شفاف سازی رئیس سازمان فضایی ایران درباره هزینه ساخت و نحوه سفارش ماهواره خیام در روسیه

بعد از این که ماهواره خیام به مدار زمین پرتاب شد، سوالات زیادی پیرامون آن به وجود آمد. عده‌ای پرسیدند آیا ماهواره خیام ساخت ایران است یا روسیه و برخی دیگر گفتند چرا ماهواره خیام توسط روس‌ها و از قزاقستان به فضا پرتاب شد؟ به هر یک از این سوالات در میدونی پاسخ داده‌ایم.

حسن سالاریه به عنوان رئیس سازمان فضایی ایران از پرتاب خوب و موفقیت‌آمیز ماهواره خیام خبر داده و خاطرنشان کرده هم‌اکنون در مدار 500 کیلومتری زمین مستقر شده است. سالاریه توضیح داد خیام یک ماهواره سنجشی با دقت بالا برای استفاده در حوزه‌های مدیریت منابع، معادن، صنایع، خدمات شهری و مرزها است. از طرفی می‌توان در حوزه‌های کشاورزی هم از آن بهره گرفت.

به عقیده آقای سالاریه، در حال حاضر می‌توانیم نیازهای روز کشور را در حوزه‌های یاد شده با بهره‌گیری از این ماهواره مرتفع کنیم و داده‌های سنجشی آن بسیار کارآمد خواهد بود. همان‌طور که ریاست سازمان فضایی کشور توضیح داده، طی سال‌های اخیر در زمینه سنجش از دور به پیشرفت‌های خوبی دست یافته‌ایم و هر یک از آنها دستاورد مهمی برای کشور در بر داشته است.

پس از سال‌ها تلاش و کوشش هم‌اکنون نیاز است تا برای بهره‌برداری از دانش سنجش از دور، ماهواره‌ای با دقت بالا در اختیار داشته باشیم که بتواند در پیک‌های مختلف سنجشی را بررسی کند. همچنین به گفته سالاریه همکاری ایران و روسیه در زمینه پرتاب ماهواره در آینده همچنان ادامه می‌یابد و طی سال‌های آتی ماهواره‌های جدیدتری تولید می‌شوند و در مدار مورد نظر قرار می‌گیرند.

پروسه طراحی ماهواره خیام

همان‌طور که گفتیم برای طراحی و ساخت ماهواره خیام از شرکت‌های روسی کمک گرفته شده و رئیس سازمان فضایی ایران پروسه طراحی و اجرای آن را توضیح داده است. طبق آنچه حسن سالاریه بیان کرد ماهواره‌های سنجشی ابتدا به کمپانی مورد نظر سفارش داده می‌شوند و بعد از اتمام سفارش‌گیری به مرحله طراحی سیستمی و سپس طراحی دقیق و موشکافانه ماهواره می‌رسیم. مراحل بعدی شامل ساخت ماهواره و پرتاب آن می‌شود. با تزریق موفقیت‌آمیز ماهواره در مدار و کالیبراسیون آن، تصاویر گرفته شده به زمین مخابره خواهد شد.

طراحی و ساخت ماهواره خیام اواسط دهه 90 توسط دانشمندان ایرانی پیشنهاد شد. در آن زمان کشور نیاز مبرمی به داده‌های چنین ماهواره‌ای داشت و سرانجام پس از تحقیق و مطالعه فراوان، تصمیم گرفته شد برای اجرایی کردن آن بازه یک تا دو ساله تعیین شود. برای اجرایی کردن ماهواره خیام احتیاج به ماهواره‌هایی با دقت یک متر داشتیم که سرانجام این هدف تکمیل شد.

به گفته سالاریه در صنعت ماهواره‌سازی شرایط طوری نیست که وارد شرکتی شوید و سفارش تولید یک ماهواره بدهید. برای این که بتوان یک ماهواره درست و حسابی سفارش داد باید پارامترهای مورد نیاز نظیر تعیین مقررات، سیستم‌های مخابراتی، سیستم‌های ارتباطی و سنجشی در پیک‌های مختلف و نیز کنترل وضعیت و پایداری ماهواره را مشخص کرد. رئیس سازمان فضایی تأکید کرد تمام این مراحل در کشورمان و زیر نظر دانشمندان ایرانی انجام شده است. وی افزود:

در دهه ۹۰ که اقدام به ساخت این ماهواره کردیم شرکت‌های مختلفی در دنیا مورد ارزیابی قرار گرفت که پس از شناسایی این شرکت‌ها در نهایت یک شرکت معتبر سازنده روسی انتخاب شد. پس از آن مراحل نظارت بر پروژه در بخش‌های مختلف و همچنین تست‌های آن صورت گرفت. در نهایت ماهواره به ایران تحویل داده شد و در مدار 500 کیلومتری قرار گرفت.

هزیه 40 میلیون دلاری ساخت ماهواره خیام

یکی از مباحث مهم پیرامون این ماهواره، هزینه‌های ساخت آن است. به گفته سالاریه به نظر می‌رسد با توجه به وزن، طیف و میزان دقت خیام، نزدیک به 40 میلیون دلار آب خورده باشد. به عقیده وی امروزه فناوری‌های فضایی دائماً در مسیر توسعه و تحول قرار دارند. او همچنین اضافه کرد:

از آنجایی که صنعت فضایی دارای رقبای زیادی است، باید شرایط روز و توسعه فناوری در نظر گرفته شود و با توجه به تغییراتی که در قرارداد صورت گرفته، برای اعلام قیمت نهایی باید قرارداد را مورد مطالعه قرار دهیم.

نحوه دریافت داده از ماهواره خیام به این صورت است که در چهار نوبت از آن داده‌های لازم گرفته می‌شود. به علت وسعت کشورمان داده‌گیری از این ماهواره تنها در چهار نوبت انجام می‌شود. از طرفی برخی دستورهای لازم به این ماهواره همزمان با داده‌گیری ارسال خواهد شد.

به گفته رئیس سازمان فضایی ایران، داده‌های خیام از ایستگاه ماهدشت دریافت می‌شود. همچنین همان‌طور که گفتیم، ایستگاه‌های دیگر کشور در حال آماده‌سازی و تجهیز شدن هستند و ایستگاه‌های سیار نیز تدارک دیده شده‌اند. سالاریه ادعا کرده ایران توانایی ساخت سنجنده‌ها را دارد و افزوده:

در حال حاضر نیاز کشور در حوزه سنجشی، طیف یک متر است و صنعت فضایی ایران در ۲ دهه اخیر بومی‌سازی این صنعت را آغاز کرده و در حال حاضر دانش فنی ساخت سنجنده‌های ۵ تا ۱۰ متر را کسب کرده است. از سوی دیگر به دلیل اعمال تحریم‌ها نمی‌توانیم ارتباطات بازی با دنیا داشته باشیم؛ از این رو ما نیازمند تامین این ماهواره بودیم. ما بعد از ماهواره “خیام” بومی‌سازی و ساخت سنجنده‌های ۸ تا ۴ و ۵ تا ۲ و در نهایت یک متر و کمتر را در دستور کار داریم.

افشای اخبار خیام توسط روسیه

ظاهرا طبق قرارداد بین ایران و روسیه، امتیاز انتشار اخبار مربوط به ماهواره خیام در اختیار کشور ما بوده و قرار بوده پس از پایدار شدن ماهواره در مدار راجع به آن توضیحاتی ارائه شود، اما کشور روسیه بدون اطلاع ایران و با نقض مفاد پیمان نامه، اخبار مربوط به خیام را منتشر کرده است. سالاریه در این خصوص گفته:

ما علاقه‌ای نداشتیم تا قبل از داده‌گیری واقعی از ماهواره “خیام” اطلاعاتی منتشر شود، چرا که باید کلیه ایرادهای آن مرتفع می‌شد، ولی پایگاه فضایی روسیه بدون هماهنگی با ما نسبت به انتشار اخبار مربوط به ماهواره “خیام” اقدام کرد و بعد از آن ما نیز به طور مناسب اقدام به انتشار اطلاعیه‌هایی در این زمینه کردیم.

عده‌ای معتقدند که ماهواره خیام یک ماهواره جاسوسی است، ولی رئیس سازمان فضایی با اشاره به جاسوسی نبودن آن تأکید کرد که ماهواره‌های جاسوسی در اندازه و ابعاد مشخصی ساخته می‌شوند و در مدار معین خود قرار می‌گیرند. وزن ماهواره خیام 600 کیلوگرم است و نمی‌تواند جاسوسی باشد.

به عقیده حسن سالاریه، ادعای جاسوسی بودن خیام کودکانه است، زیرا ماهواره مورد اشاره یک ماهواره سنجشی محسوب می‌شود و برای استفاده در حوزه مدیریت منابع، معادن، کشاورزی و محیط زیست ساخته شده است. همچنین وی خاطرنشان ساخت سفارش خیام پیش از جنگ روسیه و اوکراین داده شده است. سالاریه در خصوص تغییر مفاد قرارداد ایران و روسیه می‌گوید:

قراردادهای مربوط به حوزه فضایی همواره دستخوش تغییر می‌شود که این امر به دلیل رشد سریع فناوری‌های این حوزه است؛ از این رو قرارداد این ماهواره نیز دائماً دستخوش تغییر بود و الحاقیه‌های زیادی به آن افزوده شد. در قرارداد ماهواره تعیین زمان پرتاب بسیار مهم است که تلاش شد این زمان در متن قرارداد تعیین شود. در ۱.۵ سال اخیر تلاش‌های زیادی برای نهایی شدن قرارداد صورت گرفته و حدود ۳۰۰ ساعت جلسه با طرف روس برای مشخص شدن پارامترهای ماهواره “خیام” برگزار شده است.

موشک سایوز روسی

همان‌طور که اشاره کردیم، ماهواره خیام به سفارش ایران و توسط طرفین روسی ساخته شده است. برای تولید این ماهواره پارامترهای زیادی در نظر گرفته شده و پس از آن در کلیه مراحل، اسناد و مدارک لازم به تأیید ایران رسیده است. به گفته سالاریه، هنگامی که ماهواره خیام به مرحله پرتاب رسید، شرکت سازنده برای ارسال این ماهواره به فضا موشک دیگری پیشنهاد کرد که مورد قبول واقع نشد.

طرفین ایرانی پایگاه پرتاب موشک سایوز را انتخاب کردند، زیرا طی سال‌های اخیر پایگاه مذکور هیچ شکستی در پرتاب‌های خود نداشته است. سالاریه به توانایی و پتانسیل روسیه در پرتاب موشک و اعزام فضانورد اشاره کرده و می‌گوید:

این کشور اولین کشوری است که پرتاب ماهواره و اعزام فضانورد را داشته و بسیاری از کشورهای پیشرو از تجارب روسیه برای توسعه صنعت فضایی خود الگوبرداری کرده‌اند.