علم مقوله‌ای جدی است. دانشمندان با پیش‌بینی‌ها و اکتشافات علمی به‌دنبال تأثیرات جدی روی زندگی بشر هستند. اما خُب آنها هم انسان‌اند و می‌توانند همیشه جدی نباشند! جالب است بدانید همان‌طوری که برای یافته‌های علمی جدی جایزه‌ی نوبل داریم، برای یافته‌های علمی مضحک هم جایزه‌ی نوبل مخصوصی به‌اسم «جایزه‌ی ایگ نوبل» (Ig Nobel Prize) وجود دارد. در این مقاله شما را با خنده دارترین جوایز نوبل در سال ۲۰۱۸ برای دستاوردهای علمی مضحک آشنا خواهیم کرد.
اهدای جوایز ایگ نوبل از سال ۱۹۹۱ آغاز شد و هدفش هم از همان ابتدا این بود که از دستاوردهایی که اولش مردم را به‌خنده می‌اندازند و سپس به فکر فرو می‌برند، تقدیر کند. طی این ۲۸ سال، هر سال، ۱۰ جایزه‌ی ایگ نوبل به تحقیقات چاپ‌شده در نشریات علمی اهدا شده است. اما تنها تحقیقاتی موفق به دریافت این جایزه می‌شوند که غیرمعمول، باورنکردنی، عجیب یا به‌عبارتی خنده‌دار باشند. اهدای این جایزه از سوی سازمان «تحقیقات نامحتمل» (Improbable Research) اداره می‌شود. در وب‌سایت این سازمان آمده است که «دستاوردهای علمی خوب هم گاهی می‌توانند مثل دستاوردهای علمی بد، عجیب، خنده‌دار یا حتی مزخرف باشند. بسیاری از همین دستاوردهای علمی خوب به‌خاطر اینکه چرند به‌نظر می‌رسند، مورد حمله قرار می‌گیرند، درحالی‌که بسیاری از دستاوردهای علمی بد دقیقا علی‌رغم چرندبودن‌شان تقدیر می‌شوند.»
مراسم اهدای جوایز ایگ نوبل هر سال پاییز در دانشگاه هاروارد برگزار می‌شود و خود مراسم هم درست مثل برندگانش پر از چیزهای عجیب‌وغریب است: پرتاب موشک‌های کاغذی، سخنرانی دوکلمه‌ای خوش‌آمدگویی (کل سخنرانی خوش‌آمدگویی فقط همین دو کلمه‌ی «خوش‌آمدید، خوش‌آمدید» است)، آدم‌های نیمه‌عریانی که بدن‌شان را نقره‌ای رنگ کرده‌اند تا شبیه جوایز اهدایی باشند. جالب‌تر اینکه جوایز ایگ نوبل به‌دست برندگان نوبل واقعی به برندگان تقدیم می‌شوند. حالا ببینیم که برندگان جوایز ایگ نوبل ۲۰۱۸ چه کسانی بودند:
۱. جایزه پزشکی
برندگان: مارک میچِل و دیوید وارتینگِر
عنوان مقاله: «اعتبارسنجی مدل کلیوی پیلوکالیسیل عملکردی برای ارزیابی دفع سنگ‌کلیه حین سوار شد به ترن هوایی»
میچل و وارتینگر ثابت کردند که ترن‌سواری روش مفرح و بی‌خطری برای دفع سنگ‌کلیه است. این دو محقق داخل یک کلیه‌ی مصنوعی سیلیکونی را با سنگ‌های واقعی کلیه و ادرار پر کردند و آن را با خود به راه‌آهن کوه تندر بزرگ در پارک دنیای دیزنی بردند. آنها ۶۰ بار سوار این ترن شدند. به‌راستی که محققان برای علم دست به چه کارهایی که نمی‌زنند!
۲. جایزه شیمی
برندگان: پاولا رومانو، آدیلیا آلارکائو و سزار ویانا
عنوان مقاله: «بزاق انسان عامل پاک‌کننده‌ی سطوح کثیف»
در این تحقیق محققان می‌خواستند بدانند که آیا روش قدیمی پاک‌کردن سطوح با تُف دارای پایه‌ی علمی است؟ محققان پس از آنالیز بزاق انسان از طریق کروماتوگرافی و آزمایش قدرت آن در پاک‌کردن رنگ‌های مختلف دریافتند که تف محصول پاک‌کننده‌ی خوبی است و علتش هم به وجود ماده‌ی بتا-آمیلاز برمی‌گردد. پژوهشگران از همین ماده برای ساختن بزاق مصنوعی و اثبات فرضیه‌شان استفاده کردند.
۳. جایزه زیست شناسی
برندگان: پاول بِکِر، سِباستین لِبرِتون، اِریکا والین، اِریک هِدِنستروم، فِلیپه بورِرو-اِچِوِری، ماری بِنگتسون، فولکِر خورخِر و پیتر ویتزگال
عنوان مقاله: «بوی مگس»
در این تحقیق محققان نشان دادند که کارشناسان شراب قادرند بوی حشرات را در گیلاس شراب حس کنند. آنها از هشت ارزیاب متخصص شراب دعوت کردند تا چند گیلاس شرابی را که قبلا داخل بعضی‌هایشان مگس سرکه (گونه‌ای مگس از راسته دوبالان است) وجود داشته، بو و مزه کنند. اینکه متخصصان شراب می‌توانند حشرات را بو بکشند، نشان می‌دهد که انسان‌ها حامل گیرنده‌ی فِرومون یا ماده‌ی شیمیایی‌ای هستند که از مگس سرکه آزاد می‌شود. اما محققان هنوز علت این قابلیت را نمی‌دانند.
۴. جایزه مردم شناسی
برندگان: توماس پِرسون، گابریلا-آلینا ساوسیک و اِلِنی مادسِن
عنوان مقاله: «تقلید بی‌اختیار بین‌گونه‌ای در تعاملات بین شامپانزه‌ها و بازدیدکنندگان باغ‌وحش»
در این تحقیق، محققان نشان دادند که شامپانزه‌های باغ‌وحش همان‌قدری که ما آدم‌ها اَداهایشان را درمی‌آوریم، از ما تقلید می‌کنند. محققان یک ماه را به تماشای شامپانزه‌ها در باغ‌وحش فوروویک سوئد نشستند و سرآخر دریافتند که هر گونه‌ای حدود ۱۰ درصد اوقات از گونه‌ی دیگر و به‌همان دقت تقلید می‌کند. این تحقیق می‌تواند به درک بهتر ما از نحوه‌ی ارتباطات پریمات‌ها کمک کند.
۵. جایزه آموزش پزشکی
برنده: آکیرا هوریوچی
عنوان مقاله: «کولونوسکوپی در حالت نشسته: آموخته‌هایی حاصل از خود-کولونوسکوپی»
دقیقا معلوم نیست که هوریوچی چرا این آزمایش را روی خودش انجام داد. انجام کولونوسکوپی در حالت نشسته شاید برای کسانی بهتر باشد که درازکشیدن برای‌شان سخت است، اما فکر می‌کنید اِندوسکوپیست‌ها چگونه می‌توانند برای کار تحقیقاتی روی خودشان کولونوسکوپی انجام دهند؟ به‌هرحال هوریوچی خود-کولونوسکوپی را روشی «ساده و کارآمد» می‌داند و ادعا می‌کند که انجام این کار فقط نتیجه‌ی مهارت اندوسکوپیست یعنی خودش بوده است.
۶. جایزه ادبیات
برندگان: تیا بلَکلِر، رافائل گومِز، وِسنا پوپوویچ و اِم هلن تامپسون
عنوان مقاله: «زندگی کوتاه‌تر از آن است که دفترچه‌ی راهنمای لعنتی هر وسیله‌ای را بخوانیم: نحوه‌ی برقراری ارتباط کاربران با مکتوبات و ویژگی‌های اضافی وسایل خانگی»
این تحقیق هفت‌ساله نشان داد که وقتی مردم گجت یا ابزارکی نو می‌خرند، اکثریت‌شان دفترچه‌ی همراه محصول را نمی‌خوانند و از همه‌ی قابلیت‌هایش هم استفاده نمی‌کنند. محققان دریافتند که زنان کمی کمتر از مردان دفترچه‌ی راهنمای محصول را می‌خوانند و جوان‌ترها هم به‌نسبت سالخورده‌ترها کمتر این کار را می‌کنند. حتی تحصیل‌کرده‌ترها هم از کسانی که تحصیلات پایین‌تری دارند، کمتر به این کار رغبت دارند.
۷. جایزه تغذیه
برنده: جیمز کول
عنوان مقاله: «ارزیابی اپیزودهای آدم‌خواری انسان‌ها در دوران پارینه‌سنگی ازلحاظ ارزش کالری»
پیشینه‌ی آدم‌خواری در رژیم غذایی انسان‌ها به عصر سنگ برمی‌گردد. در تحقیقی دیگر محققان ادعا داشتند که انسان‌های نخستین به‌خاطر ارزش غذایی به آدم‌خواری روی می‌آوردند. اما در این تحقیق نشان داده شد که چنین فرضیه‌ای نمی‌تواند درست باشد، چراکه رژیم غذایی آدم‌خواری در مقایسه با رژیم‌های گوشتی دیگر کالری خیلی کمتری دارد.
۸. جایزه صلح
برندگان: فرانسیسکو آلونسو، کریستینا اِستِبان، آندره سِرج، ماریا-لوئیزا بالِستار، خایمه سان‌مارتین، کونستانزا کالاتایود و بِئاتریز آلامار
عنوان مقاله: «فریاد و فحاشی حین رانندگی: شیوع، علل، خطر درک‌شده و مجازات»
این تیم تحقیقاتی از هزار راننده در اسپانیا نظرسنجی کردند و پرسیدند که هر چند وقت و به چه دلایلی به موتوری‌های اطراف‌شان پرخاش و توهین می‌کنند. نتایج نشان داد که این رفتار مکررا از رانندگان اسپانیایی سر می‌زند و امنیت خیابان‌ها را تهدید می‌کند.
۹. جایزه اقتصاد
برندگان: لیندی هانیو لیانگ، داگلاس براون، هوایوِن لیان، ساموئل هانیگ، دی لانس فِریس و لیزا کیپینگ
عنوان مقاله: «درست‌کردن یک اشتباه: تلافی‌کردن درمورد عروسک افسونی که نماد مافوقی تعدی‌گرست، عدالت را برمی‌گرداند.»
تحقیق فوق با این فرضیه شکل گرفت که وقتی کارمندی احساس کند، مافوقش با او بدرفتاری کرده است، طبیعتا دلش می‌خواهد رفتار مافوقش را تلافی کند. تلافی‌کردن قطعا به‌نفع هیچ کسب‌وکاری نیست. پس محققان تصمیم گرفتند تا ببینند اگر کارمندی غیظش را سر عروسک افسون مافوقش خالی کند، بهتر نیست؟ نتیجه‌ی این تحقیق نشان داد کسانی که خشم‌شان را به‌جای خود مافوق و کسب‌وکارش روی عروسک افسونش خالی کردند، از میزان خشم‌شان پس از انجام این تمرین کاسته شد.
