انقلاب ثمره مقاومت مردم کشورها در برابر دیکتاتوران یا اشغالگران است. مردم انقلابی با اقدامات و حرکات مختلف تلاش می‌کنند ظالمان را از صحنه روزگار محو کنند. البته همه انقلاب‌ها به نتیجه مطلوب نمی‌رسند. برخی از مردم به خواسته‌هایشان می‌رسند و برخی دیگر ناکام می‌مانند. به عبارت دیگر، انقلاب همانند شمشیر دولبه‌ای است که گاهی به نتیجه مطلوب آزادی‌خواهان می‌رسد و گاهی فقط به هرج‌ومرج کشیده می‌شود. در این مقاله، شما را با معروف ترین انقلاب های تاریخ آشنا می‌کنیم. پس اگر به سرگذشت انقلاب‌ها و مطالعه تاریخ علاقه دارید، تا پایان مقاله با ما همراه باشید.
۱. انقلاب فرانسه
یکی از مهم ترین انقلاب های تاریخ را فرانسوی‌ها در سال ۱۷۸۹ میلادی رقم زدند. انقلاب فرانسوی‌ها وضعیت کشور فرانسه و حتی جهان مدرن را دگرگون کرد. مشکلات اقتصادی و شکاف طبقاتی عمیق در اواخر قرن هجدهم مسائلی بودند که باعث انقلاب فرانسه شدند. در آن زمان، بیشتر مردم این کشور در فقر و فلاکت زندگی می‌کردند و تنها اشراف زندگی مجلل و مرفهی داشتند. شهروندان از پادشاهی ناامید شده بودند که با وضع مالیات‌های سنگین، آنها را از زندگی عادی محروم کرده بود. هدف انقلابیون فرانسوی سرنگونی نظام پادشاهی و کلیساهای حامی آن بود.
فتح باستیل و آغاز انقلاب فرانسه
جرقه اصلی انقلاب فرانسه زمانی زده شد که انقلابیون به باستیل، اسلحه‌خانه و زندان قرون‌وسطایی، یورش بردند. آنها توانستند خود را مسلح کنند و نماد قدرت مطلق سلطنتی را از بین ببرند. این انقلاب با کشتار بی‌رحمانه مردم همراه بود و انقلابیون بسیاری در این راه جان خود را از دست دادند. سرانجام، انقلابیون فرانسوی پس از مقاومت بسیار پیروز شدند. آنها لویی شانزدهم را اعدام کردند و حکومتی دموکراتیک و ملی‌گرایانه بنا نهادند.
این انقلاب زمینه‌ساز ظهور یکی از مشهورترین فاتحان تاریخ جهان، یعنی ناپلئون بناپارت شد. بسیاری از آثار ادبی فرانسوی‌ها نیز از همین انقلاب تأثیر پذیرفته‌اند. مشهورترین اثر ادبی که می‌توانیم در آن ردپای انقلاب فرانسه را ببینیم، رمان «داستان دو شهر» نوشته چارلز دیکنز است.
۲. انقلاب آمریکا
تنش میان بریتانیا و ۱۳ مستعمره آمریکایی‌اش از سال ۱۷۶۵ میلادی با صدور «قانون تمبر» آغاز شد. این قانون مالیات‌های سنگینی بر مستعمرات تحمیل می‌کرد تا هزینه‌های جنگ ۷ساله با فرانسه تأمین شوند. با اعلام نارضایتی معترضان به این مالیات‌ها، درگیری و خشونت شروع شد.
در آن زمان، ساکنان آمریکا دست به اقدامات اعتراضی فراوانی زدند. یکی از مهم‌ترین اقدامات اعتراضی آمریکایی‌ها در سال ۱۷۷۳ به وقوع پیوست. در آن سال گروهی از معترضان به‌نام «پسران آزادی» ۳۴۲ جعبه چای را به‌نشانه اعتراض به مالیات بر چای در آب‌های بندر بوستون ریختند. این رویداد به «مهمانی چای بوستون» مشهور شد.
کنگره‌ای برای استقلال
در سال ۱۷۷۴ میلادی، ۱۲ نماینده از ۱۳ مستعمره در آمریکا گرد هم آمدند تا درباره وضعیت موجود بحث کنند. آنها کنگره قاره‌ای تشکیل دادند که به‌عنوان بدنه حاکم مستعمرات در گذار به استقلال عمل کرد. اعضای این کنگره در ابتدا خواستار استقلال نبودند و فقط اخذ مالیات بدون وجود نماینده در پارلمان بریتانیا را محکوم کردند.
جنگ در سال ۱۷۷۵ میلادی با نبردهای لکسینگتون و کنکورد آغاز شد. در آن زمان نیروهای پادشاهی بریتانیا برای مصادره تسلیحات و تجهیزات نظامی آمریکایی‌ها وارد این قاره شدند. در چهارم جولای سال بعد، کنگره قاره‌ای اعلامیه استقلال را صادر کرد. این اعلامیه که سلطنت بریتانیا را رد می‌کرد، زمینه‌ساز تشکیل ایالات متحده آمریکا شد. پس از صدور این اعلامیه، درگیری خشونت‌‌بار تا چندین سال ادامه یافت. سرانجام در سال ۱۷۸۱، در نبرد «یورک تاون» سربازان جرج واشنگتن با همراهی ارتش فرانسه توانستند انگلیسی‌ها را شکست بدهند. این درگیری‌ها ۲ سال بعد، هم‌زمان با معاهده پاریس، پایان یافت. در این معاهده، بریتانیا همه‌چیز را به ایالات متحده آمریکا واگذار کرد. بعد از این معاهده بود که ایالات متحده آمریکا رسما متولد شد.
۳. انقلاب اکتبر
در آغاز قرن بیستم، روسیه یکی از فقیرترین و توسعه‌نیافته‌ترین کشورهای اروپا بود. کارگران روس مدام در حال اعتراض به وضعیت کشورشان بودند. آنها در سال ۱۹۰۵ میلادی علیه سلطنت قیام کردند. این قیام به قتل‌عام یکشنبه خونین منتهی شد و فرجامی نداشت. با وجود این، شعله انقلاب در دل مردم روسیه خاموش نشد.
سال‌ها بعد که جنگ جهانی اول اقتصاد روسیه را فلج کرد و خسارات فراوانی به بار آورد، تزار نیکلای دوم برای فرماندهی ارتش روسیه و الهام‌بخشیدن به سربازانش کشور را ترک کرد و راهی جنگ شد. همین حرکت او ناکارآمدی‌اش به عموم مردم نشان داد. نیکلای دوم کشور را به دست همسر آلمانی‌الاصلش سپرده بود. مردم از همسر تزار روسی دل خوشی نداشتند، چراکه به‌شدت تحت‌تأثیر گریگوری راسپوتین، عارفی روسی که خود را پیامبر می‌دانست، قرار داشت.
خداحافظی تزار روسی با تاج‌وتخت
در جریان انقلاب فوریه سال ۱۹۱۷ میلادی، معترضان باری دیگر به خیابان‌های پتروگراد یا همان سنت‌پترزبورگ امروزی آمدند. برخلاف قیام خونین سال ۱۹۰۵، این بار تعداد چشمگیری از سربازان ناامید از حکومت به مردم پیوستند. چند روز پس از تشکیل دولت موقت جدید، تزار نیکلای دوم از تاج‌وتخت کناره‌گیری کرد و به سلسله رومانوف و نظام امپراتوری روسیه پایان داد. البته این واقعه پایان تاریخ انقلابی روسیه نبود. دولت جدید که از طبقه بورژوازی بود، به حمایت از تلاش‌های روسیه در جنگ جهانی اول ادامه داد. این کار دولت باعث شد که اقتصاد روسیه بیش از پیش ضربه بخورد.
ظهور لنین و شکل‌گیری اتحاد جماهیر شوروی
سرانجام در انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ میلادی، انقلابیون به رهبری حزب چپ‌گرای بلشویک و با هدایت ولادیمیر لنین به کاخ زمستانی یورش بردند و با کودتا قدرت را از دولت موقت گرفتند. لنین از حکومت جدید شوروی حمایت می‌کرد که نه توسط سرمایه‌داران، بلکه با همراهی جمعی از دهقانان، کارگران و سربازان اداره می‌شد. علی‌رغم تلاش‌های لنین، انقلاب نتوانست خارج از پتروگراد طرف‌دار چندانی پیدا کند. همین مسئله سبب شد تا جنگی ۵ساله در داخل روسیه اتفاق بیفتد. این جنگ در نهایت به‌نفع لنین تمام شد و اتحاد جماهیر شوروی شکل گرفت.
۴. انقلاب جمهوری اسلامی ایران
یکی از مشهورترین جنبش‌های دینی در جهان، انقلاب مردم ایران است. این انقلاب به رهبری امام خمینی نظام شاهنشاهی را که غرب در آن نفوذ بسیاری داشت سرنگون کرد و به تأسیس حکومتی دینی منجر شد. سردمداران این انقلاب به نفوذ غرب در کشور اشاره کردند و خواستار تغییرات فرهنگی در داخل کشور شدند.
۵. انقلاب چینی‌ها
این انقلاب پایان یکی از بزرگ‌ترین امپراتوری‌های دنیا بود. سلسله چینگ بعد از جنگ‌های ناموفقی که داشت، به‌سرعت قدرت خود در آسیا را از دست داد. سرخوردگی این کشور در سطح جهانی منجر به سرکشی شهروندان عادی چین شد. به این ترتیب، در اوایل قرن بیستم، برای از میان برداشتن نظام امپراتوری چین اتحادی انقلابی شکل گرفت. سون‌یات‌سن، سیاست‌مدار و پزشک انقلابی با لقب «پدر ملت»، در این جنبش نقش مهمی داشت. او چندین شورش را رهبری کرد که همگی توسط ارتش چینگ مغلوب شدند، اما اوضاع به این روال باقی نماند و سرانجام در سال ۱۹۱۱ میلادی، قیام ووچانگ همه‌چیز را عوض کرد.
پس از آن، درباریان چینگ برای توقف خونریزی‌ها سلطنت مشروطه را روی کار آوردند و یوآن شیکای به‌عنوان نخست‌وزیر جدید معرفی شد. با وعده اصلاحات، استان‌های مختلف چین وفاداری خود را به اتحاد انقلابی اعلام کردند. نمایندگان این استان‌ها برای اولین بار در یک مجمع گرد هم آمدند و سون‌یات‌سن را به‌عنوان رئیس‌جمهور موقت جمهوری چین انتخاب کردند.
در نهایت در سال ۱۹۱۲ میلادی، امپراتور تاج‌وتخت خود را به انقلابیون واگذار کرد و حکومت چندصدساله چینگ پایان یافت. این انقلاب یکی از معروف ترین انقلاب های تاریخ بود که راه را برای انقلاب کمونیستی چین در سال ۱۹۴۹ میلادی هموار کرد.
۶. انقلاب کوبا
رهبران معروف این انقلاب که از سال ۱۹۵۳ تا ۱۹۵۹ میلادی اتفاق افتاد، فیدل کاسترو، برادر کوچک او رائول و چه‌گوارا بودند. آنها توانستند کوبا را از دست دیکتاتور تحت حمایت ایالات متحده آمریکا یعنی فولخنسیو باتیستا رها کنند. این جنبش به‌کمک تاکتیک‌های چریکی و نبرد در میان جنگل‌ها و کوه‌های سرسبز کوبا پیروز شد. انگیزه رهبران این انقلاب رهایی از امپریالیسم آمریکایی بود که در نهایت به تشکیل کشوری سوسیالیستی و بعدها کمونیستی منجر شد.
بهار عربی
آنچه در جهان به بهار عربی مشهور شد، نتیجه اعتراضات و قیام‌های طرف‌داران دموکراسی در خاورمیانه و شمال آفریقا بود. این جنبش اعتراضی از سال ۲۰۱۰ و ۲۰۱۱ میلادی شروع شد و برخی از رژیم‌های مستبد در منطقه خاورمیانه را به چالش کشید. این موج انقلابی زمانی آغاز شد که مردم در تونس و مصر توانستند رژیم‌های دیکتاتور را سرنگون کنند. این انقلاب‌ها الهام‌بخش مردم در سایر کشورهای عرب‌زبان شدند. بااین‌حال، تمام کشورها در جنبش‌های اعتراضی موفق نبودند و تظاهرکنندگانی که نارضایتی خود از وضعیت سیاسی و اقتصادی کشورشان را ابراز می‌کردند، اغلب با سرکوب خشونت‌آمیز نیروهای امنیتی روبه‌رو می‌شدند. در ادامه، ۳ نمونه معروف این انقلاب‌ها را بررسی کرده‌ایم.
۷. انقلاب تونس
شاید کمتر کسی فکر می‌کرد که خودسوزی یک دست‌فروش ساده به یکی از معروف ترین انقلاب های تاریخ معاصر منجر شود. این دست‌فروش جوان که چند بار برای مخالفت با درخواست رشوه مورد آزار و اذیت پلیس قرار گرفته بود، محمد بوعزیزی نام داشت. خودسوزی او در اعتراض به فساد دولتی جرقه قیام مردم تونس شد. ناآرامی‌ها به‌سرعت در سراسر کشور گسترش یافت و موجی از اعتراض و تظاهرات در سراسر خاورمیانه به راه افتاد. مردمی که قیام کردند خواستار شغل، شرایط بهتر زندگی و آزادی‌های بیشتر بودند.
۱ ماه پس از این اتفاق، پلیس تونس صدها نفر را به قتل رساند. وعده اصلاحات رئیس‌جمهور زین‌العابدین بن علی نیز نتوانسته بود از میزان نارضایتی‌ها بکاهد. سرانجام در ۱۴ ژانویه سال ۲۰۱۱، بن علی همراه خانواده‌اش به عربستان سعودی گریخت.
– پیروزی النهضه و تشکیل دولت ائتلافی
از ژانویه تا اکتبر ۲۰۱۱، دولتی موقت با هدف اصلاحات روی کار آمد، احزاب سیاسی جدید را به رسمیت شناخت و حزب بن علی را منحل کرد. پس از آن، اعتراضات با درخواست اصلاحات بیشتر پراکنده ادامه یافتند. در ۲۳ اکتبر، النهضه که یک حزب اسلام‌گرای میانه‌رو بود، در انتخابات سراسری پیروز شد. این حزب با همراهی ۲ حزب سکولار یک دولت ائتلافی تشکیل داد، اما تنش‌ها در تونس به همین جا ختم نشد.
– شروع اختلافات و استعفای نخست‌وزیر
در سال ۲۰۱۲، میان اسلام‌گرایان و سکولارها بر سر مسائلی همچون حقوق زنان اختلافاتی پدید آمد، چون النهضه متعهد شده بود که قانون اساسی جدید را بدون درنظرگرفتن قوانین اسلامی تدوین کند. این اختلافات زمانی شدت گرفت که «شکری بِلعید» و «محمد براهمی»، سیاست‌مداران برجسته سکولار تونسی، ترور شدند. برخی از معترضان اعتقاد داشتند که حزب النهضه مسئول این ترورهاست. در نهایت در سال ۲۰۱۳، پس از اوج‌گرفتن اعتراضات، نخست‌وزیر تونس از مقام خود استعفا کرد.
– تصویب قانون اساسی جدید و راه پیش روی انقلابیون
در ادامه دولتی تکنوکرات روی کار آمد و در ژانویه ۲۰۱۴، پارلمان قانون اساسی جدیدی را تصویب کرد که در آن حقوق و آزادی اقلیت‌ها تضمین می‌شد. به موجب این قانون، رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر هر دو قدرت را در دست گرفتند. در دسامبر همان سال بود که «محمد الباجی قائد السبسی» در اولین انتخابات آزاد تونس به‌عنوان رئیس‌جمهور انتخاب شد.
از آن زمان تا سال ۲۰۱۹ اقتصاد و سیاست تونس درگیر تحولات متعددی شد. گرچه قوه مقننه و مجریه تونس دموکراتیک انتخاب می‌شدند، شیوه‌های حکومت آنها نتوانست مردم را راضی نگه دارد. در اکتبر تا نوامبر سال ۲۰۱۹، مردم تونس اولین کسانی بودند که در جهان عرب دوباره تظاهرات اعتراضی به راه انداختند. نتیجه اعتراضات این مردم انتقال مسالمت‌آمیز قدرت از یک دولت منتخب دموکراتیک به دولتی دیگر بود. البته کار مردم تونس هنوز تمام نشده است و هنوز هم برای استقرار دموکراسی و مقابله با ایدئولوژی‌های ستیزه‌جویانه راه درازی پیش رو دارند.
۸. انقلاب مصر
جوانان مصری با شنیدن خبر برکناری بن علی در تونس، به‌کمک شبکه‌های اجتماعی اعتراضاتی را سازمان‌دهی کردند. در نهایت در ۲۵ ژانویه سال ۲۰۱۱، در سراسر مصر بسیاری از مردم به خیابان‌ها آمدند. دولت حسنی مبارک ابتدا با پیشنهاد امتیازاتی تلاش کرد اعتراضات را خاموش کند، اما با ناکامی این نقشه، تظاهرات به خشونت کشیده شد.
پس از آن، اعتراضات گسترده‌ای شکل گرفت و درگیری میان معترضان و نیروهای امنیتی در قاهره و سراسر مصر شدیدتر شد. سرانجام ارتش این کشور اعلام کرد که از توسل به زور علیه کسانی که خواستار برکناری حسنی مبارک هستند خودداری می‌کند. مبارک که حمایت ارتش را از دست داده بود، در یازدهم فوریه پس از حدود ۳۰ سال قدرت را به شورایی از افسران بلندپایه ارتش واگذار کرد. این شورا در دوران موقت پیش از تشکیل دولت جدید با اقبال عمومی روبه‌رو شد، اما پس از آنکه ثبات سیاسی را بر دموکراسی ترجیح داد، از تعداد طرف‌دارانش کاسته شد.
۹. انقلاب لیبی
در لیبی اعتراضات علیه رژیم معمر القذافی در اواسط فوریه سال ۲۰۱۱ به‌سرعت به شورشی مسلحانه تبدیل شد. درست در همان زمان که به نظر می‌رسید نیروهای شورشی در آستانه شکست قرار گرفته‌اند، ائتلافی بین‌المللی به‌رهبری ناتو حملات هوایی علیه قذافی را شروع کرد. گرچه مداخله نظامی ناتو در نهایت موازنه قدرت نظامی را به‌نفع نیروهای انقلابی تغییر داد، قذافی توانست چند ماه در پایتخت قدرت خود را حفظ کند. او در آگوست ۲۰۱۱ پس فتح طرابلس، از قدرت کنار گذاشته شد. سرانجام در اکتبر همان سال، قذافی پس از چند هفته فرار در شهر سرت به دست انقلابیون کشته شد.
سخن پایانی
معروف ترین انقلاب های تاریخ بیشترین صفحات کتاب‌های تاریخی را به خود اختصاص داده‌اند. این صفحات شرح حال مردمانی‌اند که تا پای جان خود با نظام‌های دیکتاتوری مبارزه کرده‌اند. بسیاری از این انقلاب‌ها شکست خوردند و بسیاری از آنها به پیروزی رسیدند.
مهم ترین انقلاب های تاریخ تنها به تغییر یک کشور منتهی نشده‌اند، بلکه بر سرنوشت کشورها و حتی قاره‌های دیگر نیز اثر گذاشته‌اند. در این مقاله، ۹ انقلاب از معروف ترین انقلاب های تاریخ را معرفی کردیم. آیا انقلاب‌های دیگری می‌شناسید که بتوان نام آنها را به این فهرست اضافه کرد؟
منابع دیگر: worldatlas و britannica و reuters
