمانت کند. این ضمانت نامه غالبا برای حسن انجام تعهدات ناشی از امضا پیمان اخذ می‌شود.
۶. ضمانت نامه پیش پرداخت
پس از امضای پیمان و قبول شرایط آن توسط پیمانکار، کارفرما جهت تجهیز کارگاه یا تکمیل لوازم موردنیاز جهت عملیات درصدی از مبلغ مقررشده میان طرفین را به پیمانکار پرداخت می‌کند و درمقابل ضمانت نامه‌ای با همین عنوان از پیمانکار می‌گیرد. با گذشت زمان و انجام تعهدات از سوی پیمانکار مبلغ این ضمانت نامه به‌تدریج کاهش می‌یابد.
۷. ضمانت نامه استرداد كسور وجه الضمان
کارفرما برای تضمین حسن انجام کار، مبالغی را از پیمانکار دریافت می‌کند. این مبلغ ده درصد از صورت‌وضعیت‌های پیمانکار است. این مبالغ در حسابی نزد کارفرما نگهداری می‌شود.
۸. ضمانت نامه حسن انجام كار
پس از پایان عملیات و انجام پروژه، کارفرما از پیمانکار ضمانت نامه‌ای می‌گیرد که صحت انجام عملیات و سلامت اجرای پروژه را تضمین می‌کند. این ضمانت نامه، ضمانت نامه حسن انجام کار نامیده می‌شود.
شرایط صدور ضمانت نامه بانکی
چگونه ضمانت نامه بانکی بگیریم؟
برای صدور ضمانت نامه‌های مختلف، بانک‌ها وثایق متعددی براساس توان پرداخت متقاضی ضمانت نامه دریافت می‌کنند که به شرح زیر هستند:
- وجه نقد یا طلا یا اسناد خزانه یا اوراق قرضه دولتی و اوراق مشارکت منتشره براساس مجوز بانک مرکزی یا سپرده‌ی سرمایه گذاری مدت‌دار یا حساب‌های پس‌انداز قرض الحسنه نزد بانک یا گواهی‌های سپرده‌های سرمایه گذاری مدت‌دار یا اوراق قرض الحسنه یا حساب های ارزی یا حساب سرمایه گذاری مدت‌دار متقاضی نزد سایر بانک‌ها؛
- تضمین بانک‌ها یا مؤسسات اعتباری غیربانکی معتبر خارجی؛
- سفته با ضمانت قابل‌قبول بانک، اموال غیرمنقول، برگ وثیقه‌ی انبارهای عمومی مربوط به کالا، سهام شرکت‌هایی که در بورس پذیرفته‌شده باشند، کشتی و هواپیما.
معمولاً یک یا ترکیبی از وثایق مذکور از مشتری گرفته می‌شود.
ضمانت نامه‌های بانکی گرچه بر پایه‌ی عقد ضمان و پذیرش پرداخت بدهی بدهکار استوارند، اما درواقع اسنادی هستند که پشتوانه‌ی مالی آنها را متقاضی ضمانت نامه تأمین می‌کند.
