سوء پیشینه کیفری چیست؟ همان‌گونه که از عنوان سوء پیشینه کیفری پیداست، اگر فردی مرتکب جرم -البته جرایم برشمرده در قانون- شود، به‌دلیل ذهنیتی که در جامعه از آن فرد ایجاد می‌شود سوء پیشینه‌ای برای او در نظر گرفته می‌شود. این واژه بار منفی دارد. موضوع زمانی اهمیت پیدا می‌کند که فرد بخواهد به استخدام نهادهای مختلف کشوری درآید و به گواهی عدم سوء پیشینه و سابقه‌ی کیفری نیاز داشته باشد.
برای تبیین مفهوم سوء پیشینه کیفری به بررسی تقسیم‌بندی مجازات از منظر عرفی و از حیث ارتباط آنها با یکدیگر می‌پردازیم. از منظر عرفی مجازات‌ها به اصلی، تکمیلی و تبعی قابل تقسیم است. پیرامون سوء پیشینه کیفری صرفا پیرامون مجازات تبعی (تتمیمی) توضیحی را بیان خواهیم کرد.
مجازات تبعی
مجازات تبعی، مجازات اضافی هستند که به خودبه‌خود و به تبع مجازات اصلی نسبت به محکوم تحمیل می‌شود؛ درواقع اين مجازات از نتايج و آثار محکومیت به مجازات اصلی است که بدون نیاز به ذکر آن در حکم محکومیت، محکوم‌علیه حکم جزايی، بايد آن را تحمل کند.
مجازات تتمیمی
مجازات تتمیمی در ماده‌ی ۲۵ قانون مجازات اسلامی جدید نیز مورد تصریح قرار گرفته است. طبق این ماده: محكوميت قطعی كيفری در جرائم عمدی، پس از اجرای حكم يا شمول مرور زمان، در مدت زمان مقرر در اين ماده، محكوم را از حقوق اجتماعی به عنوان مجازات تبعی محروم می‌كند:
الف. هفت سال در محكوميت به مجازات‌های سالب حيات و حبس ابد از تاريخ توقف اجرای حكم اصلی؛
ب. سه سال در محكوميت به قطع عضو، قصاص عضو در صورتی‌كه ديه‌ی جنايت وارد شده بيش از نصف ديه‌ی مجنی‌عليه باشد، نفی بلد و حبس تا درجه چهار؛
پ. دو سال در محكوميت به شلاق حدی، قصاص عضو در صورتی كه ديه‌ی جنايت وارد شده نصف ديه مجنی‌عليه يا كمتر از آن باشد و حبس درجه پنج.
تبصره ۱. در غير موارد فوق، مراتب محكوميت در پيشينه‌ی كيفری محكوم درج می‌شود لكن در گواهی‌های صادره از مراجع ذی‌ربط منعكس نمی‌گردد مگر به درخواست مراجع قضائی برای تعيين يا بازنگری در مجازات.
همان‌گونه که نص قانون تصریح داشته است، مجازات تبعی مربوط به محرومیت از حقوق اجتماعی است و نیازی ندارد محکمه در رأی صادره به آن تصریح نماید. به عبارت دیگر این نوع مجازات بر عکس سایر مجازات‌ها، به صورت خودکار و خودبه‌خود به تبع مجازات جرم انجام شده به مجرم تحمیل خواهد شد.
حقوق اجتماعی
حقوق اجتماعی نیز آن دسته از حقوقی است که قانون‌گذار در کشور برای اتباع خویش و افراد مقیم در آن، پیش‌بینی کرده است. بیشترین محرومیت اجتماعی نیز طبق ماده‌ی فوق، ۷ سال است که مربوط به مجازات‌های سالب حیات و حبس ابد از تاریخ توقف اجرای حکم اصلی است.
مصادیق محرومیت از حقوق اجتماعی هم در ماده‌ی ۲۶ قانون مجازات اسلامی جدید احصا گردیده است. این موارد طیف وسیعی از حقوق اجتماعی و شهروندی را دربرمی‌گیرد. این موارد عبارتند از: کاندیداتوری برای انتخابات ریاست جمهوری، مجلس خبرگان، مجلس شورای اسلامی و شوراهای اسلامی شهر و روستا، همچنین عضویت در شورای نگهبان، مجمع تشخیص مصلحت نظام یا هیئت دولت و تصدی معاونت رئیس جمهور و قوه قضاییه و ….
این ماده عمدتا عضویت و استخدام یا انتخاب شدن برای مشاغل حساس و مهم را بیان کرده است که بیشتر نشان از تعهد و امانت فرد منصوب برای آن حرفه را بازگو می‌کند.
محرومیت از حقوق اجتماعی موقت است و همان مدت زمانی که در ماده‌ی ۲۵ (۷، ۳ یا ۲ سال) بیان شده است، ادامه دارد مگر سه مورد که شامل «داوطلب شدن در انتخابات ریاست جمهوری، مجلس خبرگان رهبری، مجلس شورای اسلامی و شوراهای اسلامی شهر و روستا، عضویت در شورای نگهبان، مجمع تشخیص مصلحت نظام یا هیئت دولت و تصدی معاونت رئیس جمهور، تصدی ریاست قوه قضائیه، دادستانی کل کشور، ریاست دیوان عالی کشور و ریاست دیوان عدالت اداری» است و شخص به صورت مادام‌العمر محروم می‌شود.
در مجازات تبعی جرایم قابل گذشت، در صورتی‌که شاکی خصوصی گذشت کند و تعقیب یا مجازات اصلی موقوف شود، مجازات اصلی نیز برداشته می‌شود.
البته نکته‌ی مهمی که نباید به فراموشی سپرده شود، آن است که هدف مجازات نباید به فراموشی سپرده شود و آن هم اصلاح مجرم و بازگشت او به جامعه است. در این راستا لازم است نظام کیفری حداکثر تلاش خود را مبذول دارد تا سوء پیشینه کیفری فرد مانع فعالیت اجتماعی او و خلل در زندگی فردی‌اش نشود. گواهی عدم سوء پیشینه کیفری نیز برای بسیاری از افرادی که سابقه‌ی محکومیت داشته‌اند و مدت زمان قانونی سپری شده است، به منزله‌ی حیاتی دوباره است و فرد می‌تواند استخدام شود یا در حرفه‌ای مشغول به کار شود.
