شرکت تعاونی چیست؟ تعاون از ریشه‌ی عون و از باب تفاعل است. تعاون یعنی دو یا چند نفر، در انجام امور با یکدیگر همکاری و مشارکت دارند؛ فعالیت این افراد می‌تواند در باب حل مشکلات اجتماعی و اقتصادی راهگشا باشد. شرکت تعاونی یکی از هفت نوع شرکتی است که قانون تجارت در باب آنها مواردی را ذکر کرده است. در این نوشته می‌توانید در این باره بیشتر بخوانید.
هرچند قانون تجارت جمهوری اسلامی ایران مصوب ۱۳۱۱ ه.ق در مورد شرکت سهامی عام و خاص و شرکت تضامنی و نسبی به‌طور کامل و جامع صحبت کرده، اما پیرامون شرکت تعاونی مطالب مختصری را ذکر کرده است. قانون تجارت شرکت تعاونی را به دو نوع شرکت تعاونی تولید و شرکت تعاونی مصرف تقسیم می‌کند. در تعریف شرکت تعاونی تولید آورده است که همکاری عده‌ای از صاحبان حرفه به‌منظور تولید و فروش اشیا و اجناس است. هم اکنون در امور مربوط به کشاورزی، دامداری، دامپروری، پرورش و صید ماهی، شیلات، صنعت و معدن، عمران شهری و روستایی و عشایری و نظایر آنها این نوع شرکت تعاونی تشکیل می‌شود. اما شرکت تعاونی مصرف آن است که مقاصد خاصی را دنبال می‌کند ازجمله:
- فروش اجناس لازمه برای مصارف زندگی اعم از این که آنها را شرکا ایجاد کرده یا خریده باشند؛
- تقسیم نفع و ضرر بین شرکا به نسبت خرید هریک از آنها.
با مطالعه و تدقین در مبانی و ماهیت تشکیل مابقی شرکت‌ها و بالاخره تصویب قانون شرکت‌های تعاونی در سال ۱۳۳۴ و تصویب قوانین بخش تعاون در سال‌های اخیر که در کنار بخش دولتی و خصوصی پس از پیروزی انقلاب اسلامی جایگاه ویژه‌ای یافت، می‌توان کاملا متوجه شد که عنصر اصلی و پدیدآورنده‌ی شرکت تعاونی با آن شرکت‌ها متفاوت بوده و مشخص است که جنبه‌ی تجاری محض در ایجاد این نوع شرکت، نقش بسزایی ندارد. بلکه هدف اصلی تسهیل و تسریع در فراهم کردن لوازم زندگی برای مصرف‌کنندگان و از بین بردن واسطه و دلالان در این میان است.
البته به‌دنبال حذف واسطه‌ها و تجمع تولیدکنندگان، هزینه‌های تولیدی کاهش پیدا کرده و از فروش محصولات، منفعت بیشتری عاید می‌شود. همچنین با خرید محصولات و لوازم مصرفی در مقیاس زیاد، جمع‌آوری محصولات که با قیمت پایین‌تری تحصیل شده‌اند و توزیع آنها بین متقاضیان یا مصرف‌کنندگان، هزینه‌ی زندگی پایین آمده ولی سطح زندگی بالا می رود.
در ماده‌ی اول در قانون شرکت‌های تعاونی مصوب ۱۱ مرداد ۱۳۳۴ شمسی شرکت تعاونی این‌گونه بیان شده است: «شرکتی که به‌مدت نامحدود برای رفع احتیاجات مشترک شرکا و بهبود شرایط مادی و اجتماعی آنان تشکیل می‌شود».
تفاوت شرکت تعاونی با دیگر انواع شرکت‌ها
از آنجایی که شرکت تعاونی از لحاظ چگونگی تشکیل و شرایط شرکا با سایر شرکت‌ها متفاوت است، قانون شرکت‌های تعاونی و به‌دنبال آن قوانین مرتبط به بخش تعاون، تصویب شد که به توضیح و بیان این مسائل پرداخته است.
برخلاف قوانین سایر شرکت‌ها، شرکت تعاونی تنها می‌تواند فی‌مابین اشخاص حقیقی تشکیل شود و اشخاص حقوقی نمی‌توانند به‌عنوان شریک وارد این شرکت شوند.
از قوانین دیگر حاکم بر این نوع شرکت این است که در شرکت‌های تعاونی تولید، تنها عده‌ای از ارباب حرف که حرف‌های واحد دارند میتوانند در شرکت، شریک شوند اما در عمل این‌طور نیست و در همین راستا قانون شرکت‌های تعاونی در بند الف ماده‌ی ۳ ذکر کرده است که «عضویت شرکت تعاونی برای عموم اشخاص واجد شرایطی که در اساسنامه‌ی شرکت قید گردیده با تصویب هیئت مدیره شرکت آزاد است».
بنابر تعریف قانون تجارت، شرکای شرکت‌های تعاونی باید خودشان در شرکت فعالیت کنند؛ «شرکا مشاغل خود را برای تولید و فروش اشیا یا اجناس به‌کار می‌برند». این در حالی است که در دیگر شرکت‌ها، شرکا میتوانند تنها در شرکت سرمایه‌گذاری کنند و به‌دنبال آن شریک شوند ولی موظف به فعالیت در شرکت نیستند. در شرکت تعاونی مصرف نیز عمدتا کسانی که در سطوح طبقاتی و اجتماعی یکسان و مشابهی هستند، عضویت می‌یابند.
براساس قانون شرکت‌های تعاونی، تقسیم سود در این نوع شرکت به این صورت است که هم بهره‌ی هر سهم به‌صورت مجزا در پایان سال مالی پرداخت می‌شود و هم منافع را به نسبت خرید هریک از شرکا تقسیم می‌کنند.
تشکیل و اداره‌ی شرکت تعاونی
ماده‌ی ۱۹۳ قانون تجارت بیان می‌کند که تشکیل شرکت تعاونی اعم از تولید و مصرف ممکن است مطابق اصول شرکت سهامی یا برطبق مقررات مخصوصی باشد که با تراضی شرکا ترتیب داده شده است. همان‌طور که بیان شده شرکت تعاونی از حیث نوع شرکتی می‌تواند در قالب شرکت سهامی عام که سهام آن برای عموم عرضه می‌شود یا سهامی خاص که سهام آن برای عده‌ی محدودی منتشر می‌شود، تشکیل شود که هرکدام باید از قوانین حاکم بر خود تبعیت کند.
هرچند در شرکت‌های سهامی حداقل میزان سرمایه و حداقل تعداد شرکا معین است اما در شرکت‌های تعاونی تعداد شرکا و سرمایه‌ی شرکت، متغیر و نامحدود است. در همین راستا شرکا به آسانی میتوانند سهام خود را بین اعضا معامله کنند و محدودیتی از این حیث وجود ندارد و همچنین هرکس بدون نیاز به برگزاری مجمع عمومی فوق‌العاده و تصمیم‌گیری پیرامون افزایش این سرمایه می‌تواند یک یا چند سهم از شرکت تعاونی را خریداری کند.
در باب قسمت اخیر، که تشکیل شرکت را براساس «مقررات مخصوص که براساس تراضی شرکا باشد» پذیرفته است، باید متذکر شد که این مقررات نباید مخالف با قانون شرکت‌های تعاونی مصوب ۱۳۳۴ و دیگر قوانین مرتبط باشد.
برای تشکیل شرکت‌های تعاونی باید حداقل ثلث سرمایه نقدا پرداخت شود و دو ثلث باقی مانده باید از طرف مؤسسین تعهد شود. اگر در اساسنامه پیش‌بینی شده باشد درصوت عدم پرداخت مابقی سرمایه توسط تعهدکنندگان، می‌توان قسمت پرداخت شده را جزو سرمایه شرکت به‌حساب آورد. در هر حال در هنگام تأسیس شرکت باید یک سوم از سرمایه پرداخت شده و اگر آورده غیرنقدی باشد باید توسط اعضا تقویم (یعنی معادل پولی آن مشخص شود) و تسلیم شود.
تعداد سهامدار یا عضو در شرکت‌های تعاونی در هر صورت نباید از هفت نفر کمتر باشد که در هنگام ثبت شرکت، آنها باید حداقل ۵۱ درصد از کل سرمایه‌ی شرکت را تقبل کرده باشند. در شرکت‌های تعاونی سه رکن هیئت مدیره، مجامع و بازرسان فعالیت می‌کنند. هیئت مدیره که منتخب اعضای شرکت هستند صرف‌نظر از تعداد سهام‌شان، یک رأی دارند.
