جنگ ابری؛ رقابت کشورها بر سر منابع آبی به بارورسازی ابرها می‌رسد

خشکسالی کشورهای گرمسیر را در تنگنا قرار داده است

با افزایش خشکسالی در خاورمیانه و شمال آفریقا، کشورها در تلاشند تا مواد شیمیایی و تکنیک‌های جدیدی را به منظور دریافت باران بیشتر از ابرها توسعه دهند. با توجه به این که 12 عدد از 19 کشور این منطقه به‌طور متوسط سالانه کمتر از 25 سانتی‌متر بارندگی دارند، حاکمان آن‌ها سعی دارند به هر نحوی شده منابع آب شیرین خود را افزایش دهند و بارورسازی ابرها یکی از روش‌های سریع برای مقابله با این مشکل تلقی می‌شود.

از آن‌جا که کشورهای ثروتمندی مثل امارات صدها میلیون دلار سرمایه را برای این پروژه‌ها اختصاص داده‌اند، سایر کشورها هم نمی‌خواهند از این رقابت عقب بمانند و می‌خواهند مطمئن شوند که سهم خود را از بارش‌ها دریافت می‌کنند. با این حال، هنوز تردیدهایی در این باره مطرح است که آیا این تکنیک می‌تواند آن‌قدر باران تولید کند که ارزش هزینه و زحمتش را داشته باشد یا خیر.

ایران، مراکش و اتیوپی حالا هر کدام برای خودشان برنامه‌های بارورسازی ابرها را دنبال می‌کنند. عربستان سعودی و شش کشور حاضر در خاورمیانه و شمال آفریقا هم طرح‌هایی را در این زمینه در نظر دارند. در آن سمت قاره پهناور، چین جاه‌طلبانه‌ترین برنامه در کل جهان را در اختیار دارد و می‌خواهد باعث افزایش بارش یا توقف تگرگ در نیمی از این کشور شود. پکن می‌خواهد ابرها بر رودخانه یانگ تسه ببارند که بخش‌هایی از آن خشک شده است.

اگرچه بارورسازی ابرها از حدود 75 سال پیش آغاز شده، اما کارشناسان می‌گویند علم هنوز اثربخشی این روش را اثبات نکرده است. به‌علاوه، کشورها توجهی به این موضوع ندارند که خالی کردن تمام بار ابرها می‌تواند به ضرر کشورهایی تمام شود که در ادامه مسیر حرکت ابرها قرار گرفته‌اند.

طول عمر ابرها، به‌خصوص ابرهای کومولوس که بیشترین احتمال بارش را به همراه دارند، به ندرت از چند ساعت فراتر می‌رود. البته گاهی اوقات ابرها بیشتر دوام می‌آورند ولی طول عمر آن‌ها آن‌قدر نیست که حتی در خاورمیانه که فاصله کشورها کم است، بتوانند به کشور بعدی برسند.

امارات قدرتمندترین کشور منطقه در زمین بارورسازی ابرهاست

ولی چندین کشور خاورمیانه‌ای تردیدهای کارشناسان را نادیده گرفته و برنامه‌هایی را در دست اجرا دارند که باعث تخلیه تک‌تک قطرات آب از ابرها می‌شود. امروزه قدرتمندترین کشور منطقه در این حوزه امارات متحده عربی است. خانواده سلطنتی این کشور در دهه 1990 فهمیدند که حفظ منابع آبی به اندازه منابع نفت و گاز برای آن‌ها اهمیت خواهد داشت.

امارات در سال 1960 آب کافی برای تامین نیاز جمعیت کمتر از 100 هزار نفری خود را در اختیار داشت، اما در سال 2020 این جمعیت به حدود 10 میلیون نفر رسید، در نتیجه تقاضا برای آب به شکل قابل توجهی بالا رفت. حالا هر نفر از ساکنان امارات روزانه 668 لیتر آب مصرف می‌کنند، در حالی که میانگین جهانی 213 لیتر است.

در حال حاضر، این رقم با فناوری‌های شیرین‌کننده آب تامین می‌شود. اما ساخت هر کدام از این مراکز 1 میلیارد دلار یا بیشتر هزینه برمی‌دارد و اداره آن‌ها نیازمند انرژی زیادی است. «عبدالله الماندوس»، رئیس مرکز ملی هواشناسی و لرزه‌نگاری امارات و رهبر پروژه بارورسازی ابرها می‌گوید شیوه فعلی به ویژه در مقایسه با بارورسازی ابرها مقرون به صرفه نیست.

این مرکز پس از 20 سال تحقیق و آزمایش، حالا برنامه خود را با پروتکل‌هایی در حد پروتکل‌های نظامی پیش می‌برد. 9 خلبان در حالت آماده به کار در چرخش هستند و به محض این که هواشناسان شرایط جوی مناسبی را در مناطق کوهستانی امارات تشخیص بدهند، شروع به کار می‌کنند.

این برنامه‌ها باید بتوانند در لحظه کار خود را شروع کنند چون ابرهای مناسب در خاورمیانه به راحتی سایر بخش‌های دنیا پیدا نمی‌شوند. کاپیتان «مارک نیومن»، خلبان ارشد برنامه بارورسازی ابرها در آفریقای جنوبی می‌گوید: «ما 24 ساعته در حالت آماده باش هستیم و در فاصله 30 تا 40 دقیقه فرودگاه زندگی می‌کنیم. از زمانی که به فرودگاه برسیم هم 25 دقیقه طول می‌کشد تا پرواز کنیم.» چنان‌چه بیش از یک ابر مستعد در آسمان وجود داشته باشد، مرکز بیش از یک هواپیما را به آسمان می‌فرستد.

بارورسازی ابرها چگونه انجام می‌گیرد؟

امارات متحده عربی از دو ماده برای بارورسازی استفاده می‌کند: ماده‌ای سنتی که از یدید نقره ساخته شده، و یک ماده جدید که توسط دانشگاه خلیفه در ابوظبی ابداع شده و از فناوری نانو استفاده می‌کند. محققان این دانشگاه می‌گویند این ماده با آب و هوای گرم و خشک خلیج فارس سازگارتر است. خلبانان این مواد را در پایین ابرها تزریق می‌کنند و به آن‌ها اجازه می‌دهند تا از طریق جریان‌های هوایی ده‌ها هزار پا ارتفاع بگیرند.

سپس به لحاظ تئوری، این ماده بارورساز که از مولکول‌هایی با نم‌بینی (قابلیت جذب آب) بالا تشکیل شده، به ذرات بخار آبی می‌چسبند که ابرها را به وجود می‌آورند. این ذراتِ ترکیبی کمی بزرگ‌ترند و در عوض ذرات بخار آب بیشتری را جذب می‌کنند تا در نهایت قطره‌ها به وجود آیند. این قطره‌ها در آخر آن‌قدر سنگین می‌شوند که به عنوان باران فرو می‌ریزند. دانشمندان می‌گویند مواد بارورساز هیچ اثر زیست محیطی ناگواری ندارند.

البته این‌ها به لحاظ تئوری بیان می‌شود. بسیاری از اهالی علم درباره اثربخشی شیوه بارورسازی ابرها تردید دارند. یکی از مشکلات اصلی کارشناسان هواشناسی این است که اندازه‌گیری و ثبت میزان افزایش بارش‌ها کاری سخت یا حتی غیرممکن است.

ارزیابی اثربخشی این روش دشوار است

«الن روباک»، دانشمند اتمسفریک دانشگاه روتگرز و متخصص ارزیابی راهبردهای مهندسی اقلیم می‌گوید: «مشکل این‌جاست که وقتی ابر را بارور می‌کنید، نمی‌توانید بگویید که اگر این کار را نمی‌کردید، ابر می‌بارید یا خیر.»

«روی راسموسن»، محقق ارشد و متخصص فیزیک ابرها در مرکز ملی تحقیقات اتمسفریک در بولدر کلرادو می‌گوید مشکل بعدی این‌جاست که ابرهای کومولوس دراز که در تابستان رایج‌ترین نوع ابر در امارات و مناطق اطرافش هستند، می‌توانند چنان متلاطم ظاهر شوند که نتوان به راحتی گفت بارورسازی آن‌ها موثر بوده یا نه.

بارورسازی ابرها اولین بار در سال 1947 از سوی دانشمندان شرکت جنرال الکتریک که تحت قراردادی برای ارتش کار می‌کردند، آغاز شد. آن‌ها سعی داشتند روشی برای یخ‌زدایی از هواپیماها در آب و هوای سرد پیدا کنند و به نحوی مه بسازند که نیروهای ارتش را مخفی نمایند. بعضی از این تکنیک‌ها بعداً در ویتنام استفاده شدند تا فصل باران‌های موسمی طولانی‌تر شود و ویتنامی‌ها نتوانند به راحتی آذوقه نیروهای خود را تامین کنند.

دانشمندان هنوز نسبت به بارورسازی ابرها تردید دارند

اگرچه علم پایه بارورسازی ابرها سرراست به نظر می‌رسد، مشکلات زیادی در عمل به وجود می‌آید. همه ابرها پتانسیل تولید باران ندارند و حتی ابرهایی که شاید برای بارورسازی مناسب به نظر برسند، ممکن است فاقد رطوبت کافی باشند. چالش بعدی در اقلیم‌های داغ این است که قطرات باران ممکن است قبل از رسیدن به زمین تبخیر شوند.

گاهی اوقات اثر بارورسازی می‌تواند فراتر از انتظار باشد و بیش از حد باران یا برف ایجاد کند. گاهی اوقات جهت بادها می‌تواند تغییر کند و ابرها را از محلی که قرار بوده روی آن ببارد، دور سازد. «جیمز فلمینگ»، دانشمندان اتمسفریک و تاریخ‌شناس علم از کالج کالبی در مین آمریکا می‌گوید: «شما می‌توانید یک ابر را دستکاری کند، اما نمی‌توانید به آن بگویید که پس از دستکاری شدن چه کار بکند.»

او با اشاره به آزمایش بارورسازی زودهنگام ابرها در کوه گری‌لاگ در غرب ماساچوست می‌گوید: «شاید برف ببارد، شاید ابرها پراکنده شوند، شاید ارتفاع کم کنند یا در بوستون باعث به وجود آمدن طوفان شوند.»

ظاهرا این همان اتفاقی است که در تابستان سال 2019 در امارات افتاد، زمانی که بارورسازی منجر به خلق ابرهای چنان سنگینی در دبی شد که مسئولان را مجبور کرد سیلاب‌ها را از مناطق مسکونی و دبی مال به بیرون از شهر پمپاژ کنند.

با وجود دشواری‌های گردآوری اطلاعات پیرامون اثربخشی روش بارورسازی ابرها، آقای الماندوس می‌گوید روش امارات حداقل باعث افزایش 5 درصدی نرخ بارش‌های سالانه شده و این رقم مطمئنا باید بیشتر از این‌ها بوده باشد. با این حال، او اذعان دارد که اطلاعات بیشتری باید در طول سال‌های آینده گردآوری شود تا تردیدهای جامعه علمی برطرف گردد.

آقای الماندوس اوایل سال جاری گفته بود بارورسازی ابرها با طوفانی مصادف شد که در سه روز 14.2 سانتی‌متر بارش ایجاد کرد. این رقم بیشتر از مقدار بارشی است که امارات معمولا در طول یک سال دریافت می‌کند. او به این روش بسیار خوش‌بین است و می‌گوید با توجه به ماده نانوی جدیدی که برای بارورسازی ابرها وجود دارد، اگر امارات ابرهای بیشتری داشت، می‌توانست باران بیشتری برای خود ایجاد کند.

ابرهای اضافه از کجا می‌آیند؟ الماندوس می‌گوید: «ساخت ابرها کار بسیار سختی است، اما چه کسی می‌داند، شاید خدا کسی را نزد ما بفرستد که ایده ساخت ابرها را در سر داشته باشد.»

اگر تمایل داشتید می‌توانید این مطلب را با دوستان خود در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک بگذارید.