سکسومنیا یا رابطه جنسی در خواب؛ عوامل محرک،‌ راه‌های تشخیص و درمان

کارهایی‌که افراد مبتلا‌ به سکسومنیا در خواب انجام می‌دهند و بعدا آنها را به‌ یاد نمی‌آورند، می‌تواند هشداردهنده باشد. برخی از رفتارهای جنسی نظیر خودارضایی برای دیگران خطرناک نخواهد بود؛ اما رفتارهای دیگر ازجمله اقدام به‌ برقراری رابطه با فردی‌ که در کنار بیمار خوابیده است، می‌تواند کاملا جدی باشد. واقعیت این است که برخی پرونده‌های قضایی درباره اقدام‌ به تجاوز جنسی هم وجود دارد که در آنها وکیل‌مدافع برای تبرئه متهم متجاوز، به سکسومنیا استدلال کرده است.

ممکن است برخی افراد که شریک‌ زندگی‌شان به سکسومنیا مبتلاست، این رفتار او را نشانه نارضایتی‌اش از روابط زناشویی تلقی کنند. این افراد تصور می‌کنند شریک‌ عاطفی آنها در خواب می‌بیند که با فرد دیگری در حال برقراری رابطه جنسی است. این امر می‌تواند بین زوجین اختلاف ایجاد کند.

اپیزودهای سکسومنیا ممکن است علاوه‌بر عواقب فیزیکی، پیامدهای هیجانی، روانی و حتی جنایی وخیمی داشته باشد.

سکسومنیا (ارتباط جنسی در خواب ) چه نشانه‌هایی دارد؟

بیمار مبتلا به سکسومنیا کاملا ناآگاهانه رفتارها و حرکاتی را انجام می‌دهد که به‌ برقراری رابطه جنسی شباهت دارد. او این حرکات را با خودش یا با کسی‌ انجام می‌دهد که نزدیک اوست یا در کنارش خوابیده است. ممکن است هم‌زمان‌ با این حرکات، در خواب راه برود یا حرف بزند.

معمولا اولین کسانی‌که متوجه این اختلال در فرد می‌شوند شریک‌زندگی، هم‌اتاقی یا والدین او هستند. اگر همسرتان چنین مشکلی داشته باشد، ممکن است مشاهده کنید که بعضی شب‌ها به‌شکل تصادفی سطح فزاینده‌ای از خشونت‌ جنسی و کاهش خویشتن‌داری از خودش نشان می‌دهد.

بیمار در اپیزودهای مختلف سکسومنیا ممکن است نشانه‌های زیر را داشته باشد:

• خودش یا فردی را که دم‌دستش باشد نوازش می‌کند یا مالش می‌دهد؛
• ناله می‌کند؛
• تنفسش سنگین است و ضربان قلبش بالاست؛
• عرق می‌کند؛
• خودارضایی می‌کند؛
• لگنش را به‌ شیوه‌ای که درهنگام آمیزش جنسی معمول است حرکت می‌دهد؛
• به فردی‌که دم‌دستش است می‌چسبد و تلاش می‌کند با او رابطه جنسی را آغاز کند؛
• عمل آمیزش‌ جنسی را واقعا انجام می‌دهد؛
• خودبه‌خود به ارگاسم (اوج لذت‌جنسی) می‌رسد؛
• پس‌ از بیداری، خاطره‌ای از عمل‌ جنسی به‌وقوع‌پیوسته ندارد؛
• درهنگام ارتکاب‌ به این رفتارها نگاهش خیره یا خالی است (ممکن است تصور کنید بیدار است)؛
• در هنگام رابطه جنسی، به اتفاقات دور و اطرافش واکنشی نشان نمی‌دهد؛
• به‌سختی می‌توان او را در هنگام مبادرت به این کار از خواب بیدار کرد؛
• در‌ طول‌ روز که کاملا هوشیار است، ارتکاب به این فعالیت‌ها را نمی‌پذیرد؛
• ممکن است به‌ سایر اختلالات‌ خواب ازجمله راه‌رفتن یا حرف‌زدن در خواب مبتلا باشد.

فرد مبتلا به سکسومنیا ممکن است حتی چشمانش را باز کند و شما فکر کنید بیدار است؛ اما نگاهش خیره یا خالی است و کاملا مشخص است که هوشیار نیست. او پس‌ از بیدارشدن، چنین رفتارهایی را به یاد نمی‌آورد.

به تغییرات رفتار جنسی شریک‌ عاطفی‌تان دقت کنید

گاهی حتی از روی نشانه‌های بالا ممکن است نتوانید اطمینان حاصل کنید که همسرتان به این بیماری مبتلاست. در بعضی موارد، دقت به تغییراتی جزئی در رفتار جنسی فرد می‌تواند کمک‌کننده باشد؛ مثلا اگر همسرتان همیشه در انجام وظایف زناشویی ضعیف عمل می‌کند اما گاهی بسیار قوی و ازخودمطمئن ظاهر می‌شود، ممکن است به سکسومنیا مبتلا باشد. برخی افراد مبتلا به سکسومنیا ممکن است زمانی‌که در خواب‌ هستند خویشتن‌داری کمی از خودشان نشان دهند، درحالی‌که دربیداری این‌طور نباشند؛ پس به این نشانه‌ها دقت کنید.

تشخیص بیماری سکسومنیا (ارتباط جنسی در خواب)

ازآنجاکه این بیماری به‌تازگی ازنظر پزشکی طبقه‌بندی شده است، هیچ روند تشخیص استانداردی برای آن وجود ندارد.

ممکن است روان‌پزشکی که درباره اختلالات‌ خواب تخصص دارد، بتواند با بررسی سابقه پزشکی فرد و طرح سؤالاتی درباره نشانه‌ها، این بیماری را تشخیص دهد. بااین‌حال قابل‌قبول‌ترین روش تشخیص سکسومنیا، ویدئو ـ پلی‌سومنوگرافی (vPSG) است.

درحال‌حاضر، انجمن روان‌پزشکی آمریکا در کتاب «راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5)» (یکی از بهترین کتاب‌های راهنمای روانشناسی)، این بیماری را به‌عنوان نوعی خواب‌پریشی طبقه‌بندی کرده است.

از سوی دیگر، «ویرایش سوم طبقه‌بندی بین‌المللی اختلالات خواب (ICSD-3)» سکسومنیا را در دستهٔ خواب‌پریشی بدون حرکات‌ سریع‌ چشم قرار داده است.

چطور این موضوع را به پزشک توضیح دهیم؟

ازآنجاکه این رفتارها به‌شکل تصادفی برای فرد رخ می‌دهند، مطالعهٔ آن بسیار دشوار است؛ به‌همین‌دلیل اطرافیان بیمار می‌توانند در تشخیص این بیماری کمک‌کننده باشند. اگر فردی نشانه‌های این بیماری را در شما مشاهده کرده است، به‌جای انکارکردن، از او بخواهید آنها را یادداشت کند. درج‌کردن زمان‌هایی‌که این اتفاق می‌افتد، می‌تواند الگوهای خواب‌تان را به‌خوبی برای پزشک مشخص کند. از آن‌ بهتر اینکه با کمک همراه‌تان از این اپیزودها فیلم تهیه کنید. گاهی این شواهد برای تشخیص پزشک کافی خواهند بود، اما اگر به‌ اطلاعات بیشتری نیاز باشد، لازم است تست‌ خواب انجام دهید.

به‌طور معمول، پزشکان تست‌خواب یا ویدئو ـ پلی‌سومنوگرافی را در مراکز تخصصی پزشکی انجام می‌دهند. در این آزمایش، بیمار را هنگامی‌که خواب است به دستگاه‌های فیزیولوژیکی متصل می‌کنند و دستگاه از او فیلم‌برداری می‌کند. مواردی‌که در این آزمایش ثبت می‌شوند، عبارت‌اند از:

• امواج‌ مغزی؛
• ضربان‌ قلب؛
• الگوی‌ تنفس؛
• حرکات چشم و پا.

ممکن است در همان اولین‌ شب حضورتان در مرکز، آزمایش با موفقیت انجام شود؛ در غیر این‌ صورت احتمالا باید چند شب دیگر بمانید تا پزشکان درک‌ بهتری از الگوهای خواب‌تان و رفتارهای شما هنگام خواب به دست آورند.

علل بیماری سکسومنیا (ارتبط جنسی در خواب) کدام‌اند؟

به‌ نظر می‌رسد سکسومنیا هم مانند سایر نابهنجاری‌های خواب (ازجمله راه‌رفتن درخواب)، نتیجه وجود اختلال در زمانی است که مغز بین چرخه‌های خواب‌ عمیق در حرکت است. این اختلالات گیج‌بیداری (confusion arousals) نامیده می‌شوند.

اگرچه دلایل سکسومنیا هنوز ناشناخته است، تحقیقات نشان می‌دهد که این بیماری با عوامل خطرساز مشخصی در ارتباط است. بیماری‌های جسمی و روحی، عادات سبک‌ زندگی، شغل و داروهایی‌که با الگوهای خواب تداخل دارند، می‌توانند در بروز سکسومنیا نقش داشته باشند.

برخی از علل سکسومنیا عبارت‌اند از:

• کمبود خواب؛
• خستگی‌ شدید؛
• استرس‌ زیاد؛
• مصرف بیش‌ازحد الکل؛
• مصرف موادمخدر؛
• اضطراب؛
• شرایط نامناسب خواب (روشنایی، سروصدا یا گرمای‌ زیاد)؛
• بهداشت نامناسب در هنگام خواب؛
• مشاغل پراسترس نظیر کار در مراکز بیمارستانی یا نظامی؛
• سفر (به‌دلیل ایجاد اختلال در ساعات‌ خواب)؛
• برخی داروهای خاص؛
• الگوهای خواب نامنظم؛
• استفاده مشترک از تختخواب؛
• سابقه ابتلا به‌ سایر انواع خواب‌پریشی.

نکته اول: استفاده مشترک از تختخواب فقط به شریک‌ زندگی محدود نمی‌شود. حتی اگر به‌عنوان‌مثال با همکارتان به‌نوبت از یک تختخواب استفاده می‌کنید، ممکن است این امر یکی‌ از دلایل بروز آن در شما باشد.

نکته دوم: برخی افراد که در بزرگ‌سالی به سکسومنیا مبتلا می‌شوند، احتمالا به‌ سایر انواع خواب‌پریشی مانند راه‌رفتن درخواب هم مبتلا هستند یا اینکه در کودکی به آن مبتلا بوده‌اند.

بیماری‌هایی‌که در ابتلا به سکسومنیا نقش دارند

برخی بیماری‌ها عوامل خطرآفرین سکسومنیا هستند:

• آپنه خواب؛
• سندرم پای بیقرار؛
• بیماری رفلاکس معده؛
• سندروم روده تحریک پذیر؛
• اختلالات‌ خواب هم‌زمان، سابقه فعالیت‌های خواب‌پریشانه نظیر راه‌رفتن یا حرف‌زدن درخواب؛
• بیماری‌ کرون یا التهاب‌ روده؛
• کولیت؛
• زخم‌ معده؛
• سردرد میگرنی (میگرن)؛
• انواع صرع و سایر اختلالات تشنج؛
• آسیب‌ مغزی؛
• داروهای اضطراب و داروهای ضد افسردگی (SSRI) به‌ویژه اس‌سیتالوپرام؛
• اختلال گسستگی مرتبط‌ با خواب (بیماری‌ای که اغلب با آسیب‌ جنسی در دوران‌ کودکی ارتباط دارد)؛
• پارکینسون.

در بسیاری از موارد ثبت‌شدهٔ سکسومنیا، آپنه انسدادی خواب علت اصلی این بیماری ذکر شده است؛ زیرا سبب اختلال در خواب‌ عمیق می‌شود.

مدیریت و درمان بیماری سکسومنیا

درمان سکسومنیا اغلب بسیار موفقیت‌آمیز است. به‌طورکلی به‌ نظر می‌رسد بهترین روش برای درمان این بیماری، داشتن یک برنامه سالم و منظم برای خوابیدن و بیدارشدن است. در بسیاری از موارد گزارش‌شده، نشانه‌های سکسومنیا با افزایش میزان و کیفیت‌ خواب در بیماران کاهش یافته یا به‌طور کامل برطرف شده است.

ازآنجاکه پیگیری نشانه‌های سکسومنیا در درازمدت بسیار دشوار است، تشخیص اثر واقعی درمان روی فرد به‌راحتی امکان‌پذیر نیست. بااین‌حال روش‌های زیر ممکن است در درمان بیماری مؤثر باشند:

۱. رفع اختلالات اصلی خواب

اگر سکسومنیا ناشی‌ از سایر اختلالات‌ خواب نظیر آپنه خواب یا سندرم پای بی‌قرار باشد، درمان این اختلالات ممکن است رفتارهای جنسی ناخواسته را هم متوقف کند. مثلا آپنه خواب با سی پپ (CPAP) قابل‌درمان است. این دستگاه تولیدکنندهٔ فشار هوای مثبت است و راه‌های هوایی فرد را در طی شب باز نگه‌ می‌دارد تا او راحت‌تر نفس بکشد و بخوابد.

در بعضی موارد گزارش‌شده، پزشکان داروهای خارج‌ از برچسب (off-label) تأییدشده برای درمان سایر اختلالات‌ خواب را برای مدیریت سکسومنیا تجویز کرده‌اند. [داروهای خارج از برچسب به داروهایی گفته می‌شود که برای بیماری خاصی تولید شده است ولی پزشک (و نه داروساز)، به‌تشخیص خود، آن را برای موقعیت دیگری تجویز می‌کند.]

برخی از درمان‌های مربوط‌ به اختلالات‌ خواب، ممکن است در مدیریت سکسومنیا مفید باشند. این درمان‌ها عبارت‌اند از:

• تجویز داروهای ضداضطراب و ضد افسردگی مانند دولوکستین (Duloxetine) و کلونازپام؛
• سی‌پپ‌تراپی (CPAP) یا درمان با دستگاه تولیدکننده جریان هوای دائم در راه‌های هوایی بیمار؛
• مصرف آنتی‌اسیدها و مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPI). این داروها بدون نسخه هستند و به‌شکل آنلاین هم موجودند؛
• تجویز داروهای آرام‌بخش نه‌چندان‌ قوی؛
• تجویز محافظ دهان‌ و دندان و دستگاه محافظ فک.

برای استفاده از این گزینه‌های درمانی، بهتر است با پزشک متخصص مشورت کنید.

۲. تغییر سبک‌ زندگی

تنظیم سبک‌ زندگی مهم‌ترین بخش‌ از فرایند درمان بیماران مبتلا به سکسومنیا است. ازآنجاکه این بیماری به‌احتمال‌زیاد ممکن است برای اطرافیان بیمار مشکلاتی ایجاد کند، بهتر است این افراد در طول درمانشان شب‌ها تنها بخوابند. در بسیاری از موارد حتی به بیماران می‌گویند باید درب اتاق‌شان را قفل کنند یا اینکه روی آن سیستم هشداردهنده نصب کنند تا در صورت بازکردن درب، به‌ صدا درآید.

۳. مدیریت روان‌شناختی

مراجعه‌ به روانپزشک یا روان‌شناس ممکن است احساس خجالت و شرمندگی ناشی‌ از سکسومنیا را کاهش دهد.

شرکت در جلسات مشاوره گروهی بین بیمار و فرد یا افرادی‌که به‌شکل مسقیم با بیماری وی در ارتباط هستند (ازجمله همسر، هم‌اتاقی، والدین و نظایر آنها)، می‌تواند به‌ تسکین نشانه‌های هیجانی و روانی ـ اجتماعی ناشی‌ از این بیماری کمک کند.

در بسیاری از موارد ثبت‌شده، شریک‌ زندگی فرد با مشاهده این نشانه‌ها در او، نگران یا عصبانی شده است.

بااین‌حال، نتایج یک مطالعه در سال ۲۰۰۷ نشان داد که برخی از افراد مبتلا به سکسومنیا در طی اپیزودهای مختلف این بیماری، در هنگام آمیزش‌ جنسی با همسرشان، با او مهربان‌تر بودند و سعی می‌کردند رضایت‌ جنسی او را فراهم آورند؛ چیزی‌که در هنگام آمیزش‌ جنسی در بیداری اتفاق نمی‌افتاد.

۴. بررسی ارتباط سکسومنیا با داروها یا درمان سایر بیماری‌ها

اگر سکسومنیا به‌دلیل مصرف الکل یا موادمخدر غیرقانونی باشد، باید مصرف این مواد را قطع کنید یا مقدار مصرف را کاهش دهید.

اگر سکسومنیا به‌دلیل عوارض‌ داروها باشد، با پزشک صحبت کنید. احتمال دارد پزشک داروها را قطع کند، داروی دیگری را جایگزین کند یا اینکه در مقدار توصیه‌شدهٔ آن تجدیدنظر به‌ عمل آورد. ازآنجاکه در بسیاری از مواقع، مزیت درمان به پیامدهای منفی ناشی‌ از آن می‌چربد، احتمالا پزشک درمان را ادامه می‌دهد و درکنار آن از روش‌های دیگری برای تسکین نشانه‌های سکسومنیا استفاده خواهد کرد.

پیامدهای بیماری سکسومنیا

برخی افراد، با آگاه‌شدن از اعمال‌ جنسی و رفتارهایی‌ که درخواب انجام داده‌اند و یادشان نمی‌آید، احساس خجالت و شرمساری می‌کنند.

سکسومنیا می‌تواند در شریک‌ زندگی نارضایتی ایجاد کند، به‌ویژه به‌ این‌ دلیل که فرد در شروع یا در خلال رابطه جنسی اصلا به‌هوش نیست. در دادگاه‌های آمریکا پرونده‌های متعددی وجود دارد که در آنها فرد را به‌دلیل عواقب ناشی‌ از سکسومنیا و بدرفتاری‌ جنسی با دیگران متهم کرده‌اند.

اگرچه دادگاه سابقه پزشکی فرد و سایر شواهد را به‌دقت بررسی می‌کند، اما اینکه چه حکمی باید برای این افراد در نظر گرفته شود، کاری پیچیده و بحث‌برانگیز است.

توصیه‌هایی برای افراد مبتلا به سکسومنیا

در بیشتر موارد با رفع علل اصلی سکسومنیا، با موفقیت می‌توان این بیماری را درمان کرد. توصیه‌های زیر می‌توانند مفید باشند:

۱. با همسر و خانواده‌تان صحبت کنید

هرچند این اطرافیان هستند که شما را از این بیماری آگاه خواهند کرد، اما باید آنها را درجریان روند بیماری و درمان قرار دهید. سکسومنیا نه‌تنها می‌تواند آنها را در معرض خطر قرار دهد، ممکن است بر روابط شخصی‌تان هم تأثیر منفی بگذارد. بهتر است عزیزان شما بدانند شیوه درمان این بیماری چیست و چه کمکی می‌توانند به شما بکنند.

۲. محیطی را برای محافظت از خودتان و دیگران ایجاد کنید

درطول دوره درمان، برای خودتان و خانواده محیطی ایمن ایجاد کنید. بهتر است تا درمان کامل در اتاقی جداگانه بخوابید. در اتاق را قفل کنید یا اینکه هشداردهنده‌هایی روی آن قرار دهید که وقتی راه افتادید و خواستید از اتاق خارج شوید، به صدا درآیند. در این صورت، یا بیدار می‌شوید یا دست‌کم دیگران از راه‌رفتن شما درخواب (و احتمال بروز نشانه‌های سکسومنیا) مطلع می‌شوند.

۳. از محرک‌ها دوری کنید

نوشیدن الکل و داروهای نشئه‌آور می‌تواند در بروز سکسومنیا نقش داشته باشد. محرک‌ها را بشناسید و از آنها پرهیز کنید.

۴. خوب خوابیدن را تمرین کنید

خواب‌ منظم در شب برای جلوگیری از سکسومنیا بسیار مهم است. محرومیت‌ از خواب و تغییر در الگوهای خواب می‌تواند این بیماری را تشدید کند. ساعت خواب‌تان را به‌درستی تنظیم کنید و به این برنامه پایبند بمانید.

۵. اگر تکرار شد، نگران نشوید

بیشتر افراد با درمان بهبود می‌یابند؛ اما ممکن است گاهی دوباره آن را تجربه کنید، به‌ویژه اگر الگوهای خواب‌تان تغییر کند یا اختلالات خواب دیگری سراغ‌تان بیاید. در این صورت، نگرانی به خود راه ندهید و سعی کنید دلایل اصلی تکرار آن را شناسایی و برطرف کنید.

آیا تاکنون با فردی برخورد داشته‌اید که چنین نشانه‌هایی را در خواب بروز دهد؟ آیا به خودتان گفته‌اند که چنین رفتارهایی را در خواب انجام داده‌اید؟ لطفا برای ما در دیدگاه‌ها بنویسید که واکنش‌تان در برابر چنین مواردی چه بوده است.