تلسکوپ رصدخانه ملی ایران برای اولین بار به کیهان خیره شد

از طرف دیگر محققان هم‌اکنون می‌توانند نتایج مطالعات خود را در زمینه اپتیک، مکانیک و کنترل مورد ارزیابی قرار دهند. اولین نوری که از تلسکوپ رصدخانه ملی دریافت شده اطلاعات مهم و بنیادینی در اختیار اخترشناسان و مهندسان قرار می‌دهد. از جمله این اطلاعات می‌توان به شناخت رفتار اپتیکی، کنترلی و مکانیکی تلسکوپ و سنجش ویژگی‌های اصلی تلسکوپ نظیر ابعاد لکه نوری در کانون و قابلیت کنترلی آن همچون رهگیری اشاره کرد.

در صورتی که دانشمندان بتوانند تنظیمات این تلسکوپ را به درستی هماهنگ کنند و نرم افزارها را به درستی و در راستای هدف برنامه‌ریزی نمایند، می‌توان از تلسکوپ استفاده‌های گوناگون علمی کرد. بر اساس آنچه پژوهشگران اعلام کرده‌اند در حال حاضر دیتای اولیه تلسکوپ نشان می‌دهد که در گام نخست، وضوح تصویر 0.8 ثانیه قوسی منطبق بر دید نجومی متوسط سایت رصدی گرگش را در کانون اصلی و در گسترده میدان دید 2 دقیقه قوسی فراهم می‌کند.

در واقع تلسکوپ رصدخانه ملی در اولین شب فعالیت آسمانی و کیهانی‌اش موفق شده به یک جفت کهکشان خیره شود. نام این کهکشان Arp 282 است و فاصله آن از زمین به 320 میلیون سال نوری می‌رسد. بنابراین مجموع این تصاویر نشان دهنده میزان توانایی‌های تلسکوپ است.

به عبارت دیگر خوشبختانه داده‌ها حاکی از اخبار خوبی هستند. تلسکوپ ملی 3.4 متری توانسته در قسمت‌های اپتیک مکانیک، سخت افزار و نرم افزار عملکرد خوبی از خود بر جای بگذارد. مطابق آنچه در اسناد طراحی این سازه آمده، دقت در رهگیری تلسکوپ کمتر از آنچه هم‌اکنون اعلام شده بوده و از یک ثانیه قوسی بیشتر است.

اوایل سال 1381 بود که رصدخانه ملی ایران سلسله مطالعات خود را در خصوص مکان‌یابی آغاز کرد. همچنین حدود 7 سال بعد در مسیر طراحی قرار گرفت تا بتواند برای طرحی بزرگ آماده شود. بعد از این که مراحل مفصل و طولانی پشت سر گذاشته شد بالاخره در سال 96 بود که مرحله ساخت استارت خورد و اگرچه از نظر اقتصادی با مشکل روبه‌رو بود، ولی مسیر اجرایی شدن همچنان دنبال شد.

مهندسان این سازه حتی در دوران کرونا نیز تسلیم یا تعطیل نشدند و خوشبختانه توانستند در سال 99 محفظه آن را بسازند و نصب کنند تا این که یک سال بعد از آن تلسکوپ رصدخانه ملی را راه‌اندازی کنند. در سال جاری نیز قسمت دیگری از ساخت این تلسکوپ به اتمام رسید که به گفته پژوهشگران از مراحل پیچیده بوده است.

همچنین در سال 1401 طراحی و ساخت سامانه لایه نشانی تمام شده و شیشه‌ها طوری صیقل داده شده که تبدیل به آینه شوند. به گفته رصدخانه ملی ایران سامانه مذکور یکی از بزرگترین سامانه‌ها در شرایط خلأ بالا است. بعد از این که کار طراحی و صیقل دادن آینه‌ها تمام شد، آینه اولیه و ثانویه نصب شدند تا در مهر سال جاری برای اولین بار نورگیری انجام شود.

البته اصلی‌ترین تلسکوپی که در رصدخانه ملی ایران وجود دارد، یک تلسکوپ اپتیکی با قطر آینه 340 سانتی‌متر و وزن 4 هزار کیلوگرم است. آینه دوم این سازه 60 سانتی‌متر است و اپتیکی کاسگرین خوانده می‌شود. فناوری به کار رفته در این تلسکوپ طی سال‌های اخیر در تلسکوپ‌های زیادی تعبیه شده است.

تکنولوژی‌های به کار رفته در این آینه از پیشرفته‌ترین‌های بازار است و در کنترل حرکت محورها و آینه اولیه و ثانویه هم رشد و ارتقای خوبی داشته‌اند. از جمله اقداماتی که در راستای تحقق برنامه‌های رصدخانه ملی در سال جاری انجام شد می‌توان به آسفالته شدن جاده اختصاصی رصدخانه به طول 11.5 کیلومتر و انتقال برق و فیبر نوری به قله 3600 متری گرگش اشاره کرد.

مدیران پژوهشگاه دانش‌های بنیادی معتقدند که در انجام برخی امور این‌چنینی باید صبر و تلاش زیادی کرد تا نتیجه گرفت. آنها همچنین تأکید کردند که باید طرح‌های مشابه علمی را با دو کلیدواژه اهتمام و حوصله دنبال کرد؛ چرا که برخی طرح‌ها به علت ناشناخته بودن فناوری‌های موجود ممکن است بررسی طولانی‌مدت نیاز داشته باشند.

در پایان بد نیست مروری کنیم به مهم‌ترین دستاورد علمی رصدخانه ملی ایران که موفق شده نخستین تصویر از سیستم جفت کهکشان را با نام Arp 282 در صورت فلکی آندرومدا و فاصله 320 میلیون سال نوری ثبت کند.