هرازگاهی لازم است به خود یادآوری کنیم که سیاره‌مان چقدر شگفت انگیز و غیرعادی است. البته لازم نیست این یادآوری‌ها از راه دوری بیایند. کافی است نگاهی به نزدیک‌ترین همسایه‌مان بیندازیم: مریخ!
مریخ هم مانند زمین، لحظاتی را تجربه می‌کند که قمرهایش بر سطح آن سایه می‌اندازند، اما با ثبت تصاویر «کسوف» (خورشید گرفتگی) در مریخ که توسط کاوشگر‌های «کنجکاوری»، «فرصت» و «استقامت» انجام شده، متوجه می‌شویم که این پدیده در مریخ نسبت به زمین، تفاوت‌های فاحشی دارد.
تصویری از مریخ نورد InSight
قمرهای مریخ، «فوبوس» (به معنای ترس در یونان باستان) و «دِیموس» (وحشت) به ترتیب هر 7.65 و 30.35 ساعت به دور مریخ می‌چرخند که در مقایسه با مدار 27 روزه‌ی ماه، حکم یک بار پلک زدن را دارد! ضمنا آنها بسیار کوچکتر از ماه هستند و به طور قابل توجهی، نامتقارن‌تر هستند. ماه ما برخلاف این دو قمر، کروی شکل است و در آسمان شب به زیبایی تمام می‌درخشد.
از نظر فنی این رویدادها در مریخ، خورشید گرفتگی محسوب نمی‌شوند، بلکه گذرهایی جزئی هستند که هرگز نور خورشید را به طور کامل مسدود نمی‌کنند. هنگامی که این توده‌های فضاییِ بدشکل از بین خورشید و ناظران سطح مریخ عبور می‌کنند، برخلاف ماه ما نمی‌توانند خورشید را به طور کامل بپوشانند. پس خبری از منظره‌ی دیدنی خورشید گرفتی برای کاوشگران مریخ نیست!
از تصورات خیالی که بگذریم، دانشمندان با عبور سایه‌ی فوبوس از سطح مریخ، تاثیر عجیبی را بر روی سیاره مشاهده کردند. کاوشگر «InSight» که برای اندازه‌گیری فعالیت‌های لرزه‌ای مریخ طراحی شده است، در طول این خورشید گرفتگی‌های ناقص، دچار لرزشی جزئی می‌شود. دانشمندان این لرزش‌ها را به تغییر شکل سطح مریخ نسبت داده‌اند که در نتیجه‌ی اثر خنک کنندگی بسیار خفیف، ناشی از کاهش تابش خورشیدی بوجود می‌آید.
از میان دو قمر، فوبوس سایه‌ی بزرگ‌تری دارد و در بهترین حالت، 40 درصد از نور خورشید را مسدود می‌کند. دِیموس در فاصله‌ی بسیار دورتری قرار دارد و کوچکتر است. به همین دلیل نور بسیار کمتری را مسدود می‌کند و نشان می‌دهد که سیاره‌ی ما چقدر خاص است.
تصویری از دو قمر مریخ: فوبوس در سمت راست و دیموس در سمت چپ
در طی یک خورشید گرفتگی کامل روی زمین، ماه به طور کامل قرص خورشید را می‌پوشاند؛ حتی با وجود اینکه ماه بسیار کوچکتر از خورشید است.
این پدیده به دلیل یک قاعده‌ی بسیار جذاب اتفاق می‌افتد. ماه حدود 400 برابر کوچکتر از خورشید است و ضمنا حدود 400 برابر از خورشید به زمین نزدیکتر است! این بدان معناست که خورشید و ماه برای ما در آسمان، کم و بیش به یک اندازه دیده می‌شوند.
بیشتر بخوانید: پیام هلیکوپتر نبوغ ناسا از مریخ: من هنوز زنده هستم عزیزان!
البته نمی‌توان گفت کاملا برابر، زیرا نه مدار زمین به دور خورشید و نه مدار ماه به دور زمین، کاملا دایره‌ای شکل نیست. بنابراین اندازه آنها بسته به موقعیت مداری‌شان، می‌تواند کمی بزرگتر یا کوچکتر به نظر برسد. زمانی که ماه، کاملا خورشید را نمی‌پوشاند و حلقه‌ای از نور در اطراف قرص ماه باقی می‌ماند، با نوع خاصی از خورشید گرفتگی به نام «خورشید گرفتگی حلقه‌ای» طرف هستیم.
جالب تر از آن، به نظر می رسد که ظهور انسان، دقیقا به موقع رخ داده تا از چنین خورشید گرفتی‌های کاملی لذت ببریم. ماه در گذشته به زمین نزدیکتر بود و در حال حاضر با سرعتی در حدود 3.82 سانتی متر در سال از ما دور می‌شود. 600 میلیون سال دیگر یا بیشتر به آن فرصت دهید! آن زمان است که دیگر خورشید گرفتگی کامل، امکان پذیر نخواهد بود.
رصد خورشید گرفتگی از زمین می‌تواند چیزهای جالبی در مورد خورشید به ما بیاموزد (و اجازه‌ی آزمایشی انتقادی برای نظریه‌ی نسبیت عام را در حدود 100 سال پیش فراهم کرد).
دانشمندان در مریخ هم می‌توانند از پدیده‌ی خورشید گرفتگی برای یادگیری چیزهایی جدید استفاده کنند. آنها می‌توانند حرکت فوبوس را به اثر گرانشی آن در مریخ مرتبط کنند و از این اطلاعات برای درک فضای مرموز مریخ بهره ببرند.
ناگفته نماند که دانشمندان توانسته‌اند پیش‌بینی‌هایی از سرنوشت نهایی فوبوس داشته باشند: این قمر به مریخ نزدیک و نزدیکتر خواهد شد و روزی آنقدر نزدیک می‌شود که گرانش مریخ آن را از هم می‌پاشد. سپس سیاره سرخ به طور موقت دارای حلقه‌ای از باقیمانده‌های فوبوس می‌شود.
ردیابی فوبوس و دیموس در آسمان مریخ می‌تواند داده‌های بیشتری را به ارمغان بیاورد که به نقشه‌برداری و ردیابی این واقعه‌ی وحشتناک کمک می‌کند.
منبعsciencealert
