کمیسیون تنظیم مقررات جهت آزادسازی تعرفه خدمات فیبر نوری، در اردیبهشت ماه مصوبه‌ای را ابلاغ کرد که نگرانی‌هایی برای مصرف کننده نهایی به دنبال داشت. برخی اعتقاد دارند دولت در ارائه مشوق به اپراتورها زیاده روی کرده و آزادسازی قیمت‌های فیبر نوری منجر به ارائه اینترنتی می‌شود که صرفا طبقه مرفه قادر به استفاده از آن است؛ در یک کلام: آیا آزادسازی تعرفه خدمات فیبر نوری به معنای شکل‌گیری یک اینترنت طبقاتی است؟
به نظر می‌رسد معافیت 10 ساله خدمات خرده‌فروشی فیبر نوری از نرخ‌گذاری، تحقق وعده پوشش 20 میلیون خانوار ایرانی از طریق شبکه فیبر نوری را با اما و اگر مواجه کند. سیاستی تشویقی که شاید اپراتورها را به توسعه فیبر نوری مشتاق کند؛ اما نگرانی درباره تعرفه‌های اعلامی، این احتمال را ایجاد کرده که فیبر نوری به یک خدمت لوکس تبدیل شود و هرکسی توانایی خرید اشتراک آن را نداشته باشد.
فعالین این حوزه در گفتگو با دیجیاتو اعتقاد دارند سیاست در پیش گرفته شده درست است، اما آن را شرط کافی برای توسعه فیبر نوری در کشور ندانستند. از سوی دیگر یک کارشناس و فعال رسانه‌ای تاکید دارد دولت می‌توانست از راه‌های دیگری نیز هدف ارائه 20 میلیون پورت فیبر نوری طی 4 سال را محقق کنند.
بازار رقابتی مانعی برای تعرفه نجومی فیبر نوری است
«محمد کشوری» مدیرعامل گروه طیف، معافیت خدمات خرده‌فروشی فیبر نوری از تعرفه‌گذاری را سیاستی درست خوانده اما آن را برای توسعه فیبر نوری در کشور کافی ندانست.
او با بیان اینکه قیمت‌گذاری خدمات زمانی انجام می‌شود که رقابت نباشد به دیجیاتو گفت: «هرگاه یک محصولی انحصاری یا شبه انحصاری باشد، رویه تعرفه‌گذاری انجام شده تا در حق مصرف‌کننده اجحاف نشود.»
کشوری با تاکید بر اینکه در دنیا کمتر شاهد تعرفه‌گذاری در بحث اینترنت بالاخص ثابت هستیم، گفت:
«هرگاه سطح رقابت بالا رود، قیمت‌گذاری دستوری نیز انجام نشده و اجازه داده می‌شود تا بازار قیمت را تعیین کند. البته گاهی نهاد تنظیم‌گر، سقف و کفی را معین می‌کند تا برخی شرکت‌های بزرگ با فروش در قیمت‌های پایین به اصطلاح دامپینگ نکرده و باعث حذف رقبا نشوند. فروش در قیمت‌های بالاتر هم به علت رقابتی بودن بازار، عملا رخ نمی‌دهد.»
او در ادامه به وضعیت بازار اینترنت ADSL در ایران اشاره کرده و اظهار داشت: «روی کاغذ حدود 17 شرکت FCP در کنار شرکت مخابرات، خدمات اینترنت پرسرعت ADSL به مشترکان ارائه می‌کنند که البته در عمل حدود هفت تا هشت شرکت فعال هستند. رقابت میان این شرکت‌ها باعث می‌شود تا هیچ‌یک خدمات خود را گران‌تر عرضه نکنند اما با این وجود سقف و کفی برای تعرفه اینترنت ADSL مصوب شده است.»
اما چرا خدمات خرده‌فروشی فیبر نوری از تعرفه‌گذاری معاف شد؟ مدیرعامل گروه طیف، علت چنین تصمیمی را اینگونه عنوان کرد:
«یکی از دلایلی که اپراتورها تمایلی برای سرمایه‌گذاری در توسعه فیبر نوری ندارند، بحث تعرفه‌گذاری دستوری است که برای آن‌ها چنین قیمت‌هایی مقرون به صرفه نیست. از سوی دیگر نیز تضمینی وجود نداشته که پس از سرمایه‌گذاری‌شان، قیمت پایینی برای این خدمات مصوب نشود؛ از همین رو رگولاتوری سیاستی را در پیش گرفته و تا مدت مشخصی (10 سال)، خدمات خرده‌فروشی فیبر نوری را از قیمت‌گذاری معاف کرده است.»
او برای ملموس شدن این موضوع به بحث تولید ماسک در اوایل کرونا اشاره کرده که به علت کمبودها، دولت به تمامی تولیدکنندگان اجازه داد تا ماسک تولیدی خود را به هر قیمتی عرضه کنند. چنین اقدامی از سوی دولت، مشوقی بود برای تولید بیشتر که با ایجاد رقابت نیز، قیمت‌ها متعادل شدند: «اگر تنها یک بازیگر در بازار وجود داشته باشد، چنین مجوزی منجر به فروش با قیمت‌های کلان می‌شود اما اگر محدودیتی برای مجوز نباشد، همه به حضور در بازار تشویق شده و رقابت باعث شکسته شدن قیمت می‌شود.»
سیاست درست دولت برای تشویق اپراتورها
کشوری اعتقاد دارد در حال حاضر حق انتخاب مصرف‌کنندگان برای اینترنت پرسرعت تنها به فیبر نوری ختم نشده و همین موضوع باعث می‌شود تا شرکت‌های ارائه دهنده خدمات فیبر نوری نتوانند تعرفه‌های نجومی وضع کنند:
«در حال حاضر در کنار فیبر نوری اینترنت پرسرعت موبایل و TD-LTE نیز در دسترس است و مشتریان حق انتخاب دارند. همین امر مانع از این می‌شود تا شرکت‌ها، خدمات خود را به هر قیمتی بفروشند.»
وی با درست خواندن سیاست تعیین شده در این حوزه، نحوه اجرای آن را نیز حائز اهمیت دانست. به اعتقاد کشوری چنین مشوقی باعث آسودگی خاطر بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری در زمینه فیبر نوری شده که البته با شکل‌گیری بازار رقابتی نمی‌تواند خدماتش را نیز گران عرضه کند.
اگرچه اواخر اردیبهشت ماه، 9 اپراتور جدید پای کار آمدند و وظیفه توسعه ارتباطات فیبرنوری در چند شهر بزرگ را برعهده گرفتند؛ اما همچنان خدمات فیبر نوری بیشتر در انحصار یک شرکت است. مدیرعامل گروه طیف در این باره به دیجیاتو گفت هیچ منع قانونی برای حضور شرکت‌های دیگر در زمینه خدمات فیبر نوری نبوده و حتی اپراتورهای موبایل نیز می‌توانند وارد بازی شوند:
«در حال حاضر تنها در بحث کانال‌های زیرزمینی برای سیم‌کشی انحصار وجود دارد. بایستی در این زمینه نیز چاره‌اندیشی‌هایی شود تا بخش خصوصی در صورت نیاز بتواند با تعرفه‌ای منطقی از این کانال‌ها جهت فیبرکشی استفاده کند. البته راه‌های دیگری نیز مثل قرار دادن فیبر در ارتفاع کم وجود دارد.»
کشوری معافیت از تعرفه‌گذاری را تنها یک قدم در راستای تحقق پوشش 20 میلیونی فیبر نوری دانسته و تاکید کرد آزادسازی تعرفه‌ها برای این امر کافی نیست. او سیاست‌های دیگری همچون همکاری شهرداری‌ها و هماهنگ‌سازی آن‌ها جهت تعیین تعرفه برای حفر و فیبرکشی را از جمله مهم‌ترین اقداماتی دانست که دولت می‌تواند برای تحقق پروژه فیبر نوری انجام دهد.
آزادسازی تعرفه خدمات فیبر نوری خوب است اگر...
«آرش صادقی»، رئیس هیئت مدیره انجمن صنفی کارفرمایی شرکت‌های سروکو اعتقاد دارد آزادسازی تعرفه خدمات خرده‌فروشی فیبر نوری در صورتی به سود مشتریان خواهد بود که با افزایش رقابت، تعدد شرکت‌های خدمات‌دهنده و شرایط عادلانه عمده‌فروشی همراه شود.
او به سیاست کشورهای تراز اول دنیا در این زمینه اشاره کرده و گفت:
«در بسیاری از کشورهای تراز اول دنیا، برای بخش عمده فروشی قیمت‌گذاری شده که باعث افزایش رقابت می‌شود و به مشتری نهایی نیز فشاری وارد نمی‌شود. علت تحقق این مهم نیز زیاد بودن تعداد اپراتورهایی است که با یکدیگر رقابت کرده و در نهایت کیفیت و حمایت‌های بهتری به مصرف‌کننده ارائه می‌شود.»
به گفته صادقی، اینگونه بازاری شکل می‌گیرد که اپراتورها براساس تمایل مشتریان، تعرفه‌های مختلفی را ارائه می‌کنند تا او را راضی نگه‌دارند: «اگر هم در این زمینه موفق نشوند، مصرف‌کننده می‌تواند به اپراتورهای دیگر مراجعه کرده و عملا حق انتخاب دارد.»
وی تعرفه‌گذاری دولت در بخش عمده‌فروشی را مانع انحصار و تعیین تعرفه‌های بالا از سوی اپراتورهای غالب دانست: «چنین چیزی موجب می‌شود سایر اپراتورهایی که خدمات خرده‌فروشی ارائه می‌کنند و تعرفه عمده‌فروشی را دریافت کرده‌اند، رقیب اپراتورهای غالب شده و مانع ارائه خدمات با قیمت بالا شوند.»
اما آیا معافیت خدمات خرده‌فروشی فیبر نوری از تعرفه‌گذاری، هدف پوشش 20 میلیونی فیبر نوری را محقق کرده و به سود مصرف‌کننده خواهد بود؟ رئیس هیئت مدیره انجمن صنفی کارفرمایی شرکت‌های سروکو در پاسخ به سوال دیجیاتو گفت:
«اگر آزادسازی تعرفه، همراه با افزایش رقابت، تعدد شرکت‌ها و شرایط عادلانه عمده فروشی باشد به نفع مشتریان تمام خواهد شد. همچنین عرضه و تقاضا منطقی می‌شود و توسعه فیبر نوری در کشور را هم به دنبال دارد.»
او تاکید کرد اگر روال کنونی در پیش گرفته شود که تمام المان‌های عمده‌فروشی تعیین نشده‌اند یا مثل مصوبه 266 و مصوبه 313-2 عمل شود و تعرفه پهنای باند پلکانی باشد، شرکت‌های بزرگ خواهند توانست تا پهنای باند دولتی را ارزان‌تر خریداری کرده و شرکت‌های کوچک را حذف کنند.
صادقی اعتقاد دارد چنین شرایطی موجب شکل‌گیری انحصاری همانند صنعت خودروسازی شده که به نفع مصرف‌کننده نخواهد بود: «در صورت انحصار حتی اگر تعرفه‌گذاری هم انجام شود، شرکت‌های بزرگ این قدرت را خواهند داشت تا تعرفه‌ها را تغییر دهند.»
دولت در ارائه مشوق به اپراتورها زیاده‌روی کرده است
«علی پورطباطبایی»، کارشناس و فعال رسانه‌ای در حوزه فناوری اطلاعات اعتقاد دارد تصمیم اخیر رگولاتوری منجر می‌شود تا خدمات فیبر نوری از سبد مصرف مشترکان خانگی و تجاری کوچک حذف شده و یک خدمت عمومی به خدمتی لوکس تبدیل شود: «مردم نیز برای مدیریت هزینه‌های خود در این شرایط اقتصادی، دوباره به استفاده از ADSL که فناوری پایین‌تری است روی خواهند آورد.»
به گفته وی بحث اینترنت تنها یک خدمت بر روی بستر فیبر نوری است و خدمات دیگری همچون IPTV، تلفن مجازی و... روی آن نیز ارائه می‌شود: «این خدمات بایستی با قیمتی ارائه شود که برای مصرف کننده نهایی به صرفه باشد.»
پورطباطبایی با بیان اینکه در حال حاضر به طور جدی تنها یک اپراتور در حوزه فیبر نوری فعالیت می‌کند، آن را یکی دیگر از معایب آزادسازی تعرفه‌ها دانسته و اعتقاد دارد بهتر است تا زمانی که سایر بازیگران نیز در این حوزه فعال نشده‌اند، سقف تعرفه‌ها باقی بماند: «چنین تصمیمی به سود تنها بازیگر این حوزه شده که در حال حاضر حتی کیفیت خدمات خود را تضمین نمی‌کند.»
او در پاسخ به این سوال که آیا چنین تصمیمی منجر به افزایش تمایل اپراتورها برای توسعه فیبر نوری نمی‌شود، اظهار داشت:
«دولت حق‌السهم 8 درصدی خود از درآمد اپراتورهایی که در این حوزه سرمایه‌گذاری می‌کنند را بخشیده است. هزینه اینترنت نیز به تازگی افزایش یافته است پس چنین صحبت‌هایی بیشتر توجیه و بهانه است. سازمان تنظیم مقررات که بیشتر وظیفه حمایت از مردم را دارد حال اقدامی به نفع اپراتورها انجام داده است. به نظرم دولت در لطف به اپراتورها گشاده‌دستی کرده و بایستی رد پای اپراتورها را در این تصمیم یافت.»
وی معتقد است افزایش عواملی که این امکان را در اختیار اپراتورها قرار می‌دهد تا سود بیشتری کسب کنند، نتیجه عکس داشته و منجر به توسعه فیبر نوری نخواهد شد.
پیشنهادهای جایگزین برای آزادسازی تعرفه فیبر نوری
این فعال رسانه‌ای با تاکید بر اینکه ارتباطات ثابت نبایست طبقاتی شود به دیجیاتو گفت طبق برنامه پنجم و ششم توسعه، دولت وظیفه دارد تا پهنای باند را به در منازل برساند. زمانی که این بستر از سوی آن‌ها فراهم شود، امکان توزیع خدمات بومی هم فراهم شده و ایران می‌تواند تبدیل به هاب منطقه و مرکز تولید محتوا شود: «لازمه این مهم، ارتقای بسترهای لازم با پشتوانه دولت و حمایت مردم است که می‌تواند موتور توسعه اکوسیستم فناوری اطلاعات ایران را به راه بیندازد.»
او در پاسخ به این سوال که دولت چه اقدامات دیگری می‌تواند جهت تحریک توسعه فیبر نوری در کشور انجام دهد، گفت:
«یک راه حل، برداشتن سقف تعرفه‌های برای مشترکین پرمصرف مثل مشتریان تجاری است. حتی دولت می‌تواند خدمات ADSL را گران‌تر به اپراتور عرضه کند تا شرکت‌ها مجبور شوند به سمت فناوری جدید یعنی فیبر نوری حرکت کنند و توسعه فناوری مسی را متوقف کنند.»
پورطباطبایی معتقد است با گسترش فیبر نوری و اقبال عمومی به دریافت خدمات با سرعت بالا، خواه یا ناخواه مصرف پهنای باند افزایش یافته و همین موضوع می‌تواند نقش مهمی در درآمدزایی اپراتورها داشته باشد.
برآیند سخنان کارشناسان این حوزه نشان می‌دهد اقدام دولت برای تحریک سمت عرضه فیبر نوری صحیح بوده اما به سمت تقاضا توجه کافی نداشته است. به نظر می‌رسد دولت و وزارت ارتباطات با نوعی شتابزدگی، بیشتر به دنبال تحقق آمارهای وعده داده شده هستند تا رعایت حقوق مصرف‌کنندگان.
شاید بهتر بود ابتدا تاثیر بخشش سهم دولت از درآمد اپراتورها بر میزان تمایل حضور آن‌ها در توسعه فیبر نوری مشخص شده و سپس تصمیم جدیدی در این باره اتخاذ می‌شد. صحت این ادعا آنجا مشخص می‌شود که معاون تجاری شرکت مخابرات روز گذشته در گفتگو با دیجیاتو، چنین تصمیمی را اقدامی مثبت ارزیابی کرد. او اعتقاد دارد با افزایش تعداد مشترکان فیبر نوری، سود حاصل از این بخشش، مبلغ قابل توجهی خواهد شد.
البته بعید نیست تسهیلاتی برای خرید تجهیزات و اشتراک فیبر نوری از سوی دولت در اختیار مردم قرار بگیرد و این یکی از بال‌های اجرای اینترنت کوپنی باشد.
