روانشناسی رفتاری چیست

طی بخش اول روند شرطی شدن کلاسیک که به عنوان اکتساب شناخته می‌شود، واکنش‌ها ایجاد و تقویت می‌شوند. عواملی مانند شدت محرک و زمان‌بندی عرضه‌ی آن می‌توانند نقشی مهم در سرعت شکل‌گیری وابستگی بازی کنند.

هنگامی که وابستگی‌ای از بین می‌رود، به آن خاموشی می‌گویند که باعث می‌شود که رفتار به تدریج تضعیف شود یا از بین برود. عواملی مانند قدرت واکنش اصلی می‌توانند در سرعت از بین رفتن آن نقش داشته باشند. برای نمونه، هرچه یک واکنش به مدت طولانی‌تری شرطی شده باشد، از بین رفتن آن مدت بیشتری طول خواهد کشید.

یادگیری می‌تواند از طریق تشویق و تنبیه نیز انجام گیرد

رفتارگرایی به نام «بی.اف.اسکینِر»، شرطی شدن عامل را به صورت روندی که در آن یادگیری می‌تواند از طریق تقویت و تنبیه انجام شود، توصیف می‌کند. به طور ویژه‌تر، با شکل‌گیری یک وابستگی میان یک رفتار خاص و پیامدهای آن رفتار، شما آموزش می‌بینید. برای نمونه، اگر والدین هر بار که فرزندشان اسباب‌بازی‌هایش را جمع می‌کند، او را تشویق کنند، رفتار مطلوب همواره تقویت می‌شود. در نتیجه، فرزند برای جمع و جور کردن به‌هم‌ریختگی‌ها مشتاق‌تر خواهد شد.

برنامه‌ریزی تقویت برای یادگیری مهم است

این روند نسبتا ساده به نظر می‌رسد. فقط رفتاری را مشاهده کنید و سپس تشویق یا تنبیه کنید. با این حال، اسکینِر دریافت که زمان‌بندی این تشویق‌ها و تنبیه‌ها تأثیر مهمی در سرعت ایجاد یک رفتار جدید و قدرت واکنش متناظر با آن دارد.

تقویت مستمر شامل تشویق لحظه به لحظه‌ی یک رفتار است و اغلب در ابتدای روند شرطی شدن عامل به کار می‌رود. اما همانطور که رفتار آموزش داده می‌شود، برنامه می‌تواند به یکی از تقویت‌های جزئی روی آورد. این یعنی پس از چند واکنش یا پس از گذشت مدت زمان مشخصی تشویق انجام شود. گاهی تقویت جزئی با برنامه‌ای همیشگی و ثابت انجام می‌شود. اما در موارد دیگر، تعداد غیرقابل پیش‌بینی‌ و متغیری واکنش باید دیده شود یا زمان متغیری باید بگذرد تا تقویت صورت گیرد.

اندیشمندان متعددی روی روانشناسی رفتاری تأثیر گذاشته‌اند

علاوه بر آنهایی که تا اینجا نام برده شد، تعدادی نظریه‌پرداز و روانشناس مهم نیز بودند که تأثیرات ماندگاری روی روانشناسی رفتاری گذاشته‌اند. در این میان، «ادوارد ثورندایک» روانشناس پیشروی آمریکایی، «قانون اثر» را توصیف کرد و «کلارک هال»، روانشناس آمریکایی، «نظریه‌ی یادگیری» را ارائه داد.

تعداد زیادی روش‌های درمانی وجود دارند که ریشه در روانشناسی رفتاری دارند

گرچه پس از دهه‌ی ۱۹۵۰، روانشناسی رفتاری بیشتر به عنوان یک علم پس‌زمینه‌ای در نظر گرفته می‌شود، اما اصول اولیه‌ی آن همچنان مهم هستند. حتی امروزه «تحلیل رفتار» اغلب به عنوان یک روش درمانی برای کمک به کودکان اُتیسمی و عقب‌مانده برای کسب مهارت‌های تازه به کار می‌رود. این کار اغلب شامل روندهایی مانند شکل‌دهی (که در آن تقریب‌های نزدیک به رفتار مطلوب تشویق می‌شوند) و زنجیر کردن (تقسیم کردن یک کار به بخش‌های کوچک‌تر و سپس آموزش و زنجیر کردن گام‌های متوالی به هم) می‌شود. سایر روش‌های رفتاردرمانی شامل درمان ناسازگاری، حساسیت‌زدایی منظم، اقتصاد رمزی، مدل‌سازی و مدیریت احتمال می‌شود.

روانشناسی رفتاری نقاط قوتی دارد

رفتارگرایی بر پایه‌ی رفتارهای قابل مشاهده است. بنابراین گاهی کمّی‌سازی و جمع‌آوری داده‌ها در هنگام انجام پژوهش راحت‌تر است. روش‌های درمانی مؤثر مانند مداخله‌ی رفتاری شدید، تحلیل رفتاری، اقتصاد رمزی و آموزش تجربی مجزا همگی ریشه در رفتارگرایی دارند. این روش‌ها اغلب در تغییر رفتارهای ناهنجار و آسیب‌رسان، هم در کودکان و هم در بزرگسالان بسیار مفید هستند.

روانشناسی رفتاری نقاط ضعفی هم دارد

منتقدین بسیاری در این باره بحث می‌کنند که رفتارگرایی یک روش تک‌بعدی برای درک رفتار انسان است. آنها بیان می‌کنند که نظریه‌های رفتاری، اراده‌ی آزاد و تأثیرات درونی مانند حالت‌ها، اندیشه‌ها و احساسات را به حساب نمی‌آورند. همچنین این سبک فکری سایر انواع یادگیری را که بدون استفاده از تشویق و تنبیه صورت می‌گیرند، به حساب نمی‌آورد. به علاوه، انسان و حیوانات می‌توانند رفتار خود را در هنگام دریافت اطلاعات جدید اصلاح کنند، حتی اگر آن رفتار از طریق تشویق و تقویت تثبیت شده باشد.

روانشناسی رفتاری از دیدگاه‌های دیگر متفاوت است

یکی از فواید اصلی رفتارگرایی این است که به پژوهشگران این امکان را داده است تا رفتارهای قابل مشاهده را به روشی علمی و منظم بررسی کنند. هرچند بسیاری از اندیشمندان بر این باور بودند که این سبک فکری به دلیل نادیده گرفتن برخی از تأثیرات با‌اهمیت روی رفتار، کمبودهایی دارد. برای نمونه، «فروید» معتقد بود که رفتارگرایی به دلیل به حساب نیاوردن اندیشه‌های ذهنی ناخودآگاه، احساسات و آرزوهایی که کارهای انسان را تحت تأثیر قرار می‌دهند، دچار شکست شده است. اندیشمندان دیگر مانند «کارل راجِرز» و دیگر روانشناسان انسان‌گرا عقیده داشتند که رفتارگرایی بسیار خشک و بسیار محدود است و در مد نظر قرار دادن وساطت‌های شخصی شکست خورده است.

اخیرا روانشناسی زیست‌شناسی بر قدرت مغز و بازی‌های ژنتیکی روی تعیین و تأثیرگذاری بر اعمال انسان تأکید کرده است. روش ادراکیِ روانشناسی روی روندهای روانی مانند اندیشیدن، تصمیم‌گیری، زبان و حلِ‌ مسئله تمرکز دارد. در هر دو مورد، رفتارگرایی این روندها و تأثیرات را به نفع بررسی فقط و فقط رفتارهای قابل مشاهده نادیده می‌گیرد.

نکته‌ی آخر

یکی از نقاط قوت برجسته‌ی روانشناسی رفتاری توانایی مشاهده‌ و اندازه‌گیری واضح رفتارها است. نقاط ضعف این روش شامل شکست در بررسی روندهای شناختی و زیست‌شناسی که روی اعمال انسان تأثیر دارند، می‌شود. در حالی که روش رفتاری ممکن است نیروی غالبی نباشد که زمانی بوده است، هنوز هم اثر بزرگی روی درک روانشناسی انسان دارد. روند شرطی شدن به تنهایی برای درک بسیاری از انواع مختلف رفتارها، از چگونگی یادگیری انسان گرفته تا پیشرفت‌های زبان، به کار گرفته شده است.

اما شاید بزرگ‌ترین سهم روانشناسی رفتاری در کاربردهای عملی آن نهفته باشد. روش‌های آن می‌تواند در اصلاح رفتارهای مسئله‌ساز و تشویق واکنش‌های مثبت‌تر و سازنده‌تر نقش مهمی داشته باشد. بیرون از روانشناسی، والدین، معلمان و مربیان حیوانات و بسیاری افراد دیگر از اصول اولیه‌ و پایه‌ای رفتاری برای کمک به آموزش رفتارهای جدید و از بین بردن رفتارهای ناخواسته و نامطلوب استفاده می‌کنند.

برگرفته از: verywell.com