فرزندخواندگی برای زنان مجرد در سراسر دنیا پذیرفته شده است و اجرا می‌شود. بسیاری از خانواده‌هایی که فرزندان تحت تکفل دارند توسط زنان یا مردان مجردی اداره می‌شوند که همسر مناسبی پیدا نکرده‌اند یا از مجردبودنشان راضی‌اند و دنبال شریک زندگی نیستند. در کشور ما هم در سال ۱۳۹۲، پس از تصویب قانون حمایت از كودكان و نوجوانان بیسرپرست و بدسرپرست، این امکان برای زنان مجرد فراهم شد. در این مقاله، درباره فرزندخواندگی و شرایط قانونی‌اش می‌گوییم و نکاتی را مطرح می‌کنیم که باید پیش از فرزندخواندگی در نظر بگیرید، سپس شرایط فرزند خواندگی برای زنان مجرد و مراحل آن را توضیح می‌دهیم.
فرزندخواندگی یعنی چه؟
پیش از آنکه درباره شرایط فرزند خواندگی برای زنان مجرد صحبت کنیم، بهتر است با مفاهیم مربوط به آن و شرایط کلی‌اش آشنا بشویم. فرزندخواندگی به‌زبان ساده یعنی سرپرستی کودکی را بپذیریم که طبق قوانین، بیسرپرست است. والدین یا جد پدری این کودکان مشخص نیستند و تحت سرپرستی سازمان بهزیستی کشور نگهداری می‌شوند.
در واقع این کودکان از طریق مراجع قضایی به سازمان بهزیستی سپرده می‌شوند. سازمان بهزیستی هم با درنظرگرفتن شرایط ویژه حضانت سرپرستی آنها را به خانواده‌هایی می‌سپارد که قانون مشخص کرده است.
چه کسانی می‌توانند حضانت کودکان بیسرپرست را بر عهده بگیرند؟
در حال حاضر، فرزندخواندگی در ایران طبق قانون حمایت از كودكان و نوجوانان بیسرپرست و بدسرپرست مصوب سال ۱۳۹۲ انجام می‌شود. در این قانون، امور مربوط به سرپرستی این کودکان به سازمان بهزیستی کشور واگذار شده است.
مطابق ماده ۵ این قانون، ۳ دسته از افراد می‌توانند سرپرستی چنین کودکانی را بر عهده بگیرند. این افراد به‌ترتیب اولویتی که در تبصره ۳ این ماده مشخص شده است، عبارت‌اند از:
- زن و شوهری که حداقل ۵ سال از ازدواجشان گذشته است و هنوز صاحب فرزندی نشده‌اند. سن یکی از این دو یا هر دوی آنها باید از ۳۰ سال بیشتر باشد.
- دختران و زنان مجرد که حداقل ۳۰ سال سن دارند؛
- والدین دارای فرزند که حداقل سن یکی از آنها بیش از ۳۰ سال است.
بر این اساس، فقط مردان ایرانی که همسری ایرانی یا همسری با تابعیت خارجی دارند می‌توانند حضانت کودکان را به عهده بگیرند. به عبارت دیگر، زنانی که همسری با تابعیت خارجی دارند نمی‌توانند تقاضای سرپرستی بکنند.
شرایط فرزند خواندگی برای مردان مجرد هنوز فراهم نشده است و این افراد فقط می‌توانند حامی کودکان بیسرپرست بشوند و در فواصل معینی برای دیدار با آنها به مراکز مذکور مراجعه کنند.
شرایط فرزند خواندگی در ایران
این شرایط در ماده ۶ قانون حمایت از كودكان و نوجوانان بیسرپرست و بدسرپرست قید شده است. شرایط فرزند خواندگی در سال ۱۴۰۰ عبارت‌اند از:
- مقیّدبودن به انجام واجبات دینی و ترک محرمات؛
- نداشتن محکومیت جزایی مؤثر طبق قانون مجازات اسلامی؛
- داشتن تمکن مالی و اینکه شغل ثابتی داشته باشد، بیمه پایه داشته باشد. به عبارت بهتر، با درآمد مکفی بتواند هزینه‌های زندگی خود و فرزندخوانده‌اش را بپردازد.
- عدم حجر؛
- داشتن سلامت جسمی و روانی و همچنین توانایی برای نگهداری از کودک یا نوجوان تحت سرپرستی؛
- اعتیادنداشتن به مواد مخدر، روان‌گردان و الکل؛
- داشتن صلاحیت اخلاقی؛
- مبتلانبودن به بیماری‌های واگیردار یا صعب‌العلاج؛
- اعتقاد به یکی از ادیان رسمی کشور که در قانون اساسی آمده است.
شرایط فرزند خواندگی برای افراد مجرد چیست؟
همان‌طور که گفتیم، فقط زنان مجرد می‌توانند کودکان بیسرپرست را به فرزندی بپذیرند. شرایط فرزند خواندگی برای زنان مجرد با شرایط افراد متأهل تقریبا یکسان است. در ادامه، شرایط اختصاصی مادران مجرد را معرفی می‌کنیم.
۱. فقط سرپرستی دختران
بر اساس ماده ۵ قانون حمایت از كودكان و نوجوانان بیسرپرست و بدسرپرست، زنان مجرد فقط می‌توانند سرپرستی دختران تحت‌تکفل بهزیستی را بر عهده بگیرند.
۲. تمکن مالی مادران مجرد
مطابق مقررات کشور، زنان مجرد نیز باید مانند سایرین مدارک مربوط به تمکن مالی‌شان را به مرکز بهزیستی ارائه بدهند. زنانی که شغل آزاد دارند نیز باید جواز کسبشان را همراه با سایر مدارک بفرستند.
علاوه بر این، زنان مجرد باید صاحب منزل مسکونی مستقل باشند، البته اگر این زنان در خانه‌ای همراه با اعضای خانواده‌شان زندگی می‌کنند باید این نکات رعایت شوند:
- خانه مدنظر امکانات رفاهی لازم برای زندگی کودک را داشته باشد؛
- صلاحیت اعضای خانواده بررسی و تأیید شود.
طبق قوانین موجود و برای حفظ منافع کودک نیز باید یک‌سوم اموال والدین از طریق مراجع قضایی به فرزندخوانده انتقال یابد.
۳. نداشتن فرزند
یکی دیگر از شرایط فرزند خواندگی برای زنان مجرد این است که صاحب فرزندی نباشند. چنین زنانی در صورتی که بخواهند حضانت خواهران، برادران، برادرزاده‌ها، خواهرزاده‌ها یا نوه‌هایشان را عهده‌دار شوند، باید موضوع را با سازمان بهزیستی در میان بگذارند. این سازمان نیز مسئله را به دادگاه خانواده گزارش می‌کند. پذیرفته‌شدن این موضوع به موافقت دادگاه خانواده بستگی دارد.
شرایط زنانی که پس از فرزندخواندگی ازدواج می‌کنند
ممکن است زن مجردی بعد از اینکه سرپرستی کودکی را قبول کرد، ازدواج کند. در این شرایط، سازمان بهزیستی و مراکز مشاوره زیر نظر این سازمان صلاحیت شریک جدید زندگی او را ارزیابی می‌کنند. پس از تأیید این مراجع، دوباره حکم فرزندخواندگی برایش صادر می‌شود.
نکاتی که باید پیش از فرزندخواندگی در نظر بگیرید
پذیرش حضانت کودکان هم برای خانواده‌ها و هم برای افراد مجرد شرایط قانونی خاصی دارد، اما پیش از آنکه سرپرستی یک کودک را بپذیرید بهتر است به این ۵ مسئله فکر کنید.
۱. اهدافتان در زندگی
اگر در زندگی اهداف شغلی یا شخصی دارید که هنوز محقق نشده‌اند، به‌دقت به این مسئله فکر کنید که فرزندخواندگی بر زندگی و توانایی‌تان برای رسیدن به اهدافتان چه تأثیری می‌گذارد. آیا با احساسی که دارید مشکلی ندارید؟
۲. کسانی که از شما حمایت می‌کنند
همه والدین نیاز به حمایت دارند. شما هم اگر مجرد هستید و قصد دارید سرپرستی یک کودک را به عهده بگیرید، به حمایت بقیه نیاز دارید. بدون داشتن پشتیبان، حتی انجام کارهای روزمره هم ممکن است دشوار باشد.
وجود خانواده و دوستانی که از تصمیمتان برای پدر یا مادرشدن به‌تنهایی حمایت می‌کنند و می‌خواهند در مراقبت از فرزندتان مشارکت داشته باشند بسیار ارزشمند است.
۳. بودجه و امور مالی
در جایگاه مادر مجرد، برعهده‌گرفتن مسئولیت مالی فرزند ممکن است کمی دلهره‌آور باشد. لازم نیست برای فرزندخواندگی ثروتمند باشید، اما باید وضع مالی ثابتی داشته باشید و بتوانید از خودتان و فرزندتان حمایت کنید. برای جلوگیری از استرس‌های بیهوده، به این مسئله به‌دقت فکر کنید که چگونه در کوتاه‌مدت یا بلندمدت زندگی‌تان را تأمین خواهید کرد و آیا نیاز به پس‌انداز دارید یا خیر.
۴. وضعیت استخدامی
والدین مجرد هم مثل بقیه نیازمند شغل هستند. بنابراین این مسئله را در نظر بگیرید که کارفرمای شما چقدر خانواده‌دوست است و شغل فعلی‌تان چقدر با فرزندخواندگی سازگار است. وقتی کودکی برای اولین بار با شما زندگی می‌کند، باید مرخصی بگیرید و ممکن است به حق اولاد و حق دریافت مرخصی نیاز داشته باشید. بنابراین پیش از هر چیز، شرایط محل کارتان را بررسی کنید.
بعضی از سرپرستان مجرد تصمیم می‌گیرند که کودکان در سن مدرسه را به فرزندخواندگی بپذیرند، چون این‌طوری سامان‌دادن به امور شغلی راحت‌تر است.
۵. روابط عاطفی
ممکن است نخواهید برای همیشه مجرد بمانید. در این صورت، باید به‌دقت درباره زمان و نحوه برقراری ارتباط پس از ازدواجتان فکر کنید. فرزندتان برای چندین ماه به توجه شما نیاز دارد. حتی ممکن است سال‌ها طول بکشد تا کودکی در کنارتان کاملا احساس امنیت داشته باشد.
علاوه بر این، باید به‌دقت این مسئله را در نظر بگیرید که چه زمانی و چگونه فرزندتان را با فردی جدید آشنا کنید و چگونه به شریک جدید زندگی‌تان فرزندخواندگی را آموزش بدهید. باید به این موضوع هم فکر کنید که در چنین شرایطی چگونه می‌توانید نیازهای فرزندتان را برآورده کنید.
مراحل فرزندخواندگی برای زنان مجرد
۱. ثبت‌نام در سامانه ملی فرزند خواندگی
پس از آنکه مطمئن شدید شرایط لازم برای پذیرفتن سرپرستی کودک را دارید، باید در سامانه ملی فرزند خواندگی ثبت‌نام کنید. برای این کار، باید به سایت ثبت نام فرزند خواندگی به آدرس http://adoption.behzisti.net مراجعه کنید.
در این سایت مدارک لازم برای فرزندخواندگی را بارگذاری می‌کنید که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:
- تصویر صفحه اول و دوم شناسنامه؛
- حکم سرپرستی آزمایشی از مراجع قضایی؛
- برگ عدم سوءپیشینه کیفری؛
- گواهی سلامت جسم و روان از پزشک قانونی؛
- مدارک مربوط به تمکن مالی مانند تصویر فیش حقوقی، سند منزل مسکونی و خودرو؛
- برگه تأیید سلامت از پزشک مبنی بر عدم ابتلا به بیماری‌های واگیردار و صعب‌العلاج؛
- گواهی عدم اعتیاد.
۲. بررسی شرایط فرزند خواندگی برای زنان مجرد
پس از آنکه مدارک را برای سازمان بهزیستی ارسال کردید، نوبت به بررسی صلاحیت‌تان می‌رسد. پرونده‌ای که برای فرزندخواندگی تشکیل شده است در کمیته فرزندخواندگی مطرح می‌شود. این کمیته شرایط شما به‌عنوان متقاضی فرزندخواندگی را بررسی می‌کند.
۳. گذراندن دوره آزمایشی
بعد از اینکه کمیته فرزندخواندگی درخواست‌تان را پذیرفت، در فهرست نوبت متقاضیان واجد شرایط قرار می‌گیرید. زمانی که نوبت به شما رسید، برای انتخاب فرزند به یکی از شیرخوارگاه‌های زیر نظر سازمان بهزیستی معرفی خواهید شد تا کودکی را انتخاب کنید.
پس از انتخاب فرزند، به دادگاه خانواده معرفی می‌شوید و حکم سرپرستی موقت برایتان صادر می‌شود. سپس کودکی که انتخاب کرده‌اید با امضای صورت‌جلسه به شما تحویل داده می‌شود.
دوره آزمایشی فرزندخواندگی ۶ ماه است. در این دوره، مددکاران اجتماعی حداقل ۳ بار از خانه شما بازدید و وضعیت زندگی‌تان را بررسی می‌کنند تا مطمئن شوند که همه‌چیز خوب پیش می‌رود.
۴. صدور شناسنامه
پس از تمام‌شدن دوره آزمایشی و تأیید وضعیت کودک و توانایی شما برای فرزندخواندگی، گزارش نهایی به دادگاه ارسال می‌شود. در این مرحله، دادگاه حکم قطعی سرپرستی را صادر می‌کند و می‌توانید برای کودک با مشخصات خودتان شناسنامه جدید بگیرید.
۵. نظارت‌های بعد از فرزندخواندگی
صدور حکم قطعی سرپرستی به این معنا نیست که نظارت سازمان بهزیستی بر امور زندگی کودک قطع می‌شود. زنان مجرد پس از دریافت حکم سرپرستی قطعی باید در یکی از کلینیک‌های مددکاری سازمان بهزیستی کشور پرونده تشکیل بدهند.
پس از فرزندخواندگی تا زمانی که کودک به ۱۸سالگی برسد، بازرسان و مددکاران بهزیستی حداقل ۲ بار در سال به منزلتان می‌آیند و شرایط زندگی کودک را بررسی می‌کنند تا در صورت بروز مشکلات به شما کمک کنند.
سخن پایانی
با توجه به نکاتی که گفتیم، اگر فکر می‌کنید که می‌توانید از عهده فرزندخواندگی بربیایید، اجازه ندهید سختی‌ها و مشکلات شما را از پذیرش سرپرستی یک کودک بازدارند. اگر مایل به انجام این کار هستید، در طول مراحل آماده‌سازی و ارزیابی، فرصت دارید تا با کسانی که قبلا این کار را انجام داده‌اند درباره شرایط سرپرستی بچه و شرایط مادر مجرد صحبت کنید.
منابع دیگر: qavanin و eawo و behzisti
